Bul jazbamyzdyń «janryn» ózimiz de anyq túsinbeımiz. Qalam alýǵa túrtki bolǵan jalǵyz ǵana sebep – oqyp shyǵýǵa shydamy jeter sabyrly oqyrman tabylsa, aıtqandarymyzdyń arasynan Onyń kádesine jarap qalar birdeńe keziger degen «dáme». Sondyqtan Siz de jazýymyzdyń kedir-budyr tustaryna keńdikpen qarap, ara-tura árli-berli ketip qalyp jatsaq, «munysynyń da áldenege qatysy bar shyǵar» dep oılaı salyńyz. Jalpy, poezıaǵa baılanysty alýan tarapta oı óristete berýge bolatynyn Ózińiz de bilesiz. Áıtkenmen, bizdiń jazbamyz uıqasty ǵana tóńirektemek. Nege olaı ekenin túsiný úshin qazirgi poezıamyzǵa tikeleı qatysy bar qalamgerler men poezıany aınalsoqtap júrgenderdiń ózin eki topqa jiktep tastaý qajet bop tur. Bir qyzyǵy, bizdiń bul jikteýimizde eshqandaı ǵylymı tıanaqty negiz joq. Búgingi poezıadan óz ornyn alyp qoıǵandar men sondaı orynnan dámelilerdi jáne dámelenýden de dámesi joqtardyń (haltýrshıkter) bárin naqty ýaqytqa baılanysty, ıaǵnı poezıaǵa táýelsizdikke deıin kelgender jáne táýelsizdikten keıin aralasqandar hám aralasyp júrgender dep bóle salamyz. Bulaı etýdiń «uıqasqa qandaı qatysy baryn» ańdaý úshin ótken ǵasyrdan az-maz «estelik» aıtýǵa májbúrmiz. Sol dáýirdiń jetpis-sekseninshi jyldary gazet-jýrnaldarda jarıalanǵan syndarǵa arqaý bolǵan nemese qalamgerlerdiń jıyndarynda talqyǵa túsken poezıalyq dúnıelerdiń jetistikteri men kemshin tustary qatar kórsetiletin. Úlkeni-kishisi aralas avtorlarǵa aıtylǵan kemshilikterdiń eń soraqysy kitap ishinde nemese avtordyń bir ǵana óleńinde áldebir uıqastyń qaıtalanyp ketýi bolatyn. Al qaıtalanǵan uıqas basqa bir aqynnan «baıqamaı alynyp qoıǵan» bolsa, ol «urlyq» sanalatyn. «Urlyǵy» áshkerelenip qalǵan avtor «el aldynda kúnáharlyǵy ashylǵan qarabetteı» kústánalatyn. Búkil oqyrman oǵan senimsizdikpen qarap, redaktorlar onyń keıingi jazǵandaryna shúılige úńilip, onyń aqyndyǵyna shúbá týatyn. Osy jáıttiń ózi uıqastyń qazaq poezıasynda úlken mısıa atqarǵanyn, poezıadan úmitti jannyń abyroıyn asqaqtatýǵa da, kerisinshe, óleń ólkesinen bezinip ketýine de zor yqpal etkenin tanytsa kerek. Uıqastyń osynshalyqty qudyretti kúshi táýelsizdikke deıingi aqyndar sanasynda ábden shegelenip qalǵandyqtan, olardyń qaı-qaısy da uıqastan múlt ketpeýdi meılinshe qunttaıtyny túsinikti. Joǵaryda bizdiń qazirgi poezıa ókilderin naqty ýaqyt shekarasynda jiktep tastaýymyzdyń bir sebebi de osy jáıtke baılanysty. Demek, bizdiń bul jazbamyzdyń baǵyty qalaı qaraı baǵdar alyp turǵanyn ańǵarý da qıyndyq týǵyza qoımas. Poezıalyq týyndynyń boıynda bolýǵa tıisti neshe alýan sıpattar men qasıetterdiń arasynan uıqasqa aıryqsha nazar aýdaryp, bóle-jara sóz etýimizdiń syry nede? Sóz óneriniń jaratylysyn tanyp-bilýdi ǵumyrlyq maqsaty etip, sol sebepti ádebıettiń erekshelikterin jiktep-jiliktep, múshelep, olardyń árqaısyna kóz maıyn taýysa úńilip, tapqandaryn Siz ben bizge jetkizip ketken talaı-talaı ǵulamanyń oılary túıisip, ortaq sheshimge kelgen tustary bar. Ondaı tustarǵa kúmándana qarap, shák keltirý kim-kimge de abyroı ápere qoımaıdy. Sondyqtan bizge ondaı tujyrymdardy buljymas qaǵıda retinde qabyldap, óz áreketimizde basshylyqqa alý ǵana qalady. Basshylyqqa alatyn túıinderdiń biri – jahan jurtynda