Áne-mine degenshe 2017 jylymyz ótip, kúntizbelik It jylyna aıaq bastyq. Jańa jyl keldi, jańa jyl bastaldy desek te, baspasózimiz ben ınternetimiz áli de eski jyldyń taqyryptaryn kemirip, qoǵamdy óner juldyzdarynyń daý-damaıymen asyrap keledi. Qaı saıtty ashyp qalsaq ta kóretinimiz bir jylda famılıasyn úsh aýystyrǵan Baıan, túngi klýbta qyzdardy sheshindirgen Baızaqova, kórermenderin boqtaǵan ánshi Tóreǵalı, taǵysyn taǵy. Eger basqa elden kelgen bireý-mireý qazaq baspasózin sholıtyn bolsa: «Myna qazaqtar qandaı baqytty halyq! Talqylaıtyn taqyryptary qalmaı, óner juldyzdaryn kúni-túni talqylaıdy!» deıtindeı halge keler edi...

Shyndap keler bolsa, qazaq talqylaıtyn taqyryp bastan asady. Shetelde quryqtalyp jatqan Ulttyq qordyń 22 mıllıard dollary bolsyn, erteńimiz osyǵan qaraıdy ǵoı dep tirnektep, bala-shaǵanyń aýzynan jyryp alyp jınalyp jatqan zeınetaqy qory qarajatynyń talan-tarajǵa túsýi bolsyn, eldi jegideı jegen jemqorlyq kesirinen árbir derlik iri búdjet baǵdarlamasynyń pysyqaılar men urylardyń memastaýy men jemsaýyna aınalýy bolsyn, bári de qoǵam nazary men qyzyǵýshylyǵyn týdyratyn taqyryptar. Budan assaq elimizdiń shynaıy táýelsizdigi, memleketimizdiń birligi men tutastyǵy, eki alpaýyt kórshiniń Qazaqstandaǵy saıasaty, elimizdiń biregeıligi men dildik yntymaqtastyǵyn arttyrý taqyryptary máńgilik taqyryptar. Elimizdegi jemqorlyq máselesi, demokratıalyq ınstıtýttar men azamattyq qoǵamdy qalyptastyrý, baspasóz bostandyǵy men oı erkindigin baıandy etý qazaqqa kerek emes dep kim aıta alady? Al bolashaq urpaqty tárbıeleıtin mektep máselesi, mekteptegi bilim deńgeıi, úshtildilik degen saıasat, ustazdardyń  jalaqysy, eldegi ekologıa, aýrý-sarsańnyń taralýy, dárigerlerimizdiń jaıy esi túzý qoǵamdy beı-jaı qaldyra ala ma? Halqy bosap jatqan aýyldarymyz, qala men aýyl aınalasyndaǵy jer máselesi, jumys izdep, kúnin kórý úshin qalaǵa sabylyp kelip jatqan qazaq máselesi, jabaıy ýrbanızasıa, eldegi jumyssyzdyq, jalaqylardyń tómendigi men ádiletsizdigi jurtty qyzyqtyrmaıdy degendi kim aıtyp edi?

Al biz neni talqylap jatyrmyz? Bizdiń baspasózimiz ben ınternetimiz, odan qala áleýmettik jelilerimiz neni bas taqyryp qylyp, ne úshin qyryqpyshaq bolyp qyrqysyp jatyr? Oıbaı, Baıan qyzymyz «Baıan sulýdy» qorlapty, byt-shyt kınoserıal túsiripti! Oıbaı, Tóreǵalı konsertte kórermenderin boqtapty! Oıbaı, ana ánshi baıynan ajyrasyp, basqaǵa tıipti! Oıbaı, analar arsyz eken, jurt kózinshe súıisip tur eken! Oıbaı, ana molda qatyndardy qamshymen sabaý kerek depti! Oıbaı, ana ákim prezıdentke kiripti, ana mınıstr úıqamaqta otyr eken, bunda qandaı gáp bar eken, á? Oıbaı, ana pysyqaı prezıdentti ólgenshe maqtapty, kabınetine sabynsyz kiripti, týflıin durystap turyp jyltyrlatypty! Osyny talqylamasaq, osyny aıtpasaq, qazaqtyń kúni qarań! Aqyrzaman degen osy bolar! Qazaqtyń kúni qarań! Elim-aı! Qaıran qazaǵym-aı! Abylaıdyń túsi-aı! Bittik, osymen, bittik!

