Búgingi tańda jalpyulttyq mańyzdy qujatqa aınalǵan Elbasynyń «Bolashaqqa baǵdar: rýhanı jańǵyrý» baǵdarlamalyq maqalasynda qoıylǵan mańyzdy mindetterdi júzege asyrý boıynsha kóptegen keleli is-sharalar júzege asyrylyp otyr. 

Ekonomıs ǵalymdar HH ǵasyrda-aq jańǵyrýdyń negizgi ózegi ekonomıkadaǵy qurylymdyq ózgeristermen  emes, qundy­lyqtar júıesindegi ózgeristermen tikeleı baılanysty ekendigin basa aıtqan. Sondyqtan búgingi tańdaǵy «Tórtinshi ónerkásiptik revolúsıa jaǵdaıyndaǵy damýdyń jańa múmkindikterin» júzege asyrý úshin qoǵamdyq sananyń jańǵyrýyn jańa baǵytqa kóterý kezek kúttirmes másele ekendigi aıqyn.

Biz ózimiz ómir súrip otyrǵan qoǵamnyń barlyq kúrdeli máselelerin eskere oty­ryp, onyń ózgermeli jandy aǵza retinde damýynyń názik tustaryn da esten shyǵarmaýǵa tıispiz. Sondyqtan qoǵam damýynyń rýhanı-mádenı, áleýmettik aspektileri árqashan mańyzdy bolyp qala beredi. Túptep kelgende, koǵamdaǵy áleý­mettik-ekonomıkalyq quldyraýdyń aldyn alýdyń mańyzdy sharttarynyń biri – rýha­nıatty kóterý.  Eger adamzat qoǵamy damýynyń sapalyq kórsetkishteri adam­dardyń dúnıe­tanymynyń keńdigine, sanasynyń joǵary­lyǵyna, ádilettilik úshin belsendiligi men ózgelerge qaıyrymdylyǵy, izgi nıettiligi arqyly kórinis beretindigin eskersek, Baǵdar­lamada qoıylǵan mindetterdi oryndaýdyń basty kiltteriniń biri de qoǵam­nyń qaıta túleýine baılanysty ekendigin aıqyn uǵynamyz. Osyǵan oraı, qoǵam músheleriniń rýhanı damýy olarǵa tarıh, ádebıet, óner, halyq danalyǵy, salt-dás­túr,  mádenıet, ǵylym, bilim arqyly berile­tindigin eskersek, onda gýmanıtarlyq baǵyttaǵy sala ókilderiniń de jaýapkershiligin arttyryp otyrǵandyǵyn túsinýge tıispiz.

Sondyqtan elimizdegi jetekshi oqý oryn­darynyń biregeıi ál-Farabı atyndyǵy QazUÝ-dyń tutas ujymymen birge tarıhshy-ǵalymdary da Elbasynyń rýhanı jańǵyrý baǵdarlamasy boıynsha keleli jumystardy iske asyryp otyr.

Aıta ketsek, buǵan deıin qoǵam múshe­leriniń qoǵamdyq sanasyn qalyptas­tyrý jolynda Elbasynyń tikeleı bastamasymen qolǵa alynǵan «Mádenı mura», «Halyq tarıh tolqynynda» baǵdarlamasyn júzege asyrý barysynda jınaqtalǵan mol ǵylymı-ınfraqurylymdyq áleýet negizinde tarıhshy-ǵalymdar «Uly dala tarıhy men mádenıeti» atty irgeli jobany iske asyrýdy qolǵa aldy. Ǵylymı zertteýler nátıjesinde «Qazaq Eli tarıhy» atty tórt kitaptan turatyn jańa format, jańa mazmundaǵy oqýlyq jaryq kórip, qazirgi tańda orys, aǵylshyn, túrik tilderine jarıalaý  jumystary bastaldy. Sonymen qatar, baǵdarlamanyń «Jańa gýmanıtarlyq bilim. Qazaq tilindegi 100 jańa oqýlyq» jobasy aıasynda oqýlyqtardy qazaq tiline aýdarý isine de ýnıversıtet ǵalymdary belsene atsalysyp otyr. Sonyń ishinde tarıhshy ǵalymdar aǵylshyn tilindegi «Panorama. Dúnıe júzi tarıhy» (avtorlary Ros Dan, Laýra Mıchel. 2015 j.) atty kitapty aýdarýdy qolǵa aldy.

Rýhanı jańǵyrý jobasyn júzege asyrý boıynsha Almaty qalasyndaǵy 38 JOO-nyń ǵylymı-shyǵarmashylyq, ınovasıalyq resýrstaryn biriktirý negizinde tyń bastama qolǵa alynǵan bolatyn. Osyǵan oraı atalǵan Ýnıversıetter alánsynyń úılestirý keńe­siniń tóraǵasy retinde ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ jetekshilikti qolǵa aldy. Ýnıver­sıtettiń tarıh, arheologıa jáne etnologıa fakúlteti «Týǵan jer» baǵdarlamasy boıyn­sha jobany júzege asyrý boıynsha jetekshi bolyp belgilendi. Qazirgi tańda Aláns negizinde «Ólketaný­shylar men etnograftar» klýby qurylyp, onyń jumysyn atalmysh fakúltet úılestirip otyr. Klýb jumysyna barlyq JOO oryndarynyń oqytýshy-professorlar quramy men stý­dentteri, sondaı-aq orta mektep oqýshylary, Almaty qalasy mýzeıleri jáne t.b. qoǵamdyq uıymdar tartylyp otyr.

Osylaısha baǵdarlamada atalyp ótken mindetterdi júzege asyrý barysynda Rýhanı jańǵyrý jalpyulttyq baǵdarlamaǵa aınaldy. Ony júzege asyrý barysynda tarıhı tájirıbe men ulttyq dástúrlerdi qaıta saraptap,  Elbasy atap ótkendeı «eldiń ulttyq-rýhanı tamyrynan nár ala alǵan qundylyqtarymyzdy qaıta jańǵyrtyp, ony ulttyq sananyń túrli polústerin qıynnan qıystyryp, jarastyra alatyn qudiretin» barynsha dáripteý jolynda jumystar jasalýda.

Shyǵarmashylyq ustanym men otanshyl­dyq sezimniń bastamasymen júzege asyrylyp otyrǵan bul jumystar táýelsiz elimizdiń búgini men erteńi úshin atqarylyp otyrǵan ıgilikti ister. Sebebi, qoǵamnyń rýhanı baı, oı-órisi keń, bilimdi árbir múshesi ult áleýetiniń kórsetkishi.

Almaty aqshamy