ǵasyrlar boıy qalyptasqan poezıa úlgileriniń árqaısysy belgili bir júıelerge baǵynatyny. Ol júıelerdiń bárin bizge deıingi teorıa zertteýshileri tártishteı túsindirip ketkendikten, ózimizshe bilgishsinbeı-aq, qazaq poezıasynyń sıllabıkalyq óleń júıesine jatatynyn, sol sebepti osy júıeniń negizgi-negizgi sharttary qazaq óleńinde saqtalýy mindettilik ekenin eske salýmen shekteleıik. Al sıllabıkalyq óleńniń negizgi júgineri – yrǵaq pen uıqas. Osynyń ishinen bizdiń uıqasqa basa den qoıýymyzdyń sebebi – uıqassyz qazaq óleńi bolmaıtyndyqtan. Álbette, aq óleń, ekperımenttik óleń úlgileri basqa másele. Aqıqattan attamaıyq, Abaıdan bergi kezeńderde eksperımenttik óleń úlgileri ushyrasyp turady. Áli de bola bermek. Áıtkenmen, solardyń qaı-qaısy da áldebir aqynnyń jańashyl izdenisteri retinde tanylyp, baǵalanǵanymen, dástúrli úlgi retinde ornyǵa qalmaǵany da anyq. Qazaq poezıasynda uıqastyń birneshe túri bar. Olardyń árqaısyn A.Baıtursynov, Z.Ahmetov, Z.Qabdolovtar óz eńbekterinde dáleldep, dáıektep, bir-birinen ajyratyp, túrli mysaldar arqyly ábden túsindirip bergen. Osy tusta qazaq óleńine tán uıqas túrlerin bilýge qumartqandar tabylyp jatsa, olarǵa osy avtorlardy qaraýǵa keńes berip, bizdiń ózimiz qaı-qaısymyzǵa da jaqsy tanys «qara óleń uıqasymen» shektelýdi jón kórdik. Bul uıqas boıynsha, óleń shýmaǵyn quraıtyn tórt joldyń (tarmaqtyń) úsheýi jymdasa uıqasyp jatýǵa tıis. Áldebir aqynnyń ıakı toptyń jaqtaýshysy sanalyp ketpeý úshin, qazirgi qara óleń uıqasynyń jaqsy bir mysalyn aıtystan alýdy jón kórdik. Eskerte keteıik, óz tarapymyzdan biz eshqandaı máselege kóńil burmaı, tek uıqasqa ǵana nazar aýdaramyz.

Jan bar ma zamananyń jaıyn ańdar, Munymdy bádiktikke saıymańdar. Boz bıeniń sútine shomylýshy ed, Shampanǵa shomylyp júr baıyǵandar. (Aıbek Qalıev).

Minsiz uıqastyń bir úlgisi – osy. Uıqasty túzip turǵan «jaıyn ańdar», «saıymańdar», «baıyǵandar» degen sózderdiń áldebiriniń arasyna bir dybys kirip ketken jaǵdaıda bul uıqastyń syny buzylar edi. Demek, óleńnen ábúıir tapqysy kelgen adamǵa qoıylar eń birinshi jáne negizgi talap – uıqasynyń minsiz bolýy. Al, «óner úıren – qatar meńger – áste jıren» degen sıaqty, ár sózi ár jaqqa ala qashyp turǵan «uıqastar» túgili, «kógimnen – tógilgen – ózińnen» degen ispetti uıqastardyń ózi bizdiń poezıa úshin keshirýge bolmaıtyn kemshilik sanalýǵa tıis jáne uıqas turǵysynan mundaı «kemistigi» bar «dúnıelerdiń» qazaq poezıasynyń tabaldyryǵynan attamaq túgili, jabyǵynan syǵalaýǵa da haqysy joq. Poezıamyzdyń damý jolynda bir, eki býynnan turatyn uıqastar bolǵan. Qazir de áredik ushyrasyp qalady. Alaıda ózin ózi qadirleıtin qazaq aqynynyń qaı-qaısy da bir, eki býyndy uıqastarmen óleń jazýdy ózine uıat sanaıdy. Búgingi poezıamyz úshin úsh býyndy uıqas dástúrli úlgi bolsa, tórt býyndy uıqas – qalypty jaǵdaı. Bes býyndy uıqas ta qazir tańsyq bola qoımaıdy. Óıtkeni búgingi qazaq aqyndary alty býyndy uıqastarǵa da «ket ári» emes. Olaı bolsa, aqyn atalǵysy kelgen jannyń búgingi uıqasy, keminde, úsh býyndy bolýy lázim. Árıne, uıqas – qazaq óleńine qoıylar birden-bir jalǵyz talap emes, biraq eń mańyzdy, eń sheshýshi talap ekeni daýsyz. Minsiz uıqas – sheberlik kórinisi, sonymen qatar, avtordyń