Záýre Shell esimdi qazaq qyzy osydan 15 jyl buryn norveg jigitine turmysqa shyǵyp, Norvegıaǵa kóship ketti. Ekeýiniń Allan, Edvard esimdi eki balasy bar. Balalardyń jasy 12-de. Otbasymen Qazaqstanǵa qonaqqa kelip turady. Jaqynda Záýre qaıyn jurtymen ákesiniń 70 jyldyq mereıtoıyn atap ótý úshin Qazaqstanǵa keldi. Záýreniń qazirgi jaǵdaıyn, Norvegıadaǵy ómirimi jáne otbasylyq kúıi jaıly bilý úshin ony áńgimege tartqan edik.
Almaty qalasynda dúnıege keldim. Ata-anam ol ýaqytta Almatyda jumys isteıtin. Odan keıin Almaty oblysyna kóshtik. Orta mekteppen qatar mýzykalyq mektepte oqydym. Fortepıanoda oınaǵandy, án aıtqandy jaqsy kóretinmin. Mektepti bitirgennen keıin mýzykalyq ýchılıshıge tústim. Almatydaǵy Chaıkovskıı atyndaǵy mektepte jumys istedim. Ákem ınjener, anam akýsher-gınekolog. Úıdiń úlkenimin. Eki sińlim men eki inim bar. Ary qaraı úı, jumys, jumys, úı. Qatarlastarym turmysqa shyǵyp jatty. Saǵan da otbasyn qurý kerek ekenin túsinesiń. Týystaryń da qysym kórsete bastaıdy. «Kári qyz bolyp qalasyń» dep únemi eskertý jasaıdy. Mundaı qysymnan keıin depressıaǵa túse bastaısyń. Dereý ózimdi qolǵa alyp, ózimdi damytýmen aınalystym. Osydan keıin turmysqa shyǵý máselesi burynǵydaı qatty tolǵandyrmaıtyn boldy. Sol kezde jaqsy adamdy kezdestirdim.
Kúıeýimmen ınternet arqyly tanystyq. Ol ýaqytta mundaı tanystyq túri endi-endi paıda bola bastaǵan. Bastapqy kezde mundaı qarym-qatynas túrine synı kózqaraspen qaradym. Biraq oılana kele, budan ne joǵaltamyn degen oı keldi. Qazaqstanǵa kelgisi kelse kelsin, tanysyp kóreıik, betpe-bet kezdeskennen keıin kóre jatarmyz, dep oıladym. Bir-birimizge saı kelemiz be, joq pa, sonda belgili bolady.
Bir kórgennen unatyp qaldym. Ózin jaqsy ustaıdy, óte tárbıeli. Artyq sózi joq. Óz jasy úshin óte salmaqty. Birden otbasyn quramyz degen oı bolmady.
Jasym 31-de degende senińkiremedi. Óz jasymnan jas kórinetinmin. Ekeýimiz qurdas boldyq. Eýropanyń standarty boıynsha 31 jas otbasyn qurý úshin erte bolyp esepteledi.
Ol da meni óz eline qonaqqa shaqyrdy. «Qalaı turatynymydy kóresiń, ata-anammen tanysasyń» dedi. Men kelistim. Eki apta Norvegıada boldym. Birden ata-anasymen, týǵan-týystarymen tanystym. Sol kezde onyń barlyq jaqynymen tanystym. Norvegıanyń kórikti jerlerin aralatty. Eki apta osylaı ótip ketti. Qaıtatyn ýaqyt kelgende ol maǵan turmysqa shyǵýǵa usynys jasady. Ol maǵan qatty unaǵandyqtan usynys jasaǵanda kóp oılanbadym.
Qazaqstanǵa kelip birden vıza jasatýmen aınalystym. Bári daıyn bolǵanda Norvegıaǵa ketip qaldym. 31 jasymda turmysqa shyqtym.
