Otan aldyndaǵy boryshyn óteýge aman ketken bala belgisiz sebeppen kóz jumyp, úıine ózi emes, tabyty keletin jaǵdaıǵa jettik. Ata-ananyń orny tolmas qaıǵysy óz aldyna, el kóńiline memlekettiń qorǵanys isine degen senimsizdik uıalady. Tepse temir úzetin jigitter amalyn taýyp, áskerı mindetinen jaltaratyn boldy. Bul – shıelenisti máseleniń beti ǵana. Qamshy.kz tilshisi sonyń túpki sebebine úńilip kórdi.

Jumbaq ólimder

Dýman Qanapıanov

2012 jyly áskerge shaqyrylǵan Dýman Qanapıanov Otar garnızonyna kelgenine eki kún ótken soń asylyp ólgen. 30 212 áskerı bólimniń basshylyǵy soldattyń sýısıd jasaǵanyn aıtqan. Alaıda marqumnyń týystary buǵan senbeı otyr. 21 jasynda qyrshynnan qıylǵan Dýman Qanapıanov áskerı ant qabyldap ta úlgermepti. Komandırlerdiń aıtýynsha, Dýman óz-ózine qol jumsaǵan. Sol túni podvalǵa túsip, óz beldigine asylyp ólgen. «Marqumnyń denesindegi kógergen izder ony qasaqana óltirgenin dáleldeıdi», - deıdi qaıǵydan qan jutqan áke-sheshe. «Namaz oqyǵan, ıslamnyń jolymen júrgen Dýmannyń sýısıd jasaýy múmkin emes. Áskerge barýdy qatty qalaǵan, óz erkimen ketken», - deıdi onyń týystary. 

Damır Arınov

Al 2012 jyldyń mamyrynda áskerge kelgenine áli bir apta bolmaǵan Damır Arınov OQO-nyń 2041 áskerı bóliminde kóz jumǵan. Sot medısınalyq saraptamasy jaýyngerdiń fosfat qyshqylynan ýlanyp ólgenin anyqtady. Onyń asqazanynan 460 gram gýtalın – qara tústi ýly suıyqtyq shyqqan. Damır Arınov týystaryna jazǵan hatynda ózin basqalardyń uryp júrgenin aıtqan. Marqumnyń anasy ulynyń ólimi úshin ótemaqy retinde 15 mıllıon teńge talap etti.

Alekseı Stogneev

2009 jyly qaraǵandylyq Alekseı Stogneev Saryózektegi 12740 áskerı bóliminde qyzmet etýge barǵan. Tumaýratyp júrgen ony dárigerler durys emdemepti. Jaýynger medısınalyq bólimshege bir emes, úsh ret qaralǵan. Alaıda qaralýǵa barǵan saıyn dárigerler onyń aýrýynyń sebebin anyqtamaı, qaıtaryp jibere bergen. Sońǵy ret naýqastanǵanda dárigerler oǵan tumaýǵa qarsy vaksına ekken. Nátıjesinde ol eki klınıkalyq ólimdi bastan keshirip, aqyrynda komaǵa túsken. Tek sodan keıin ǵana dárigerler ony áskerı aýrýhanaǵa jetkizgen. Toǵyz aıdan keıin 2012 jyly Alekseı Stogneev esin jımastan qaıtys boldy. «Jaýynger týberkýlezdiń asqynýynan qaıtys boldy» delindi onyń ólim týraly anyqtamasynda.

Oljas Baıtasov

2011 jyly qarashada Aqtóbede oblysynda 6655 áskerı bóliminde Oljas Baıtasov esimdi soldattyń beldigine asylyp turǵan máıiti tabyldy. Sarbazdyń qaltasynan óler aldynda jazǵan haty shyqty. Hatta ol jaqyndarynan, týystarynan sýısıd jasaǵany úshin keshirim suraǵan. Biraq ózi-ózine qol jumsaý sebebin aıtpaǵan. Tergeý áreketterinen Baıtasovqa laýazymdary adamdar qysym kórsetkeni belgili boldy. Oljastyń ólimine atalmysh bólimniń maıory Dýman Aıtqojın kináli dep tabylǵan. Ol bes jylǵa bas bostandyǵynan aıyryldy.

Atham Bekbolatov

 Atbasar qalasyndaǵy jaýyngerlik beketten basyna oq tıgen jigittiń óli denesi tabyldy. Atham Bekbolatov qatań tártipti kolonıany kúzetýge Atbasar qalasyna jiberilgen. Onyń máıiti qaraýyltóbeniń dál ústinen tabylǵan. Janynda Kalashnıkov avtomaty jatqan. Týystarynyń aıtýynsha, marqum sońǵy kezderi ózin birtúrli ustaǵan.

Osyndaı jaǵdaı Atyraýda da qaıtalanǵan. 18 jastaǵy Ázimbek Abdýllaev  Kalashnıkov avtomatynan óziniń basyna oq atqan. Áskerı bólimshedegiler jigittiń psıhıkalyq jaǵdaıy nashar bolǵan deıdi. Al marqumnyń otbasy Ázimbektiń ólimine áskerdegi zańǵa qaıshy áreketter sebep bolǵanyna senimdi.