Shynymen de aqyrzaman degen osy ma? Meniń oıymsha, naǵyz aqyrzaman osy taqaryptardy kúni-túni talqylap, taqyryp qylyp, aılar boıy ezip otyrǵanymyz! Óıtkeni, myńdaǵan ózekti problemasy bar eldiń ánshiniń omyraýy men bıshiniń kóılegin talqylap otyrýy naǵyz beısharalyq, ıa kózsizdik, ıa aqymaqtyq, bálkim kózsiz aqymaqtyq!

Máseleniń ekinshi de jaǵy bar. Jýrnalıserimizge, redaktorlarymyzǵa qulaq asatyn bolsaq, máseleni oqyrmandar jaǵyna qaraı yǵystyratyn sıaqty. «Jazýyn jazyp jatyrmyz, aıtýyn aıtyp jatyrmyz! Úlken, ózekti taqyryptardy alyp, kádimgideı eńbektenip jazamyz, saıttarǵa salamyz, ári ketse, 100 adam oqıdy. Esesine atalmysh Alagózova týraly kishkentaı ǵana dúnıeni salsaq, myńdaǵan adam kórip, pikir jazyp jatady. Bizge de nan tabý kerek, bizge de oqylym kerek, oqyrman kerek, áıtpese jarnama da joq, tapsyrys ta joq» - dep jatady jýrnalıser. Olardy da túsinýge bolatyn shyǵar. Olar da qazaqtyń balasy, olarǵa da kún kórip, bala-shaǵa asyraý kerek deıik. Degenmen...

Jalpy alǵanda, búgingi kúnniń basty máselesiniń biri – oryssha aıtatyn bolsaq «chernýha». Oryssha jazdy dep eshkim ókpelemes, bul sózdiń qazaq tilinde balamasy da joq sıaqty. Teledıdarymyz, baspasózimi, ınternetimiz, áleýmettik jelimizdiń barlyǵy derlik «jumaq» pen «tozaqty» tańdap alǵan. «Jumaǵy» - baspasózge mindetti úgit-nasıhat, prezıdentti maqtaý, onyń sarabdal saıasatyn óle-ólgenshe jyr qylý. «Tozaǵy» - jańaǵy «juldyzdarymyz», atyp ketti, shaýyp ketti, zorlap ketti, tonap ketti. Óz basym krımınaldyq jańalyqtardy jazbaý kerek dep otyrǵan joqpyn. Aıtý da, jazý da kerek. Biraq, qylmystyń, krımınaldyń da orny bolýy kerek qoı! Osy «chernýhadan» kóz ashpaǵan 90-shy jyldardy da bastan ótkerdik. Toqsanynshy jyldary dúnıege durys baspasóz kelip, osy «chernýha» qaptap ketpegende halyq barsha quqyqtary men arman-murattaryn búgingi bıliktiń qolyna kózsiz-oısyz, suraýsyz ustatyp ber me pe edi? Kim bilgen? Sonymen qorektenip ósken qoǵamnyń moraldyq jáne etıkalyq turǵydan jarymaǵanyn, keremet bir dárejege jetpegenin búgingi qoǵamnan-aq aıqyn kórýge bolady emes pe? «Jumaq» - joǵaryda, «tozaq» - tómende. Olardyń ortasynda kúıbeń tirlik jasap, aıaǵymen jer basyp júrgen qazaq taqyryp retinde joǵalyp bara jatyr.

Buǵan ne isteýge bolady?

