Elimizde ulttyq valútamyz teńgeniń quny taǵy tómendep ketti. Qor bırjasyndaǵy saýdada bir dollar qazir 384,68 tıynnan satylýda. Almatyda osy sátti utymdy paıdalanǵysy kelgen valúta aıyrbastaý oryndarynyń birazy kesheli beri bir dollardy 387 teńgeden asyryp satyp jatyr. Sarapshylardyń paıymdaýynsha, bizdegi valúta aıyrbastaý oryndary ár kezde naryqta valúta baǵamyn kóterý arqyly «oınap» ájeptáýir tabysqa kenelýde. Buǵan qatysty ekonomıs-sarapshy Arman Mýsın «valúta alypsatarlarynyń bul áreketi teńgege aıtarlyqtaı qysym kórsetip otyr» deıdi.
«Valúta alypsatarlary qazir valúta baǵamyn ózgertý arqyly paıda taýyp otyr. Dollardy Ulttyq bank belgilegen baǵamnan da joǵary qoıyp satatyn valúta aıyrbastaý pýnktteri bar. Valúta táýekelin ádeıi qabyldaý olarǵa tán qubylys. Qazir Reseıde rúbldiń tómendeýine osy valúta alypsatarlary aıryqsha yqpal etip otyr. «Reseıde naryq úlken, bizde ondaı alypsatarlar joq» deıtinder bar. Biraq saqtanǵanymyz jón. Bilesizder, 2014 jyldyń aqpan aıynda teńge quldyrap, bir dollardyń quny 187 teńge boldy. Sol kezde valúta alypsatarlary aınalymdaǵy dollardy kóbeıtip jiberdi de, Ulttyq bank ony satyp ala berdi. Osydan baryp dollardyń aınalystaǵy kólemi artyp teńge álsiregen bolatyn. Qalaı desek te, qazir teńgege valúta alypsatarlarynan qysym bar. Valúta baǵamyn joǵarylatyp, tómendetip oınaý bizde qalyptasqan qubylys. Kesheden beri valúta aıyrbastaý oryndarynyń arasynda bir dollardy 387 teńgege baǵalaǵandary boldy. Bul arada iri valúta alypsatarlarynan teńgeni qorǵaıtyn sharalar qarastyrylýy kerek. TMD elderinde, shet memleketterde otyryp alyp kásibin dóńgeletip otyrǵan valúta alypsatarlary biz úshin qaýipti. 1992 jyly AQSH-ta «qaraly beısenbi» oryn aldy ǵoı. Sol kezde AQSH-taǵy valúta alypsatarlary bırjadaǵy aksıalardyń qunyn túsirip jiberip, AQSH bir kúnde 25 mlrd dollar shyǵyn kórgen bolatyn. Bul qazirshe eseptegende - 320 mlrd dollar. Sondyqtan bizge bolashaqta «Valúta alypsatarlaryna qatysty zańdy da kúsheıtip, memlekettik baqylaýdy rettep alǵannyń da artyǵy joq»,- dedi sarapshy maman Arman Mýsın...
Jalpy, ekonomıs-sarapshylar bizdegi valúta alypsatarlary «jaý jaǵadan alǵanda, bóri etekten alady» degenniń kerin keltirip otyrǵanyn alǵa tartýda. Bul rette ekonomıka ǵylymynyń doktory, profesor Jumadilda Baıahmetovtyń aıtýynsha, jýyq arada «teńge qadamyn nyqtaı túsedi» dep aıtý qıyn. Álemdik ekonomıkada qalyptasyp otyrǵan jaǵdaıdyń ózi muny aıqyndap tur.
«Máselen, qazir Reseıde bir dollardyń quny 69,52 rúbl bolyp, orys valútasy barynsha álsireýde. Osy rúbldiń quldyrýyna da valúta alypsatarlarynyń ózindiń yqpaly bar. Reseıdiń Ortalyq banki bir dollar 65 rúbl bolady dese, valúta oryndary yryqqa baǵynbaı dollardy qymbattata qoıady. Sol tárizdi elimizdiń Ulttyq ekonomıka mınıstri Tımýr Súleımenov «búdjet bir dollardy 370 teńge kóleminde bekitti» degen bolatyn. Bizde Ulttyq bank bir bólek baǵam bekitedi. Valúta aıyrbastaý oryndary bir bólek baǵam engizedi. Mysaly, qazir Almatyda valúta aıyrbastaý oryndarynda bir dollardy 387 teńgeden satyp jatqandar bar. Al bul aralyqta Ulttyq bank bir dollardy 384,2 teńge dep bekitken bolatyn. Sondyqtan bul arada alypsatarlarǵa qatysty zańdy qataıtý kerek»,-deıdi ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Qazir kóptegen elder naq osy valúta alypsatarlaryna qatysty zańdy qataıtyp jatqanyn alǵa tartqan mamandar «bul máselege baqylaýdy kúsheıtý qajet» desedi.
«Jalpy, kez kelgen bir eldiń ulttyq valútasynyń qunyn túsirýge alypsatarlyq operasıalardyń kóbeıip ketýi de yqpal etedi. Aldaǵy ýaqytta alypsatarlyq dúrlikpe men aıyrbas kýrsynyń ózgeristeriniń aldyn-alý úshin Ulttyq bankke valúta naryǵyna jıi-jıi enýge týra keledi. Olaı etpesek, qazir valúta naryǵynda júrgen alypsatarlardyń «juldyzdy sáti» týyp tur. Alypsatarlar ózderiniń bas paıdasyn oılaıdy. Olardyń qaısybiri shetelderde, Reseıde, ózge TMD elderinde otyryp alyp kásibin dóńgeletip júrgender. Sondyqtan Ulttyq bankke valúta naryǵyn retteýge qatysty saýatty sheshimder qabyldap, Úkimetke zańǵa taǵy bir márte ózgertýler men tolyqtyrýdar engizýge týra keledi»,-deıdi ǵalym Jumadilda Baıahmetov.
Qarlyǵash Saılaýbaeva
