Semınar-keńes QR Mádenıet jáne sport mınıstrliginiń jaýapty hatshysy Qýatjan Ýálıevtiń quttyqtaý sózimen ashyldy.

- Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynyń jarıalanǵanyna týra bir jyl toldy. Mazmundy maqalada kóterilgen ulttyq kodymyz, tól tilimizge baılanysty el aýmaǵynda aýqymdy sharalar qolǵa alyndy. Sonyń biregeıi - qazaq álipbıiniń latyn grafıkasyna kóshýi. Biz jańa zaman talabyna saı, jańǵyrýdyń jańa jolyna qadam bastyq. Bul jolda josparymyz aıqyn, baǵytymyz belgili. Sol eldik úrdiske úles qosar naǵyz qoldaýshylary ózderińizsizder. Sondyqtan barshańyzǵa alǵysymdy aıta otyryp, búgingi semınar-keńes jumysyna sáttilik tileımin,- dedi Q.Serikqazyuly.

Sharada jańa qazaq álipbıin engizýdiń uıymdastyrý jumystary týraly Sh.Shaıahmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵynyń dırektory Erbol Tileshov baıandama jasady.

- Qazaq álipbıin latyn grafıkasyna negizdelgen jańa álipbıge kóshirý jumystary úsh kezeń boıynsha júrgiziledi. Birinshi kezeń 2018-2020 jyldar aralyǵyn qamtıdy. Bul kezeńde ǵylymı jumystar atqarylady. Jańa álipbıdiń emle-erejeleri, qazaq tiliniń orfografıalyq, orfoepıalyq sózdikterin jasaý jáne t.b. jumystar jasalady. Ekinshi kezeń 2021-2023 jyldary júrgizilse, úshinshi kezeń 2024-2025 jyldarǵa josparlanyp otyr. Qazirgi tańda Ulttyq komısıa janynan qurylǵan orfografıalyq, ádistemelik, termınologıalyq, tehnıkalyq jáne aqparattyq súıemeldeý jumys toptary qarqyndy, josparly jumys jasap keledi. Tórt jumys toby da bilikti mamandardan quraldy. Aldaǵy ýaqytta osy tórt jumys tobynyń ortaq otyrystary ótkizilip, úılestirýshilik baǵyttaǵy jumystar júrgiziledi. Barlyq salaǵa álipbıdi ýaqytyly jáne sapaly engizý úshin QR Mádenıet jáne sport mınıstrligi Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıteti janynan Sh.Shaıahmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵyna jańa mártebe berilip, onyń biliktilik deńgeıi men áleýeti kúsheıtilýde. Naqty aıtqanda, «Sh.Shaıahmetov atyndaǵy «Til qazyna» ulttyq ǵylymı-praktıkalyq ortalyǵy» komersıalyq emes aksıonerlik qoǵamy qurylýda,- dedi ol.

Keleli kezdesýde Sh.Shaıahmetov atyndaǵy tilderdi damytýdyń respýblıkalyq úılestirý-ádistemelik ortalyǵynyń memlekettik tapsyrma aıasynda ázirlegen aýqymdy jobalary da kópshilik nazaryna usynyldy. Atap aıtar bolsaq, alǵash ret «Ahmet Baıtursynuly» ensıklopedıasy jaryq kórdi. Qazaq tilin oqytýdyń jańa jáne tıimdi ádistemesi «Qazaq sózi» kesheniniń 1200, 1500 sózi mýltımedıasymen birge shyqty. Jeksenbilik mektepterge arnalǵan «Ana tiliniń» (Ýkraın) oqý quraly men oqý-ádistemelik quraly, etnos tilderin úıretýge arnalǵan «Balalarǵa bazarlyq» oqý quraly 17 tilde jaryq kórdi. Jalpy túrli baǵyttaǵy alpystan astam kitap basylyp shyǵyp, memlekettik organdarǵa, oblystyq tilderdi damytý basqarmalaryna, oblystardaǵy ámbebap kitaphanalarǵa taratyldy.

Aǵymdaǵy jyldyń jańalyǵy qujat tilin avtomattandyrǵan «Qujat.kz» saıty iske qosyldy. Saıtta qaı salada bolmasyn qoldanylatyn qujattardyń qazaqsha úlgisi men qatesiz toltyrý nusqaýlyǵy berilgen. Bul elimizde alǵash ret qolǵa alynyp otyrǵan joba.

Til úırenýge arnalǵan aqparattardy úsh tilde jarıalaıtyn jáne aýdıo, vıdeo konttentti kóbeıtýge, ǵalamtor jelisinde erkin aınaldyrý arqyly memlekettik tildi úıretýge, nasıhattaýǵa baǵyttalǵan«Tilmedia.kz» saıty ashyldy. Saıt kómegimen qazaq tilin orystildi azamattar da, muhıttyń arǵy jaǵynda júrgen qandastarymyz da úırene alady. Saıtta latyn, arab grafıkasy da ornatylǵan. Atalmysh saıt kúlli qazaqtyń bir tilde túsinisýine múmkindik jasaıdy. Sondaı-aq, búldirshinderimizdiń tanymyn damytýǵa baǵyttalǵan «Balatili.kz» saıty da óz jumysyn bastady. Saıtta balalarǵa arnalǵan qyzyqty tapsyrmalar men qazaq tilindegi otandyq anımasıalyq fılmder ornalastyrylǵan.