1. Qazaq baspasóziniń qazaq aldyndaǵy mısıasyn qalpyna keltirý, sol mısıaǵa adal bolý.

Eger eldegi orystildi baspasóz o bastan lenındik «partıanyń sózin úgitteýshi, top pen tapty uıymdastyrýshy» retinde dúnıege kelip, búgin tek nasıhatshy, halyqty ermekpen qamtýshy, qamtamasyz etýshi bolatyn bolsa, qazaq baspasózi dúnıege ulttyq partıa, aǵartýshy bolyp dúnıege kelgen joq pa edi? Qazaqtyń tuńǵysh tól gazeti «Qazaq» gazetiniń alǵashqy sandarynyń birinde «Gazet – halyqtyń úni, kózi hám qulaǵy» dep Aqań, uly Ahmet Baıtursyn atamyz máńgilik baǵdarlamasyn jazyp ketken joq pa edi? Gazettiń basty mindeti – esinen tanyp, kóldeneńinen qulap jatqan halyq deńgeıine túsip, qasyna shalqaıyp, tósek-kórpe salyp jatyp alý emes. Kerisinshe, gazettiń basty mindeti – eńsesi túsken halyqtyń kóńiline medeý bolý, rýh berý, deńgeıin kóterý. Jurttyń barlyǵy baıan-baızaqovany talqylap, tóreǵalıdy jyr qylyp jatyr eken dep kóshti bastap ketý túpkilikti mısıany satý, ulttyq muratty aıaqasty etý. Baıan elden kóship ketse de, Tóreǵalı býddaǵa tabynyp, monah bolyp, Tıbet aýyp ketse da qazaq qalady, qazaqtyń problemalary qalady. Qazaq baspasóziniń basty mindeti osylardyń ár aıtqan-istegenin táptishtep jazý emes, kerisinshe, jurttyń kóńilin, nazaryn durys arnaǵa burý. Bálkim, keńes kezindegideı úndi sháıi men grýzın sháıin aralastyryp satý da kerek shyǵar, biraq basty mindet oqyrmannyń kózin ashý, ony oılanýǵa, izdenýge ıtermeleý, jalǵan taqyryptan shynaıy kún tártibine qaraı bura bilý. Sonyń jańa, tyń joldaryn tabý, oqyrmannyń estetıkasyn, mentalıtetin eskere otyryp jańa formattardy izdeý.

2. Orta jolǵa túsý, áleýmettik optımızm kózderi men negizderin tabý.

Shyndap keletin bolsaq, búgingi qazaq qoǵamy «jumaqtan» da, «tozaqtan» da sharshaǵan syńaıly. Joǵary jaqty óle-óshenshe maqtaǵannan da, bılikti túp-tuqıanyn qaldyrmaı boqtap-dattaǵannan da sharshady. Monohromdy, jalpaq ómir kartınasy aınalyp kelgende qoǵamdy, kórermendi, oqyrmandy mezi qylyp bitti. Resmı teledıdar men baspasózden ınternet alańyna kóshken qoǵamdy bılik taǵy da qýyp jetip, ınternettegi nasıhaty men úgitin halyqtyń jelkesinen shyǵaryp jatyr.

«Jumaq» pen «Tozaqtyń» ornyn nemen almastyrýǵa bolady? Meniń oıymsha, olardyń ornyna shynaıy, burmalaýsyz ómir kelýi kerek. Qarapaıym adamdardyń bolmysyn ashatyn, qarapaıym eldimekenderdiń kúndelikti kúıbeń tirshiligin kórsetetin aqparat kerek. Sonymen qatar bolashaqty josparlaý, jarqyn bolashaqtyń jolyn ashatyn, jurtqa baǵdarsham bolatyn, túnek arasyndańy shamshyraq bolatyn tyń aqparat aýadaı kerek. Aldaǵy ýaqytta qoǵamnyń izdeıtini «bılik juldyzdary», «óner juldyzdary», «qylmys juldyzdary» bolmaıdy! Búginde qoǵamǵa keregi qarapaıym adam, kúresip júrgen, kásibin adal atqaryp, nátıjege qol jetkizgen, kúndelikti ómirinde durys tańdaý jasap, jeńiske jetip júrgen qoǵam ókili bolmaq. Osy kúrdeli ómirde bılikti qulaı súıgender emes, bılikti qaratúnek týdyryp qarǵaýshy emes, az da bolsa áleýmettik, ómirlik optımızm syılaǵan tulǵalar men taqyryptar suranysqa ıe bolýy qajet. Bunyń ózi jańa jýrnalısıkany, jańa jýrnalıserdi talap etedi. Sebebi, ıa tek maqtaýǵa mashyqtanǵan, ıa tek dattaýǵa daıyndalǵan jýrnalıser men baspasóz ómir shyndyǵyn joǵalta bastaıdy, ómirdiń kúrdeliligin, sanalýandyǵyn, kóptúrligigin, kóptústiligin sezýden qalady.

3. Jańa zamannyń jańa batyrlary men sımvoldary paıda bolýy tıis.

Jańa jyl qarsańynda Aıaz atanyń shyrshasyna barǵan balalarymyz Gollıvýd nasıhattaǵan obrazdarǵa saı kıinip bardy. Biri – Spaıdermen boldy, biri – Malıfısenta boldy degendeı. Ózimizdiń ulttyq eposymyz ben ertegilerimiz durys nasıhattalmaǵandyqtan, olardyń jurtqa úırenshikti obrazy, ımıji qalyptaspaǵandyqtan sheteldik kıim kıýge májbúr boldy. Alaıda elikteıtin obraz tek búldirshinderge ǵana qajet bolmaıdy. Eresekterge, úlkenderge de elikteıtin, ara súıeıtin obrazdar aýadaı qajet. Tipti básekelestik úshin de, muqalmaı, sharshamaı ǵumyr keshý úshin de adam bireýge elikteıdi, sonymen jarysady, bás talastyrady.

