Almaty oblysynyń ákimi Amandyq Batalovtyń nazaryna!
Almaty oblysy Eńbekshiqazaq aýdanyna qarasty Sógeti aýylynyń turǵyndary birneshe aptadan beri dúrligip jatyr. Sebebi Toryaıǵyr jazyǵyndaǵy mal sý ishetin qudyqtardy jalǵaǵan jerasty qubyrlaryn áldekimder basa kóktep kelip, qazyp alyp jatqanǵa uqsaıdy. Olarǵa aýyl ákiminiń de, ýchaskelik polıseıdiń de kúshi jetpegen. Mal jaılaýda júrgende ıen daladaǵy qubyrlardy óziniń menshigindeı ıemdenip, óristiń talqanyn shyǵarǵandar «joǵarydan ruqsat bar» deıtin kórinedi. Sonda olarǵa kim ruqsat bergen? Aýyl-aýyldy toqsanynshy jyldardaǵydaı jappaı tonaý toqtaǵan sekildi edi ǵoı. Álde Almaty oblysynda áli de jalǵasyp jatyr ma? Jerdiń betin jyp-jylmaǵaı etken toıymsyzdar endi jerdiń astyna túsken be? Mine, bul suraqtardyń jaýabyn basqa emes, oblys ákimi Amandyq Batalov berýi kerek dep oılaımyz.
Endi aýyldyqtardy mazalaǵan másele týraly az-maz aqpar. Sógeti aýyly Keńes odaǵynyń kezinde «Sógeti qoı sovhozy» degen atpen tanylǵan edi. Úkimetke et pen sút ótkizý jóninen kósh bastap, búkil odaqqa aty shyqqan. Jylqy men sıyrdy aıtpaǵanda, Toryaıǵyr jazyǵynda 80 myńǵa deıin qoı ósirdi. Sol kezeńderde sovhoz dırektory, marqum Saǵynysh Esbergenov aqsaqal Toryaıǵyr men Buǵyty taýlarynyń arasyndaǵy alyp jazyqqa sý tartqyzǵan. Joǵarydaǵy 80 myń qoı osy sýdyń arqasynda kóbeıip, ósip-óndi. Bir jaǵy Qaramoıyn, Alasadan bastalyp, Bartoǵaıdyń saǵasyna deıin eńkeıetin sý qubyrynyń uzyndyǵy keminde 20-25 shaqyrymǵa jýyqtap qalýy kerek. Jáne eki taýdyń arasy alshaq bolǵandyqtan, bir emes, eki qubyr paralel tartylǵan. Ol qubyrdan qudyqtarǵa deıin tartylǵan qubyr taǵy bar. Osynyń bárin esepteseńiz, sý qubyrynyń jalpy uzyndyǵy keminde 70-80 shaqyrymǵa jetip qalýy kerek.
Al endi osy sý qubyrynyń ıesi kim dep oılaısyz? Árıne, osy aýyldyń jurty. Ony Keńes odaǵy qudaıy ǵyp tartyp bergen joq. Osy aýyldyń eti men sútiniń aqysyna kelgen dúnıe. Demek qudyqtar da, sý qubyry da osy aýyldyń menshigi. Keshe ákesi mal baqqan eldiń balalary búgin osy jerde mal ósirip jatyr. Biraq burynǵy 80 myń qoıdyń jartysy da joq. Sebebi qudyqtar toqsanynshy jyldardyń topalańynda tonalǵan. Fermerler bastaý-bastaýdy qýalap, taý etegine yǵysyp ketken. Degenmen qubyr qalǵan. Ony jalǵaý asa qıyn emes. Úkimetten kómek bolmaǵannyń ózinde, sharýalar ony erteń bolmasa da, aıaǵynan tik turǵan kúni ózderi-aq iske jaratyp alar edi. Bul kimge zıan? Qaıta úkimetke járdem emes pe?
Qazaqstan qazir et óndirisine basymdyq berip otyr. Prezıdent N.Nazarbaevtyń pármenimen aýyl sharýashylyǵyn damytý jóninde talaı baǵdarlama qabyldandy. Solardyń birinde mal sanyn kóbeıtý úshin qudyq qazýǵa sýbsıdıa berý jóninde de arnaıy joba bolǵanyn bilemiz. Demek úkimet qudyq qazǵanǵa da qoldaý jasaıdy. Al Sógetiniń daıyn turǵan sý kózderin áldekimder tonap jatyr. Sonda bul qalaı bolǵany?
Endi tonaýǵa túsken qubyrdyń zardabyna keleıik. Birinshiden, joǵaryda aıtqanymyzdaı, qubyrdyń ıesi – jergilikti halyq. Al ony ıesiniń ruqsatynsyz qazyp alý – qylmys. Budan zar jylaǵan aýyldyqtar ǵana emes, úkimettiń ózi de zardap shekti. Mal sanyn kóbeıtip, et óndirisin damytýǵa múmkindik beretin daıyn turǵan dúnıeden aıryldy.
Ekinshiden, mal jaıatyn óriske orasan zıan keldi. Qazylǵan jer men sol qazylǵan jerdiń topyraǵy túsken mań traktordyń ıleýine aınalǵan. Ol jerge endi 4-5 jyl shóp shyqpaıdy. Keıbir jerler qazylǵan kúıi qalǵan. Erteń ol jerge mal tússe de, qarańǵyda adam tússe de, arandaıdy. Osy jerdiń bári – fermerlerdiń menshigi. Olar óristi paıdalanǵany úshin úkimetke salyq tólep otyr. Endeshe bireýdiń menshigindegi jerdi ózge bireýdiń oırandaıtyn qandaı qaqysy bar?
Biz qaıda bararyn, kimnen ádilet suraryn bilmeı daǵdarǵan halyqtyń amanatyn jetkizdik. Ary qaraıǵy jumys Amandyq Ǵabbasulynyń mindeti dep bilemiz.
Sansyzbaı Nurbaba