Memlekettik baǵdarlama aıasynda memlekettik tildiń mártebesin arttyrýǵa, nasıhattaýǵa baǵyttalǵan birshama irgeli jumystar atqaryldy. Sonyń taǵy da bir dáleli – «Enshi» tildik-mádenı tanymdyq telejobasy men «Sóz qazynasy» anımasıalyq fılmi.

Basqosýda QR MSM Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıteti Tilderdi damytý jáne qoldaný basqarmasynyń basshysy Amangeldi Qojabek QR tilderdi damytý men qoldanýdyń 2011-2020 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasyn iske asyrý barysy týraly baıandady.

- Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq ekonomıka mınıstrligi monıtorıńiniń nátıjeleri boıynsha Memlekettik baǵdarlamanyń 2017 jyly oryndalýy oń baǵaǵa ıe boldy. Memlekettik baǵdarlamada 9 nysanaly ındıkator, 12 nátıjeli kórsetkish jáne 43 is-shara qarastyrylǵan. Nysanaly ındıkatorlar boıynsha oryndalý – 100 paıyzdy qurady. Memlekettik baǵdarlama nátıjeli kórsetkishteriniń oryndalýy – 75%. İs-sharalar 100% oryndaldy. Ózderińiz baıqap otyrǵandaı nátıjeli kórsetkishke tolyq qol jetkizilmegen. Máselen, 2017 jylǵy jospar boıynsha S1 deńgeıinde memlekettik tildi meńgergen memlekettik qyzmetshiler úlesi – 8%-ke jetý qajet bolsa, naqty oryndalǵany – 1,4%. Al memlekettik qyzmet kórsetetin memlekettik uıymdardaǵy qyzmetkerler kórsetkishi – 7%-ke jetý qajet bolsa, ol – 1,2%-ǵa oryndalǵan. Memlekettik tildi kópshiliktiń qoldanýyna qol jetkizýge baǵyttalǵan memlekettik áleýmettik tapsyrystyń úlesi 2017 jylǵy josparboıynsha 10 paıyzǵa jetýi qajet bolsa, naqty oryndalý kórsetkishi 9,1 paıyz,- dep naqty statısıkany kórsetti.

Osylaısha jıyn barysynda memlekettik baǵdarlamanyń oryndalý barysy sóz bolyp, memlekettik tildi oqytýdyń ádisnamasyn jetildirý jáne standarttaý, leksıkalyq qoryn jetildirý jáne júıeleý, aǵylshyn jáne basqa da shet tilderin oqytý jaıy talqylandy. Memlekettik baǵdarlamanyń aımaqtarda oryndalý deńgeıi tarazylandy. Óńirlerde atqarylyp jatqan jumystar jóninde Pavlodar oblysy Tilderdi damytý basqarmasynyń basshysy Sáýle Osmanova men Qaraǵandy oblysy Tilderdi damytý basqarmasynyń basshysy Gúlnaraıym Qańtarbekova esep berdi.

Jıyn sońynda usynys, pikirge kezek berildi. Óz kezeginde qoǵam qaıratkeri Orazkúl Asanǵazyqyzy tildi damytý ortalyqtarynyń máselesin kóterdi.

- Biz qazaqy orta ońtústik pen batysta til máselesi joq degen jańsaq pikirge tańylǵanbyz. Al aqıqatynda ońtústiktiń máselesi de ońyp otyrǵan joq. Tipti Ońtústik Qazaqstanda óz aldyna tildi damytý basqarmasy joq. Erteń jańa álipbıdi engizgeli otyrmyz. Ol úshin jumys jasaıtyn kim? Árıne, til mamandary. Al olar bir ortalyqqa, bir shańyraqqa toptastyrylýy qajet. Sondyqtan ońtústikte de óz aldyna oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń bolýy shart. Ekinshi, Mınıstrlikterdegi Tilderdi damytý departamentterin qaıta ashý qajet. Sebebi bizdiń 90 paıyzdan joǵary qazaq jumys jasaıtyn mınıstrlikterimizdiń tili, qujaty orys tilinde. Úshinshi, oblys ortalyqtary qaıta ashylyp, olarǵa Sh.Shaıahmetov ortalyǵy úlgi bolýy tıis, -dedi.

Al Aqmola oblystyq tilderdi damytý basqarmasynyń basshysy Maral Jaqypova memlekettik qyzmet úshin tapsyrylatyn testke mindetti Til zańy engizilýi tıis degen usynys aıtty.

Semınar-keńeste memlekettik til tóńiregindegi talaı túıindi másele kóterildi. Onomastıka ahýaly men termın túıitkilderi qaýzaldy. Oblystyq tilderdi damytý basqarmalarynyń múmkindigi men latynǵa kóshýdiń keshendi jospary talqylandy. Shara sońynda moderator QR MSM Tilderdi damytý jáne qoǵamdyq-saıası jumys komıtetiniń tóraǵasy Qýat Borashev qazaq álipbıin latyn grafıkasyna kezeń-kezeńimen kóshirýdiń tujyrymdamasy men jumys kestesi bekitilgenin málimdep, qazaq tiliniń damýyna úles qosyp júrgen birqatar azamattarǵa QR Mádenıet jáne sport mınıstri Arystanbek Muqamedıulynyń "Qurmet gramotasyn" tabystady.