Qadirleı bilip adamdy, baǵalaý úshin baǵasyn,
Dostyń da, sirá, dushpannyń qabaǵyn ylǵı baǵasyń.
Týǵanǵa selqos qaraısyń, baýyrǵa ıtshe qabasyń,
Joǵaltyń alsań baryńdy, olardy qaıdan tabasyń...
- Joq! İshpeımin! Qarnym ash emes! - dep zirk etip, esikti tars japqan Núrkenniń tańerteńgisin áıeline bar aıtqany osy boldy. Ádettegideı jumysyna keldi. Jedel járdem kóliginde júrgizýshi bolyp jumys istep júrgenine birneshe jyldan asqan. Jumysyna kele sala, kóp oılandy. Manaǵy sóziniń otyzǵa kep qalǵan jigit aǵasyna laıyq emes, orynsyz bolǵanyn bildi. Óz kinásin sezindi. Esh ashýlanbaı, suraqqa almaı, tamaǵyn ázirlep, kıimin bútindep berip júrgen áıeline ádiletsiz qaraǵanyn sezdi. Qońyraý shalyp áıelinen keshirim suraǵysy da kelgen. Arasynda «júz gramnan» tartyp qoıý sońǵy kezderi kúndegi ádeti bolsa da, búgin birtúrli júrek tusy shym ete qaldy, qulaǵy da shýlaıtyndaı. Tańerteń úıden bulaı shyǵýyna keshegi óziniń isi sebep edi. Keshe toı boldy. Toı degende de, kenet kútpegen jerden «qyryq jylǵy» dostary paıda bolyp, kezdesýlerin «jýýǵa» bas qosty. Barlyǵy da jubaılaryn úılerinde qaldyryp, tek ózderi jınalǵan edi. Núrken olardaı salynyp ishpeıtin. Biraq sonshama jyl kórispegen dostary etin qyzdyryp, jan-jaqtan qolpashtap buǵan ashshy sýdan tartqyzyp jiberdi. Túngi on shamasynda qońyraý shalǵan áıeliniń qońyraýyn basyp tastady. Telefony qaıta «mazalaǵan» joq. Qońyraýdy kóterer edi, ózderin dosy sanaıtyndar «áıelińe aıtpasań bolmaı ma... bir ret bas qosqanda... bizdiń janymyzda kim eı ol...» syndy sózdermen ony aınytyp qoıǵan. Dostary Núrkenniń buǵan deıin de áıelin renjitip júrgendiginen habarsyz edi. Degenmen, kóńili ornynda bolmady. Túngi saǵat on eki shamasynda oraldy úıine. Áıeli áli kútip otyr eken. Lám-mım demesten, tósekke qulady. Mıyn jep, qazbalap suraý - áıeline jat dúnıe. Kúıeýine senetin, aqymaq emes ekendigin biletin. Aman kelgenine shúkir dep, janyna jaıǵasty.
Basy meń-zeń bolyp, tósekten tańǵy altyda turdy. Daıyn turǵan dastarhanǵa kóz saldy da, basynyń synyp turǵanyn, qarny ashqanyn sezdi. Biraq «dos- symaqtarynyń» «Áıeldiń aıtqanymen júrme! Sen áıelińdi tym kóp erkeletesiń! Olardy kerek kezinde sabap al! Jumys istesin, aramtamaq bolmaı! Shekten shyqsa, urý kerek! Olardy bylaı ustaý kerek!» dep, judyryqtaryn túıip kórsetip, orynsyz maqtanǵa salyna aıtqan sózderi áli de mıynda tur. Bul sózderdiń Núrkenniń otbasyna esh qatysy joq bolsa da, azdap qyzbalyqqa salyndy. Biraq áıeline «jumys isteme, balaǵa qara, senderdi ózim asyraımyn, botamyz mektepke barǵansha tárbıele», dep ony jumysqa shyǵarmaǵan da ózi bolatyn. Tańǵy asty ishpeı shyqpaıtyn ádeti edi. Júz gramen «basyn jazyp alýǵa» da bolmaıdy. Jumysy bar. Buny bilgen áıeli tıisti zattaryn jınap, shaı quıýǵa otyrdy. Biraq Núrken zattaryn ǵana alyp, ornynan turyp ketti. Áıeline qaraýǵa bet joq.
Ashshy sýdy ishýge bolmaıdy. Densaýlyqqa zıan. Adamdy haıýanǵa aınaldyryp, namyssyz qaldyratyn dúnıe ekenin biledi. Sol bir aram sýdy ózi de eshqashan quptaǵan emes. Biraq anda-sanda osylaı urynyp qalady. Sońǵy eki jyl kóleminde mundaı kúnder, tipti jıilep ketkendeı. Kóptiń aty - kóp, jan-jaqtan qaýmalaǵanda basy aınalyp qaldy. Túni boıy oqylǵan «leksıanyń» áseri áli de bar. «Sháı iship alsańshy, kún sýyq...» degen, áıeliniń sózine nemquraıly jaýap berip, doldanyp shyqqanyna ózine-ózi ashýlanyp otyr. Nege olaı istegenin ózi de túsinbedi. Kináli ózi, keshirimdi de bul suraýy kerek. Kinási – sońǵy jyldardaǵy otbasyna durys kóńil bólmeı, teris ádetke úıir bola bastaǵany, jaryna sýyq qabaq tanytyp júrgendigi. Áıtse de, tákapparlyqqa uqsas jalǵan namysy áıeliniń aldynda bir ret ıilýine bas bermeı júr. Qansha qatal, naǵyz er azamatqa uqsap baqqysy kelse de, kóp qatelik jiberetinin sezip júr. Biraq bata almaıdy. Birneshe aıda bir ret syılanatyn gúl de, botasyna oıynshyq ta joq.
