Ánebir jyldary baspasóz betinde  «Dástúrdiń ozyǵy bar, tozyǵy bar» degen mátel jıi qoldanylatyn. Aqylymyz kesh kiretin jurtpyz ba qaıdam, sol maqal ol zamanda qazaqty jany da, táni de saý, salaýatty da sanaly urpaq tárbıelep shyǵaratyn ozyq ta úzdik  salt-dástúrlerinen aıyrý úshin jıi qoldanylǵanyn endi-endi ǵana uǵynyp júrmiz. Onyń esesine  sol kıeli úrdisterimizdiń ornyna qazaqty ultsyz-ınternasıonalıstikke, kózjumbaı keńesshildikke, áıelderi men qyzdaryn erkek syılamaýǵa, kórgensizdikke tárbıeleýge arnalǵan meıram, mereke degenniń túr-túri bar bolatyn. KSRO qulaǵan boıda kórshiles, qazaq pen tili bir, dini bir, úrdis-dástúrleri uqsas respýblıkalar sol meıramdardyń «Jeńis-kúni», «8 mart -áıelder kúni» sıaqty basqa da túrlerinen birden bas tartty. Kerisinshe,  búginde Qazaqstan biryńǵaı qısapsyz meıramdardyń, qysy-jazy, kúndiz-túni ótkiziletinin toı-dýmannyń eline aınaldyryldy. Bunyń arjaǵynda keıbir joǵarydaǵylardyń halyqtyń oı-sanasyn eń basty áleýmettik, memlekettik máselelerden basqa jaqqa buryp, qaryn toqtyǵy men kıim bútindiginen ózgeni oılaýǵa qabiletsiz toıshy, dýmanshy qara tobyrǵa aınaldyrý saıasaty jatqanyn ekiniń biri túsine bermeıdi. Qarap otyrsańyz, myna turǵan Ózbekstanda bir jylda bar bolǵany «Táýelsizdik (mýstahıllık) meıramy», «Qurban aıt», «Naýryz meıramy» sıaqty 3-4 qana memlekettik deńgeıdegi meıram bar eken. Al Qazaqstanda she? Qazaqstanda bir jylda bolatyn meıramnyń uzyn sany 30-dan asyp jyǵylady.

Qaıran qazekemniń keı jaǵdaıda iske shorqaq bolsa da oı tereńdigi sumdyq tuńǵıyq qoı. Onyń «Arsyz jurtqa kúnde meıram, kúnde toı» degen qanatty sóziniń ózi nege turady. Ol az bolsa, bul oraıda ǵulama shaıyr Ábýbákir Kerderi «Pendeniń bári armanda, aqymaqtyń ǵana muńy joq» dep ashshy mysqyl tastaıdy. Shynynda da biz sońǵy 26 jylda shet-shek, ynsap-qanaǵat degen uǵymdardan rabaısyz attap, baryp turǵan dańǵoı, daraqy, ersi, úlken-kishisi  járkelesh dýmanqumar ultqa aınalyp, kórshilerimizdiń mazaǵyna qalǵan joqpyz ba dep oılaıtyn kún týdy. Keıbir ásire ultsúıgishterdiń talaǵy tars aırylsa da aıtaıyq, qazaqtardyń «Rojdestvo Hrıstovo» men 8-Naýryz, ıaǵnı, áıelder meıramy kúni degendi áli de memlekettik dárejede atap ótetinin kúlki qylatyn kórshi ózbek, tájik, túrkimen jurtshylyǵy Qazaqstanda «Valentın kúni» degen azǵyndyq meıramdy qazaqtyń ul-qyzdary dúrkiretip ótkizetinin, solardyń telearnalardan kórsetilip jatatynyn kórgende qazaqtar týraly aıtqan sózin aıtýǵa da aýzyń barmaıdy.

Iá, «Valentın kúni» degenniń qaıdan, qalaı, kim oılap tapqany týraly tarıhy talaı aıtyldy. Bul meıram-symaq óziniń dinin, ata-babasynyń saltyn, úrdisterin, dástúrlerin, tilin syılaıtyn, az da bolsa ulttyq sanasy, ulttyq namysy bar, ózin musylmanmyn deıtin ult úshin eń azǵyndyq meıram ekeni kórinip-aq tur. Bul «Valentın kúni» boıynsha sol kúni, sol túni er balalar men qyzdar oıyna kelgenin isteýine bolady degen qaǵıda Qazaqstanda emin-erkin saıran salady. Bazarlar men kóshelerde gúlsaýda, qaǵazdan jasalǵan júrek saýdasy qazandaı qaınaıdy. Birin-biri quttyqtap, qushaqtasyp, kósheniń qaq ortasynda eringe-erin jabysyp súıisip turǵan qazaq ul-qyzdary. Ony aıtasyz-aý, qazaqtyń jasy egde tartqan erkekteri men qatyn-qalashtary birin-biri jańa kórgendeı qaýqyldasyp, quttyqtap jatqanyn kórgende netken sanasyz, namyssyz edik dep óz ultyńnan óziń bezip ketkiń keledi eken. Bul túni talaı-talaı úrip aýyzǵa salǵandaı áli ship-shıki qyzdarymyz ben uldarymyz tósektes bolyp jatatynyn da jasyrýǵa bolmaıdy. Joǵarydaǵy «evropızırovannyı», «globalızovannyı», «sıvılızovannyı bolamyz» dep urandatyp júretin «gorlopan», berjaqtaǵy solarǵa ergen ıtarshy «krıkýndardy» qoıshy, sol qyzdar men uldardyń ata-analary qaıda qarap otyr deseıshi. Álde 26 jyl ishinde búkil qazaq ultsyzdandyrý saıasatynyń qurbanyna aınaldy ma? Biraq, «e-e, memleketińniń ózin «bul tek qazaqatyń eli emes, bárine ortaq el», «orysqa qazaqsha jaýap berseń, jaýapqa tartylyp, jumystan shyǵarylasyń» dep, búkil jıyn, májilisterin oryssha ótkizetinder basqaryp otyrǵanda qazaq baıǵustyń ne kinási bar?!» deısiń taǵy da. Áıtpese, óz elinde ana tilin,  eń bıik tórge shyǵaryp biri: «Bul eń áýeli ózbek memleketi», dese ekinshisi «Túrkimenstanda eń áýeli túrkimen ultynyń jaǵdaıyn jasaýǵa kóńil bólinýi kerek» deıtin ultshyl erler basqaryp otyrǵan elderde «Valentın kúni», «Tatána kúni» degenderdi toılamaq túgil, ony toılap júrgenderdiń ózi jaýapqa tartylady. Biz kim boldyq, nege (keshirińiz, kimge) aınalyp baramyz.

Myrzan KENJEBAI