Ata-anam óte zamanaýı adamdar. Sheteldikke turmysqa shyqqanyma qarsy bolǵan joq. «Tek qazaqqa ǵana turmysqa shyǵasyń» degen buıryqtar bolmady. Olar tek meniń baqytty bolǵanymdy qalady. Jubaıym meni shyn súıse, syılap, baǵalasa bolǵany.
Al kúıeýimniń ata-anasy mundaı nekege synı kózben qarady. Ásirese anasy. Olar Qazaqstandy Reseımen baılanystyrady. Onyń ústine oryssha sóıleseń birden olardyń kózine reseılik sekildi kórinesiń. Olardyń reseılikter týraly oıy tómen. Soǵan qatysty jaǵdaılar bolǵan. Men búge-shúgesine mán bermedim. Biraq ol kóregen áıel. Jaqsy qarsy aldy, jyly qabyldady. Balasynyń tańdaýyna syılastyqpen qarady.
Qazaq qoǵamy tarapynan negatıvti pikirler men kinálaýlar bolmady. Týystarym men dostarym tarapynan eshqandaı synı kózqarasty baıqamadym. Qalaı bolǵanda da jeke óz basym estimedim de, sezbedim de.
Kúıeýim, ol ýaqytta jigitim surady «Toı bolǵanyn qalaısyń ba?» dedi. «Men úlken toı ótkizýdiń qajet joq. Tek zańdy túrde nekemiz qıylsa boldy» dedim. Ol qatty tańǵaldy, biraq meniń sheshimime qarsy bolmady. Desek te ózine de maǵan da toı kıimin satyp aldy. «Ekeýimiz tek qol qoıýǵa barsaq ta, dostaryńdy, týystaryńdy shaqyr. Qalaı degenmen de bul saltanatty shara ǵoı» dedi. Osylaısha nekemizdi qıdyq.
Kúıeýim Qazaqstandaǵy toılarǵa kóp kelmeıtin. Tek bizdi qonaqtarǵa shaqyratyn. Solarǵa bardyq. Endi osy joly ákemniń 70 jyldyǵyn atap ótkendikten barlyq otbasymyzben keldik. Ol barlyq týǵan-týystardy aıtýly sharaǵa shaqyrdy. Onyń ishinde qudalar da bar. Men qaıyn jurtyma ákemniń duǵaı sálemi men shaqyrýyn jetkizdim. Olar Eýropadan shyqpaǵan. Sondyqtan Qazaqstandaǵy qaýipsizdik máselesi qatty tolǵandyrdy. «Qazaqstan tynysh el me?», «Onda qaýipsiz be?» degen sekildi saýaldar bolǵany ras. Qazaqstanda turatyn basym halyq musylman ekenine de biraz seskenip, sheteldikterge qyryn qarmaı ma degen qaýip boldy. Qazaqstan qaýipsiz el ekenin jáne esh qoryqpastan elge qonaq retinde kelýge bolatynyn túsindirdim. Olar Qazaqstanǵa kelip, ákemniń 70 jasqa tolýyn bárimiz birge toıladyq. Kúıeýim, onyń aǵalary bala-shaǵasymen, ata-enem toıǵa keldi. Qazaq toıshyl halyq qoı ári týǵan-týystar bir-birimen etene jaqyn aralasady. Olarǵa bul úrdis qatty unady. Qaıyn jurtym qatty tańǵaldy. Sebebi Eýropada týystar bir-birimen dál biz sekildi jaqyn aralaspaıdy. Tipti týǵan baýyrlar da bir-birine sýyqtaý.
Qazaqstanǵa kelip qazaqtardyń týystyq qatynasqa úlken mán beretinin, bir-birimen jyly qarym-qatynas ornatyp, bala-shaǵasynyń barlyǵyn tanıtynymyzdy, otbasylyq, týystyq qundylyqtardy joǵary baǵalaıtynymyzdy tánti boldy. Osy kezde jeńgemniń aıtqany esime túsip otyr. «Bilesiń be, bizde adamdar bir-birine sýyqtaý. Qazaqstanda adamdar ashyq, meıirimdi, qonaqjaı eken» degen edi. Meniń oıymsha olarǵa Qazaqstan unady.
