Sonaý 1997 jyldyń 10 jeltoqsany tarıhı mańyzdy oqıǵanyń ataýly datasy bolyp el jadynda qaldy. Tarıh úshin asa qysqa, qas qaǵym sát merzim ishinde Astana zamanaýı megapolıske, memleket pen qoǵamnyń qarqyndy damyp kele jatqan barlyq salasyna oń áser etýshi qoǵamdyq-saıası, ekonomıkalyq, ǵylymı ári áleýmettik-mádenı tanymal ortalyqqa aınaldy. Respýblıkamyz úshin bul jyldar halyq ómiriniń sapasy men úrdisin aıtarlyqtaı ózgertken, ıntegrasıalyq bastamalardy júzege asyrǵan, burynǵy keńestik keńistikte Qazaqstannyń kóshbasshy oryndy alýyna, elimizdiń geosaıası mańyzdylyǵynyń artýyna múmkindik bergen ekonomıkalyq serpilis kezeńi boldy.

Budan keıin, 1997 jyly Qazaqstan Prezıdenti N.Nazarbaevtyń elordany Almatydan Aqmolaǵa kóshirý týraly sheshimi shyqty. Soǵan oraı Aqmolaǵa qaraı resmı kóshtiń basy 1997 jyldyń kúzine qaraı bastaldy. 20 jyl buryn Prezıdenttiń Aqmolaǵa attaný aldyndaǵy túsirilgen myna sýrettiń mán-maǵynasy tereńde jatqanyn ańǵarýǵa bolady.

Aldymen Astananyń Uly Dalanyń Bas qalasyna aınalý tarıhyna den qoıalyq. Táýelsizdik alǵannan keıingi jyldary Memleket basshysy Nursultan Nazarbaev respýblıka astanasyn Almatydan basqa óńirge, onyń ishinde ortalyqqa kóshirý týraly ıdeıasyn aıtty. Sonyń arqasynda 1994 jylǵy 6 shilde kúni Qazaqstan Respýblıkasy Joǵarǵy Keńesiniń astanany Almatydan Aqmolaǵa aýystyrý týraly sheshim-qaýlysy qabyldandy. Elbasy kóshirý qajettiginiń geosaıası, ekonomıkalyq jáne ekologıalyq sebepterin dáleldedi. Júrgizilgen taldaý barlyq nusqalardyń ishinde Aqmola neǵurlym bul talaptarǵa oraılasatynyn kórsetti. Búginde bul sheshimniń durys bolǵandyǵyna eshkim de kúmán keltirip, daýlaspaıdy.

1997 jylǵy 8 qarashada Qazaqstan Respýblıkasynyń Memlekettik rámizderi men Prezıdent baıraǵy Aqmola qalasyna jetkizildi. Osy saltanatty sharada Memleket basshysy N. Nazarbaev: «Barlyq saıası sheshimder búginnen bastap osy qalada qabyldanatyn bolady», – dep resmı jarıalaǵan edi.

1997 jyly 10 jeltoqsannan bastap Aqmola Qazaqstannyń astanasy bolyp resmı túrde jarıalandy.

Jeti jyl qatarynan mereke 10 maýsym kúni toılanyp keldi. Ýaqyt ozǵan saıyn Astana kúniniń mańyzdylyǵy artyp, ol tek elordalyqtar ǵana emes, búkil qazaqstandyqtardyń asyǵa kútetin merekesine aınaldy. Sol sebepti, 2006 jyly Astana qalasy ákimdiginiń qaýlysyna sáıkes jáne qalalyq máslıhattyń sheshimimen merekege – Astana kúni ataýy berilip, ony atap ótý alǵashqy sheshim qabyldanǵan kún – 6 shildege bekitildi. Al 2008 jyly «Qazaqstan Respýblıkasynyń merekeler týraly zańyna» engizilgen ózgeristerge sáıkes, 6 shilde – Astana kúni memlekettik merekeler tizimine endi.

1999 jyly IýNESKO-nyń sheshimi boıynsha Astana qalasyna «Beıbitshilik qalasy» joǵary ataǵy berilip, medalmen marapattaldy. Bul ataq qysqa merzim ishinde áleýmettik-ekonomıkalyq, saıası jáne mádenı damýda neǵurlym áserli ári qýatty ósýge, turaqty etnıkaaralyq qatynasty ornyqtyrýǵa qol jetkize alǵan ǵalamshardyń jas qalalaryna beriledi. Brazılıada ótkizilgen bul konkýrsta Astana barlyq ólshemder boıynsha álemniń ár túrli elderiniń on eki qalasyn basyp ozdy. 1998 jyly Astana erkin ekonomıkalyq aımaqtyń WEPSA halyqaralyq qaýymdastyǵyna kirdi. Qazaqstan elordasynyń baýyrlas qalalary arasynda Máskeý, Berlın, Varshava, Mınsk, Kıev, Ankara, Bangkok jáne álemniń basqa da qalalary bar.

