Ótkenin baǵalamaǵan eldiń bolashaǵy baıandy, tarıhyn tanymaǵan ulttyń keleshegi kemel bolmaıdy. Sondyqtan Elbasy ulan-ǵaıyr dalamyzdyń túkpir-túkpirindegi kıeli jerlerdiń kartasyn jasap, túbegeleıi aralap, zertteýdi tapsyrǵan edi.
Qazaq arasynda «Jer jánnaty» degen ataq alǵan, jeruıyq meken Jetisý atyrabynda da bundaı oryndar jeterlik. Solardyń biri retinde asaý tolqyny týlaǵan, asqar taýlary aspan súıgen aıdyndy Alakól aýdanynyń aýmaǵynda ornalasqan «Borsha tóbeni» ataýǵa bolady.
Borsha tóbe týraly jurt aıtatyn ańyzǵa bergisiz áńgimeler bar. Sol ańyz-áńgimeniń ózi, bul kıeli mekenniń qazaq tarıhynda alatyn orny erek ekenin kórsetedi. Óıtkeni, bahadúr babalarymyzdyń qaısarlyǵy, batyldyǵy men batyrlyǵy osynaý toń topyraqqa toǵytylǵan jer. Bul jer - ózderinen otyz ese kóp qalmaq qolyna jalǵyz at, jalań qylyshpen qarsy shapqan qazaq qaharmandarynyń ajalmen arpalysqan tóbesi sanalady. Endeshe sol Borsha tóbeniń shejiresi sanalatyn ańyzǵa nazar bólsek.
Abyzdardan jetken áńgimelerge sáıkes, osydan eki jarym ǵasyr buryn ómir súrgen Qarakereı Qaqal áýlıe bastaǵan jurt Jońǵar Alataýyn bókterleı mal qamyn kúıttep, kókteýde jatady. Qamsyz jatqan qazaq aýylyna bir kúni tutqıyldan shabýyldaǵan qalmaq qontaıshysy qapysyz otyrǵan halyqtyń tórt túligin túgel aıdap, qyz-kelinshegin baılap áketedi. Namysymen nar súıregen bahadúr babamyz osy mezette qarý kótere alatyn úsh júz jigitti jınap qalmaqtyń sońynan attanǵan eken.
Maly men janyn jaýdan qaıtaryp, kek alýǵa kelgen úsh júz qazaqty qalyń qalmaq mensinbeı qarsy alady. Eski dala zańy boıynsha alǵashqy eki kún qazaq-qalmaq batyrlarynyń jekpe-jegimen ótedi. Birneshe qaıtalap aıqasqa shyqsa da attan qulamaǵan qazaqtar qalyń qalmaq qolynyń degbirin qashyrady. Osal qarsylas jolyqpaǵanyn sezgen qontaıshy quıtyrqy áreketke barǵan eken. Sardarlarymen aqyldasa kelip, kúshpen almasyn túsingen ol aılamen jeńýdi oılaıdy. Sóıtip soǵystyń úshinshi kúni sadaq oǵyn qarsha boratyp, oǵlandarymyzdy qoǵadaı japyrǵan qalmaqtardyń aılasy asady. Myńdaǵan adyrnadan atylǵan kóbe buzar jebeler úsh júz jigittiń saýytyn sógip, keýdesinen ótse de jer qushýǵa asyqpaǵan batyrlar aqtyq demderin ishterine tartyp, sońǵy shaıqastarynda kórsetken erlikteri ańyzǵa bergisiz oqıǵa.
«Er súrinse eńkeımes jyǵylar tik» demekshi tizeleri búgilmegen, bastary ıilmegen qazaqtardyń máıitinen de seskengen qontaıshy olardyń denelerin bólshektep, tórtke borshalap, jan-jaqqa súırep aparýdy buıyrady. Sodan ol jer «Borsha tóbe» dep atalyp ketken kórinedi.
Osy qyrǵynnan «Aqbozdara» atynyń arqasynda aman qalǵan Qaqal áýlıe túnimen jaý ordasyn aralap, onsyz da quty ketken qalmaqtardy shetinen baýyzdap, jeńiske masattanǵan eldi dúrliktiredi. Bastan aıaq qanǵa boıalǵan batyrdy kórgender ony arýaq, peri dep oılap, asyp-sasady. Tipti keıbir júzbasylar, myńbasylar jeke-dara qashyp ketýge de tyrysyp, qalyń qoldyń tártibi ydyraı bastaıdy. Buny estigen qontaıshy búkil dalaǵa ot jaqtyrtyp, alaý tutatyp alastaýdy tapsyrady. Sol sátte adal arǵymaǵyna mingen Qaqal áýlıe tóbe ushynan qarap turǵan desedi. Sodan beri el basyna zaýal tónse «Borsha tóbeden Aqbozdara kisineıdi» degen senim qalǵan.
Aıta keterligi, 1909 jylǵa deıin qazirgi Qabanbaı aýyly da «Borsha» dep atalǵan. Aýylǵa kireberiste ornalasqan tóbeniń tarıhy osyndaı. Eliniń azattyǵy, jeriniń bostandyǵy, urpaǵynyń erteńi men bolashaǵy úshin qaıtpas saparǵa attanǵan babalarymyzdyń erligi urpaqqa ónege ekendigi shyndyq.
Álbette týǵan jerdiń árbir saıy men salasy, taýy men tóbeshigi tarıhtan syr shertedi. Tóbe ataýynyń tórkini de tarıhqa kelip tireletinin «Borsha tóbe» týraly ańyzdan bilip otyrmyz. Degenmen, ondaı tóbelerdiń árqaısysyn zerttep, zerdeleı tússe tól tarıhymyzǵa qanyǵa túsetinimiz anyq edi.
Almat Esenbekov,
Alakól aýdany.
