2030 jyl... 
Meniń kezekti nemerem dúnıege kelipti. Arqa-jarqamyz: ne aıtyp, ne qoıǵanymyzdy bilmeımiz, quttyqtaýlar men qýanyshtar... 
Kenet, esik qaqpastan bir áskerı kıimge uqsas kıingen syptaı sándi kisi kirip keldi, úıge. 
- Men – Halyqaralyq Qarjy polı­sıasynyń ókilimin. Sizdiń neme­reńizdiń dúnıe esigin ashqa­ny­na 7 mınót 24 sekýnd boldy, ol endi Qazaqstannyń syrtqy qar­yz­dary esebinen osy sátten bastap, 15 mıllıon 788 myń tenge 47 tıyn qaryz. Jáne sát saıyn boryshy óse beredi, osyny eske­rińiz, sábıdiń baýy berik bolsyn! – dep jyldam úıden shyǵyp ketti... 
Túk uqpaı qaldym: qaryzy nesi? Áli anasynyń sútin emip úlger­megen sharana qalaı boryshker?.. 
Shoshyp oıandym. Malmandaı sý, ústi-basym. Tý-ý, túsim eken... 
Al, óńimde ne bolyp jatyr?..

...Astananyń 20 jyldyq mereıtoıyn dúrkirtip ótkizdik, júz­etek qarjy bóldik, eldiń jana­shyr qaýymy «Qazynamyzdy rás­ýá etpeıik, álemdik qarjy daǵ­da­rysynyń qyzý beti qaıtpaı turǵanda, etek-jeńimizdi jıyp, kórpemizge qaraı – kósileıik» – dep shyryldap edi, bıligiń halyq­tyń jandaýysyna pysqyrǵan da joq... 
Sóıtip, toı-tomalaqqa qumar, qa­r­yz alýǵa qush­tar qazirgi qazaq bı­li­gi elimizdiń syrtqy bere­shegin - 167 mıllıard AQSH dollaryna jetkizdi...

Qaıda barsa da, kim kelse de – qaryz surap, nesıe tilep, alaqa­nyn jaıýǵa daǵdylanǵan búgingi qaz­aq bıligi – Qazaqstandy jer júzin­degi 127 elge bereshek qylyp qoıdy...

Jańa dúnıe esigin ashqan árbir qazaqtyń shaqalaǵy dáp sol sekýndtarda-aq – 3 mıllıon teńge qaryzben jaryqqa shyǵady... 
Bul bereshegimiz sát saıyn, kún saıyn, saǵat saıyn... úzdiksiz, toq­tamaı (saǵat tili sekildi tyqyl­dap...) ósken ústine óse beredi...

Qazaq Eliniń dáp búgingi kúngi qaryzy – osy jetidegi teńge baǵamymen eseptesek, shamamen, 58 trıllıon teńgege jetti... 
Búgin Qazaqstan álemge – 167 mıllıard AQSH dollaryna bereshek, demek, bizdiń ahýalymyz múldem múshkil. Naqty ekonomıka salalary jurdaı, shaǵyn jáne orta kásip­kerlik salyqtar men tekserýlermen tunshyq­tyryl­ǵan elde basqasha bolýy da múmkin emes. 
«Óz úıim – óleń tósegim» deıtin qazaqtyń qaladaǵy ókilderiniń basym bóligi – úı-kúısiz, máńgilik páter jaldaýshylar. Onyń ústine, amerıkalyqtardan ondaǵan ese az aılyq alatyn qazaqtardyń qalalaryndaǵy páter satyp alý baǵalary – AQSH-tyń Tehas, Maııamı, Las Vegas qalalarymen birdeı... 
Bul – taza alypsatarlyq pen sybaılastyqtyń jemisi. 
Byltyr qazaqtar 1 metr turǵyn úıdi 235 AQSH dollaryna salsa, ara­syna sybaılastar men alypsatarlar aralasyp, onyń baǵasy úsh-tórt esege qymbattap shyǵa keledi... 
Adam balasy úshin baspana men aqshanyń aýa tárizdi qundy ári qajetti ekendigin sanalaryna tereń sińirip alǵan qazaq bankteri de eshqandaı adamshylyq nemese quqyqtyq máselelerge mán de bermeıdi: turǵyn úıdi kepildik-qaryzǵa alýǵa (ıpoteka) qazaq bankteri 15-18 paıyz ósim qoısa, asa qajetti nesıeler úshin 27-30 paıyz ósim tóleısiz... Al, qazaq bıligi «álemdegi damyǵan 30 eldiń qataryna kiremiz» dep, ýáde etip, umtylǵan órkenıetti elderde turǵyn úıdi kepildik-qaryzǵa alýǵa (ıpoteka) 2 paıyzdan, al, tur­mys­tyq nesıeler 7 paıyzdan aspaıdy... 
Qazaq bankileriniń paıyzy eýropalyqtardan 5 ese qymbat bolǵandyqtan, bizdiń elimizdegi qar­jy saıasaty múldem saýatsyz, dep aıtýymyz kerek. 
Órkenıetti batys elderinde banırler zańsyz áreketterden qorqyp, aıaq baspaıdy. Sol sebep­ti, taıaýda Islandıada 26 bank basshylary men qur­yl­taıshylaryn túrmege uzaq jyldarǵa toǵyttty... 
Sol sebepti, arada eki Dúnıejúzilik soǵys ótse de, Germanıada 1900 jyldar beri bankter bankrot bolǵan joq...

Al, bizdiń «Qazmunaıgaz», «Qazaqstan Temir joly» tárizdi memlekettiń asa iri ári bet-beınesi sanalǵan kompanıalarynyń qaryzy – barlyq syrtqy boryshymyzdyń 10 paıyzyn qurasa da, eshkim jaýapqa tartylmaıdy, ýaqtyly aılyǵyn alyp, shetelge demalyp, jyldyń sońynda júzdegen mıllıon teńgeden asatyn syıaqylaryn ıemdenip, emen-jarqyn jarqyrap júre beredi...

Nege deseńiz, mysaly, asa qajetti nesıeler úshin 27-30 paıyz ósim alatyn ekinshi deńgeıdegi qazaqtyń bir banki jylyna osy ósimniń ózimen-aq – 700 mlrd teńgeden asatyn paıda tabady...

Bul – halyqty zańdy jolmen jáne ashyq túrde tonaýdan basqa eshteńe emes! 
Al, Qazaq Úkimeti qarjylaryn shetelge asyryp, talan-taraj qylǵan banklerge Ulttyq Qordyń 3 trıl­lıon teńgesin bólip, «saqtap qalýǵa» tyrysýda...

Daǵdarystyń aýyr kúnderinde qazaq bıligi kúızelgen qarapaıym halyqqa emes, alshań basqan olıgarhtarǵa ǵana kómek qolyn sozdy. Muny qalaı túsinemiz? Buǵan kim jaýap beredi?..

Basqa-basqa, biz qudaıy qońsymyz, biraz jurty bizdiń jerimizde bosyp júrgen ózbek eline 236 mln AQSH dollary mólsherinde qaryz ekenbiz... Ózbekstannyń syrtqy qaryzy – bizden 50 ese az!

Jyl saıyn biz shetel nesıeleri esebinen syrtqy bereshegimizdi 10 mlrd AQSH dollaryna kóbeıtip kelemiz... 
Sonda qazaqtyń ekonomıkasy qaıda, qarjysy qaıda? 
Bul bassyzdyqqa qashan toqtaý bolady?..

Qajymuqan Ǵabdolla