Qazaqstanda on kúndeı boldyq. Munda tynysh, qaýipsiz ekenine kóz jetkizdi. Bir elde kóptegen ult, din ókilderi men mádenıet bir qazanda bite qaınasyp jatqanyna tańǵaldy. Bizdiń mentalıtet meniń soltústikte týyp-ósken kúıeýimdi jumsartqandaı boldy. Naǵyz qazaqtyń kúıeý balasyna aınaldy. Toıda júgirip júrdi, barlyq sharýaǵa qolǵabys etti, kómektesti. Qonaqtardyń tilin tabýǵa tyrysty. Onymen salystyrǵanda qazaq kúıeý balalar dál bulaı kóp shapqylamady. Balalarym da qazaq pen orys tilin úırený úshin belgili bir ýaqyt Qazaqstanda turǵysy keletinin aıtty. Olar eki tildi de jetik meńgergisi keledi. Qazaqstanda tilge jetik mán beretin jaqsy mektep taýyp, turýǵa bolady. Bul tusta eshqandaı másele joq.
Egiz balam bar. Jastary 12-de. Esimderi Allan men Edvard. Olardy qazaqsha mahabbatpen tárbıeleımin. Olardy qazaqsha erkeletemin. «Aınalaıyn», «janym» degen sekildi jyly sózderdi estip ósip keledi. Balalarym bolashaqta óz balalaryn da dál osylaı tárbıelegisi keletinin aıtady. Otbasymyzben norveg tilinde sóılesemiz.
Qazaqtyń salt-dástúrin ustanamyn. Balalarymdy pishtirmesem de, olardyń tusaýy kesildi. Anam jıenderiniń tusaýyn ózi kesti. Anam ata-eneme osyndaı dástúr bar ekenin kórsetkisi keldi.
Men qazaqtyń ulttyq taǵamdarynan bastap, Qazaqstanda daıyndaıtyn barlyq asty jasaımyn. Et asamyn, palaý basamyn, manty túıemin, laǵman sozamyn. Otbasym bul tamaqtardy súısinip jeıdi. Norvegıada azyq-túliktiń dámi kishkene basqasha. Sondyqtan tamaqtar dál Qazaqstandaǵydaı bolmaıdy báribir. Qazaqstanda kelgende ózimizdiń azyq-túlikpen Norvegıada daıyndap júrgen ózimizdiń tamaqtardy babymen pisirim berip edim, qaıyn jurtyma óte qatty unady.
Qazaqqa tán úlkenge qurmet, kishige izet kórsetý sekildi ádepti qatań saqtaımyn. Olarda bul jaǵy osaldaý. Sondyqtan ata-enemniń súıikti kelinimin.
Qazir turyp jatqan Norvegıa týraly qysqasha aıtyp óter bolsam, Skandınavıalyq túbek buryn KSRO quramynda bolǵan. Qazaqstan da buryn KSRO-nyń quramynda bolǵandyqtan shet-jaǵasyn biledi. Norvegıa – demokratıalyq el. Úkimet halyqtyń pikirine únemi qulaq asady. Olarda salt-dástúr bizdiki sekildi kóp emes. Egde kisiler bolmasa jastar qazir saltqa onsha mán bermeıdi. Úlkenderdi qurmetteý, týǵan-týyspen aralasý jaǵy aqsaıdy.
Men turmysqa shyqqanda norveg tilin bilmedim. Norvegıaǵa kóshkennen keıin tildi úırene bastadym. Til úırenýde eshqandaı qıyndyq bolmady. Tildi tez úırenip aldym. Sebebi bizde uqsas sózder men áripter kóp. Norvegıada turatyn qazaqstandyqtardan estip, bilgenim boıynsha, olar norveg tilin úırenip dál norveg sekildi sóıleıtin dárejege jetkender bar.