2016 jyly 7 shildede Mańǵystaý oblysynyń týmasy Danıel Saıfýllın Saryózektegi áskerı bólimde eki sarbazdyń qolynan qaza tapty. Áskerı ant qabyldaǵannan keıin arada bir apta ótken soń Danıeldi eki jaýynger sabap tastaǵan. Bassúıek-mı zaqymyn alǵan sarbazdyń ómirin dárigerler saqtap qala almady.

 «Arqankergen» shekara beketindegi 14 sarbazdyń ólimi

2012 jyly 30 mamyrda Úsharaladaǵy  «Sary-Bókter» zastavasynan  jiberilgen narád «Arqankergen» shekara beketiniń órtengenin baıqaǵan. Sol jerden qyzmettegi 15 shekarshynyń 14-niń máıiti tabylǵan. 4 maýsym kúni on besinshi shekarashy Vladıslav Chelah ustalyp, 14 adamdy óltirgenin moıyndady. Qaraǵandylyq sarbaz Vladıslav Chelah 14 áriptesi men bir qoryqshyny óltirgenin moıyndasa da, qoǵamda bul qandy oqıǵanyń resmı nusqasyna onsha senińkiremedi. Aıypty dep tanylǵan shekarashy ómir boıyna bas bostandyǵynan aıyryldy. 

- Áskerge attanǵan sarbazdardyń psıhologıalyq daıyndyǵy joq. Bul sońǵy kezderi áskerdegi ólimniń kóbeıip ketýiniń bir sebebi. Ekinshi sebep – áskerdegi sarbazdar arasyndaǵy qarym-qatynas, álimjettik. Ol tek áskerde ǵana emes, mektep, ýnıversıtetterde de bar. Aqsha jınaý, qorqytý jáne t.b.», - deıdi zańger Aıman Omarova.

Onyń aıtýynsha, áskerı kadrlardyń deńgeıi burynǵyǵa qaraǵanda tómen. Álimjettikti joıýǵa bolady dep aıtý qıyn. Biraq ony azaıtýǵa bolady. Bul – búkil qorǵanys júıesiniń problemasy.

Kim kináli?

- Keıde sarbazdyń ózi kináli bolýy múmkin. Qasyndaǵy adamdarmen urysyp-tóbelesedi, sodan keıin sýısıdke barady. Keıde kinásiz ofıserlerdi sottap jatady. Bul da durys emes. Quqyq qorǵaý organdary tergeý júrgize kele, ólimniń naqty sebebin anyqtaýy kerek. Máselen, Saıan Satybaevyń isinde «ólim sebebi – sýısıd» dep naqty jazylyp tur. Onyń sýısıdke barǵany áleýmettik jelidegi sońǵy habarlamalaryn teksergende dáleldengen. Sonyń ózinde sarbazdyń ólimine ofıserlerdi sottamaqshy bolyp jatyr, - deıdi  Aıman Omarova.

Zańgerdiń pikirinshe, eger áskerde jaraqat alyp kóz jumǵan jaǵdaı bolsa, sol jumysty sarbaz  oryndaýǵa mindetti me edi, sony anyqtaý kerek. Iaǵnı bul jerde carbaz ólimine kim jaýap beretinin naqty aıtý qıyn.

Zańger Qaırat Júkel oqý-jattyǵý kezinde qaýipsizdik erejeleri saqtalmaǵanynan nemese tehnıkalyq aqaýlardyń sebebinen qaza tapqan sarbaz ólimine shendiler jaýapty bolatynyn aıtady. Al eger zorlyq-zombylyq, tóbelesten, qasaqana qysymnan kóz jumsa, sol áskerı bólimniń basshylyǵy jaýap beredi.

- Bul jerde áskerı  bólimniń basshylyǵy qylmystyq jaýapkershilikke emes, tártiptik, ákimshilik jaýapkershilikke tartylýy múmkin ekenin eskerý kerek. Tikeleı qylmys jasaýǵa qatysy bolsa, qatardaǵy jaýyngerler de jazalanady. Aýyryp nemese tamaqtan ýlanyp ólgen jaǵdaıda aspazdar, dárigerler jaýapty bolady», - deıdi Qaırat Júkel.

Áskerge barǵan jigitter shyńdalady, tártipke úırenedi deıdi. Alaıda qazirgi qoǵamda ornaǵan qorqynyshtyń saldarynan keıbir ata-ana óz ulynyń álimjettik pen zorlyq-zombylyq qurbany bolǵanyn qalamaıdy. Sóıtip, balasyn áskerge jibermeýdiń barlyq amalyn jasaıdy. Jemqorlyq jaılap turǵan myna zamanda áskerge «ne goden» bolý da qıyn sharý emes. Áskerden bas saýǵalaı qashatyn er azamattar el basyna kún týǵanda Otany men otbasyn emes, ózderin qorǵaı alar ma eken? Ony Qorǵanys mınıstrliginen suraý kerek shyǵar.