Esterińizde bolsa, Astana josparyn daıarlaýda álemniń áıgili sáýletshileriniń biri Kıse Kýrokavanyń tujyrymdamasy úzdik dep tanyldy. Doktor Kýrokavaǵa ózi usynǵan qala qurylysy tujyrymdamasy negizinde Astanany damytýdyń 2030 jylǵa deıingi Bas josparynyń jobasyn ázirleý usynylǵan edi. Bul tapsyrys Japonıanyń Halyqaralyq yntymaqtastyq jónindegi agenttigi (JHYA) men QR Astanany damytý korporasıasy arasyndaǵy kelisim aıasynda japon úkimetiniń grantyna iske asyryldy. Kıse Kýrokavanyń basshylyǵyndaǵy jobalyq top usynǵan eskız-ıdeıany QR Úkimeti 2001 jyldyń 15 tamyzynda bekitti. Degenmen de, sáýletshiniń týyndysy keremet bolǵanymen, ol óz jobasynda elordanyń qarqyndy damıtyndyǵyn naqty eskere almady. Osy oraıda Bas josparǵa ózgerister engizý qajettiligi týyndady. Naqtyraq aıtqanda, JHYA mamandarynyń esebine súıensek, 2010 jyly Astananyń halqy 490 myńǵa, al 2030 jyly 800 myńǵa jetýi tıis edi. Biraqta 2003 jyly turǵyndar sany 500 myńnan asyp jyǵyldy. Bas jospardy naqtylaýǵa boljam esepteriniń qatelikteri sebep bolǵandyǵyn eskere kele, demografıalyq zertteýler men ǵylymı negizdelgen uzaq merzimdi boljamdy qaıta qurý tapsyryldy. 2017 jylǵy Astananyń áleýmettik-ekonomıkalyq damýynyń Pasporty málimetterine qaraǵanda, qalanyń aýdany 79,7 myń gektar. Onyń ishinde: Almaty aýdany – 20,6 myń gektar, Saryarqa aýdany – 19,7 myń gektar, Esil aýdany – 39,4 myń gektar. Sáıkesinshe, qala aýmaǵymen birge búginde elorda turǵyndarynyń sany aıtarlyqtaı ósti. Sońǵy derekter boıynsha qala halqy 1 mıllıon adamnan asyp tústi.

Bıyl qyrkúıekte Astana ákimi Áset Isekeshev búginde resmı túrde qalada 1 mıllıon 100 myń adam tirkelgenin, 205 myń adam ýaqytsha tirkeýde turǵanyn aıtqan edi. «Bizdiń esepteýler boıynsha, qalada turaqty negizde kem degende 1 mıllıon 100 myń nemese 1 mıllıon 150 myń adam turady dep aıtýǵa bolady. Osy oraıda mektepterge, aýrýhanalarǵa, qoǵamdyq kólikke jáne basqa da salalarǵa qosymsha júkteme túsedi», – dedi Isekeshev. Belgili bolǵandaı, elordada turaqty negizde 11 796 sheteldik ómir súrip jatyr, onyń ishinde alys shetelden – 7 239, TMD-dan – 4 557.

Ákimniń atap ótýinshe, ákimdikte London, Sıngapýr, Dýbaı, Ábý-Dabı sekildi qalalarda qoldanylatyn tásilge uqsas jospar ázirlenip jatyr. Osy jospar eki mıllıon turǵyndy esepke ala otyryp, halyqaralyq standartpen daıarlanýda. Onyń maqsaty – qoǵamdyq keńistikterdiń, qajetti jol kólikteriniń, mektepterdiń, aýrýhanalardyń, turǵyn úı keshenderiniń, saıabaqtardyń ınfraqurylymyn der kezinde keshendi damýyn qamtamasyz etý.

Shahardy damytý turǵysyndaǵy josparlarǵa oıysatyn bolsaq, Astana ákimi Áset Isekeshev 2020 jylǵa qaraı elordany Eýrazıalyq keńistikte eń tartymdy ári áserli qalalardyń qataryna qosý josparda bar ekenin aıtqan bolatyn. Bul rette Astana forýmdar, samıtter, iskerlik konferensıalar men mádenı-sporttyq sharalardy ótkizýde negizgi ortalyqtardyń biri bolýy kerek. Ol úshin shahar barlyq qajetti sapaly ári damyǵan ınfraqurylymdy daıyndap qoıdy, ıaǵnı áýejaı men vokzaldyń jáne basqa da nysandardyń áleýeti joǵary. «Biz sheteldik týrıser sanyn jylyna 1 mıllıonǵa deıin, al qazaqstandyq týrıserdiń úlesin 2 mıllıonǵa deıin jetkizý maqsatyn qoıyp otyrmyz. Osy oraıda týrıserdiń jalpy sanyn úsh eseden astamǵa arttyrý kózdelip otyr»,-deıdi Isekeshev. Onyń atap ótýinshe, Astana 2030 jyly Eýrazıalyq makroaımaqtyń kóshbasshy qalalary Máskeý, Ystanbul, Ankara jáne Ábý-Dabı qalalarymen, al 2050 jyly álemniń jahandyq megapolısterimen básekelesýge tıis.