Osy kezge deıingi memlekettik aqparat quraldary, memtapsyrys jasaqtaǵan barsha obrazdar men zamana batyrlary túgel derlik ınflıasıaǵa dýshar boldy. Memlekettiń ózi, memleketke qatysy barlyqtyń ózi maqtanyshtan góri uıat, senimnen góri sezik, úmitten góri kúdik týdyryp jatyrǵan zamanda qazaq baspasóziniń basty mindeti jańa obrazdar men sımvoldardy ótkennen ǵana izdeı bermeı, búginnen izdep, búginnen taýyp, oqyrman-kórermenge pash etkeni kerek. Búginginiń basty geroıy – kesheginiń batyry ne hany ǵana emes! Durys, aqyl-esin saqtaǵan, potensıalyn damytqysy kelgen qoǵam úshin zamandas-zamanaýı batyrlar, elikteıtin obrazdar, keıipkerler kerek. Mysaly, óz qyzmetin adal atqarǵan muǵalim men dáriger, kásibı maman, urlyqsyz, parasyz bıznes jasap, jańa eńbek ornyn quryp júrgen shaǵyn jáne orta otandyq kásipker, jańalyq ashyp, ómirdik qıyndyǵyna, búdjettiń tapshylyǵyna qaramaı jumys istep júrgen ǵalym, otandyq jáne álemdik konkýrstarda, ǵylymı olımpıadalarda jeńiske jetken búldirshinderimiz. Osylardyń barlyǵy da bizdi «jumaq» pen «tozaq» arasyndaǵy tańdaýsyz tańdaýdan, aq pen qaranyń monohromdyǵynan alyp qala alatyn tulǵalar. Bul bılik jasaǵan «Jańa júz esim» jobasy da emes. Bul nasıhattaýǵa shyn laıyqty, ómir shyndyǵynan aırylmaǵan, esinen jańylmaǵan, baǵytynan taımaǵan adamdarymyz ben azamattarymyz týraly shynaıy, búkpesiz, asyp-tógýsiz, ashyp-shashýsyz jańa jýrnalısıka men jańa pýblısısıkalyq tildi qajet etetin jumys.

Bizdiń elimiz tarıhı ýaqyty tar, keń-baıtaq jeri bar, ushy-qıyry joq keńistik. Bundaı jerdi ıgerý úshin, ýaqyt pen keńistiktiń ınersıasy men ınflásıasyna, qysymy men entropıasyna tótep berý úshin eki nárse aýadaı kerek: biri – senim, ekinshisi – úmit. Bulardy búgingi bılik pen bılik qurǵan úgit-nasıhat júıesi qoǵamǵa bere almaıdy. Jarylyp ketse de shyny osy. Jańa zamandy, jańa Qazaqstandy jasaıtyn, jasaqtaıtyn bılik te emes, ózin naǵyz opozısıamyz dep júrgen áblázovshyl toptar da emes, jer betinde jańa halıfat quramyz dep úmittengen ásire dinshilder de emes. Joǵaryda aıtylǵan patrıot kásipkerler, kásibı mamandar, aýmaly-tókpeli zamanda salqynqandy oı-zerdesin, ózindik pikiri men pragmatıkalyq aqyl-esin saqtaǵan, bylyqqa batpaǵan, jalǵannan sharshaǵan, úmitin úzbegen, armanyna adal myńdaǵan, mıllıondaǵan qazaq azamattary. Olar partıa bastamas, qozǵalys qurmas, bılikke talaspas. Biraq, ulttyq ekonomıkany jáne áleýmettik ortany jasaıtyn osylar. Osylardan basqa eshkim jasaı almaıdy. Basqasha aıtsaq, aıta-aıta jaýyr bolǵan orta tap, ulttyq býrjýazıa, shynaıy ıntellıgensıa, zıansyz zıalylar. Qazaq baspasózi osylardy nasıhattap, osylardyń sózin aıtyp, osylarǵa áleýmettik optımızm, tarıhı optımızm syılaı bilýi mindet. Osy tapty, osy topty aman alyp qalsaq, el basyna kún týǵan kezde olar da eldi aman alyp qala alady. Osylarǵa qyzmet qyla bileıik!