til baılyǵynyń aıǵaǵy. Sebebi tili jutań avtor ózine belgili sózderdiń aýqymynda ǵana aınalshyqtaı bermek. Ańdasańyz, uıqasqa nazar aýdar otyryp, avtordyń qabyletin jáne oǵan tán sózdik qor baılyǵyn baǵamdaýǵa bolady eken. Uıat ta bolsa, aıtaıyq, táýelsizdikpen ilese kelgen poezıa ókilderinen orasholaq uıqastardy ushyrastyrý qıyndyq keltire qoımaıdy. Alaıda biz túrli basylymdar men jınaqtardy, saıttardy emin-erkin jaılap alǵan olpy-solpy uıqastardy terip alyp, avtorlarynyń atyn atap, óleńderin tústeı kórsetip, ýlyǵan-shýlyǵan týǵyzýdy maqsat etken joqpyz. Bizdiń kózdegenimiz – «óleńge talasy bar» jannyń, birinshi kezekte, ózine óziniń syn kózimen qaraýy qajettigin eske salý. Aǵaıyn-týǵannyń daqpyrtymen, aınalasynda júrgenderdiń dáripteýimen eshkimniń aqynǵa aınalyp ketpeıtinin jáne kemshiligi badyraıyp turǵan dúnıeniń túbinde bir opyq jegizetinin eskertý. Abyroıǵa jetkizetin nárselerdiń biri bilim bolsa, kelesi biri – eńbek. Bilim sheksiz, eńbek tolassyz. Poezıaǵa baılanysty bilimdi quraıtyn máseleler de san alýan. Biz solardyń biri – uıqasqa baılanysty ǵana keıbir jáıtterdi sóz ettik. Óleńdi ómirine serik etýdi maqsut tutqan ini-qaryndastarymyzdyń qaı-qaısynyń da atyn atap, kemshilikterin badyraıta kórsetip, jandaryna jara salǵymyz kelmedi. Alaıda bul – jaqsy uıqas týǵyzýǵa da dármeni jetpeıtinder ulttyq poezıamyzǵa entelep ene berýine kóz jumyp qaraýǵa bolady degen sóz emes. Jazbamyzdyń sońyna qaraı bizdiń aıtqymyz keletini mynaý: Ulttyq poezıamyzdyń búgingi kezeńdegi kóshin bastap júrgen aǵa býyn uıqasqa nemquraıdylyq tanytyp jatsa, ondaı jaǵdaıda «tuz sasysa, ne sebemizdiń» kerin qushqan bolar edik. Ondaıdyń beti aýlaq! Al, jas jaǵynan otyzdyń arǵy-bergi jaǵynda júrgenimen, jazyp tastaǵandarynyń sany men kólemi jaǵynan keıbireýleri Muqaǵalı aqynnan da asyp ketken keıingi býyn óz jazǵandarynyń uıqasyna, eń áýeli, ózderi zer salyp, qaıtalana beretin nemese ózinen buryn jazylǵan óleńderden «kóship kelgen» uıqastar kezigip jatsa, solardan arylý qajettigin uqqany oryndy bolar edi. Óıtkeni aqyn birinen-biri aýmaıtyn saryala balapandardy shyǵara beretin ınkýbator emes. Al, baýyrym, sóz sońynda Ózińe suraq: osyǵan deıin jazyp úlgergen dúnıelerińe uıqas jaǵynan ǵana synaı qarap, birdi-ekili bolsa da, joǵaryda biz aıtyp ótkendeı mini barlarynan boı tartýǵa shamań jete me? Olaı ete alǵan jaǵdaıda Sen qazaq poezıasyn áljýaz jazýlardan aryltýǵa ólsheýsiz úles qosqan bolar ediń jáne bolmysyńa ásheıin ataq shyǵarý emes, shyn máninde, ulttyq poezıaǵa adal nıetpen qyzmet etý tán ekenin aıǵaqtar ediń. Al, biz bolsaq, óleńge qoıylar talaptardyń keıbirin aldaǵy ýaqytta taǵy da ortaǵa salyp, oı bólisýge ýáde berer edik. Sóıtip-sóıtip, Siz ben biz ortaq til tabysyp, maqsatymyzdy ushtastyryp, birinen-biri aýmaıtyn «óleń pishindes dúnıelerden» qazirgi poezıamyzdy seıiltip alýǵa septeser me edik, kim biledi? Eń abzaly, Uly mártebeli poezıamyzdyń kórkemdik sapa turǵysynan joǵarylaýyna jol taba alar ma edik?!. Áıtpese, jalǵan daqpyrt etek alyp bara jatqan sıaqty ma, qalaı ózi?!. Aqyndyqtan úmitti ár adam bilýge tıisti qarapaıym másele – uıqas jaıyn, uıat ta bolsa, sóz etýimizdiń syry da osyǵan baılanysty.

Kenjebaı AHMETOV