Astana – Prezıdenttiń oryndalǵan armany

Memleket basshysy óziniń «Eýrazıa júreginde» atty kitabynda jazýynsha, Astanany kóshirý Qazaqstandy jańa Táýelsiz memleket retinde ornyqtyrýda zor ról atqaratynyna senimdi boldy. Bul birinshiden, Qazaqstandy geosaıası jospar turǵysynan nyǵaıtý úshin qajet edi. Shyndyǵynda, egemen el, Táýelsiz memleket ataný da, uly isti qolǵa alyp, eldiń derbes astanasyn tańdaý men ony salýǵa kúsh-jigerin jumsaý da zor baqyt. Osyndaı iste eń aldymen Elbasynyń erligi eren ekeni aıtpasa da túsinikti. Sebebi jurtshylyq aıtyp júrgendeı, Astana – Prezıdenttiń tól perzenti, oryndalǵan armany.

Qazaqstannyń jańa astanasynyń qurylysy búkil burynǵy keńestik keńistiktegi HH ǵasyrdyń sońy men HHİ ǵasyrdyń basyndaǵy eń aýqymdy joba retinde tarıhqa endi. Qalanyń sáýlettik tujyrymdamasyn jasaýda Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti N.Á. Nazarbaevtyń qalaǵa eýrazıalyq kelbet berý jónindegi ıdeıasy eskerildi. Astananyń sáýlettik kelbetinde Qazaqstan Prezıdentiniń kóptegen ıdeıalary iske asyryldy. Elordadaǵy sáýlettik keshender men qoǵamdyq ǵımarattar Elbasynyń nazarynda boldy. Osy oraıda Nursultan Nazarbaev jasaǵan syzbalardyń nobaıy óziniń qaıtalanbas sáýletine ıe boldy. Bul turǵyda «Báıterek» monýmentiniń jáne Prezıdenttik mádenı ortalyqtyń bastapqy syzylǵan jobalary búginde QR Ulttyq mýzeıinde saqtaýly tur.

Bul jaıynda Elbasy óziniń «Eýrazıa júreginde» atty kitabynda: «Men oıymdaǵy Báıterektiń dolbar-pishinderin qaǵazǵa túsirdim. Osy oıymdy birshama jetkize aldym-aý degen syzbalarymdy Sáýletshiler odaǵynyń qatań qazylyǵyna usyndym. Sáýletshilerge bul ıdeıa qatty unady, olar jumysqa qyzý kiristi. Aqyrynda kásibı iskerler Báıterektiń naqty pishinin jasap shyqty. Bul eskızdiń sheberlikpen jasalǵany sonshalyq, bir qaraǵanda salynyp bitken obektiniń fotosýreti sıaqty bolyp kórindi», – dep jazady. Mine, 20 jyl ýaqyt ishinde arý Astana tórtkúl dúnıe tamsanatyn, álemniń ataqty astanalarymen saltanat jarystyryp, boı talastyra alatyn bas qalasy retinde qalyptasty. Táýelsiz Qazaqstannyń elordasy jurtshylyqty tolǵandyrǵan taqyryptar talqylanatyn, salıqaly saıasat, tuǵyrly ekonomıka, dinaralyq kelisim keńesteri ótetin jahandyq ortalyq dárejesine jetti.

Bul rette Elbasynyń Astana týraly aıtqany taǵy da eske oralady. «Táýelsizdiktiń negizgi máni – tarıhtyń jańa betin óz erkińmen, óz sheshimińmen bastaýda bolsa kerek. Táýelsizdik bizge jańa jolymyzdy, ózimizdiń sony soqpaǵymyzdy tabýǵa zor múmkindik usyndy. Sol jańa jolymyzdy biz Astana arqyly taptyq. Qazirgi kezde Astana bizdiń keleshegimizge qatysty mańyzdy sheshimder qabyldaıtyn memleketimizdiń saıası ortalyǵy ǵana emes, ulttyq rýhymyzdy uıytyp otyrǵan rýhanı ordamyzǵa da aınalyp otyr», – degen bolatyn Prezıdent.

Toq eterin aıtqanda, biz 10 jeltoqsan kúni Aqmola Qazaqstan Respýblıkasynyń elordasy bolǵanynyń 20 jyldyq datasyna jetemiz. Endeshe, búginde qazaq eliniń elordasy bolýymen qatar halyqaralyq alqaly jıyndardyń da ordasyna aınalǵan Astanamyzdyń mereıi tasyp, bedeli asqaqtaı bersin dep tileıik!