Qansha órkókirek bolyp kóringisi kelgenimen, "bir kúni áıelim ketip qala ma" dep te qorqady. Gaýhar úndemeıdi, bárin ishinde saqtaıdy. Bas qosqan bes jyldyń ishinde Núrkenge bir daýys kóterip, ne qateligin betine basyp, «anaýym joq, mynaýym joq» dep jylaǵan da emes. Onsyz da jumysy kóp, sharshap júretin kúıeýiniń tıtyqtap mıyn jegisi kelmeıdi, yńyrsyp, «máýlaýdy» da unatpaıdy. Ózine jarasymdy qataldyǵy, náziktigi bar. Tipti, úsh jyl buryn sheshesi ólgenin estirtkende de, sabyr saqtap, kózine jas almaı, tek Núrkendi qatty qushaqtap turdy da, «Nurym-aý...» dedi. (Núrkendi osylaı erkeletetin.) Núrken denesine batyp ketken Gaýhardyń qoldaryn aýyrsynyp, muny jaılap bosatyp, ózi qushaǵyna alǵany bar... Esine alsa, sodan beri Gaýhardy sol kezdegideı qushaǵyna da almapty-aý... Dál qazir sol bir sáttiń nege esine túsip turǵanyn túsinbedi Núrken. Anasy ketkennen bastap Gaýhardyń tuıyqtalyp, syr ashpaı júrgenin endi ǵana sezdi. Aralarynan sýyq jel eskendeı... Denesi birtúrli titirkenip ketti.
Jumystaǵylar búgingi kúnniń juma ekeni esine salǵanda ǵana baryp, óziniń úsh kún qatarynan «toılap», úıge kesh qaıtyp júrgendigin bildi. Juma kúni meshitke baryp júrgendigin de umytypty. Táýbesine kelmek bolyp, bar biler súre-duǵalaryn kúbirleı jóneldi. Kenet keshe kúndiz Gaýhar «júregim aýyryp tur, dári ala kelshi» degeni esine tústi. Dári apardy ma bul?! Joq! Sebebi, «qymbatty» dostary muny syrasy bar «qymbat» jerge shaqyrǵan edi ǵoı... «Gaýharym-aý, tek menen ketpeshi?!» Tiline kelgeni osy boldy...nege dál osy sóz oıyna kelgenin de uqpady...
Qyzý jumys. Búgin bári ómirmen qoshtasyp, kóliktiń astyna túsip, júrek talmalary ustap qalǵandaı, netken qarbalastyq! Qumyrsqanyń ıleýindeı qujynaǵan Almatynyń tirshiligi búgin tipti maıda qýyrylǵan etteı qyza túsken. Endi otyra bereıin dese, pálenshe degen jerge dep, zýlaı jóneledi dabyl sıgnalyn oınata. Teńselip, teńshelip jetedi-aý áreń. «Tur bylaı joldan! Kólik júrgize almaıtynyń bar, nemenege rúlge otyrasyń?! Endi sen shyqtyń ba? Qash bylaı! Ket bylaı deımin! Óı, mynaý kete me, joq pa...». Qozǵalystaǵy jolynda kezdesken kólikterdiń júrgizýshilerimen aıqaılasý - Núrkenniń ashýlanǵandaǵy ádeti. Árıne, kólik ıeleri munyń «ondaı» sózderin estı bermeıdi. Bul terezesin jaýyp alyp, aýzyn jybyrlatady da júredi. Joldaǵylar bálendeı kedergi keltirip jatqan da joq, ásilinde. Súıiktisinen keshirim suraı almaǵandyqtan, ózine - ózi ashýlanyp, sol ashýyn kózine túsken qybyrlaǵannyń bárinen alyp kele jatqan túri bul. «Bolmashy nársege jedel járdem shaqyrtatyn orystardy túsinbeımin. Qazaq ólip bara jatqanda ǵana shaqyrtady-eı osy. Al, mynalar, ne bolsa soǵan áýreleıdi, biz oınap júrgendeı. Kózine kirpik túsip ketse de, 103-ti tere jóneledi. Al, qazaq bolsa, kózine qoqym, qyl, kirpik tússe, «til salyp, qant búrkip» em-domyn jasap, "Qudaıym óziń jar bolsa kór", dep júre beredi. Aqqulaqtar «kel de, kór jaǵdaıymdy» degendeı shaljıyp seni kútip jatady, saýsaǵyn qımyldatpastan. Ana jaqta bir qazaq ólip bara jatsa, biz soǵan kerek bolsaq she?!» - bul da Núrkenniń ashýdan týǵan sózderiniń biri.
«Qaıda baramyz? Taǵy qaı jerde kim ómirmen qoshtasyp, kimdi qaǵyp ketipti?! Áı, solar ómirdiń qunyn, ne o dúnıeniń suraǵyn bilse, shirkin. Sosyn ólimge asyqqandaryn kórer edim. Mashınany jyn qýǵandaı aıdaıtyndardy túk túsinbeımin. Aldynda ketip bara jatqan adamdy qus dep oılaıdy ǵoı deımin, ıá?! Qaqpaımyn, jete bere ol ushyp ketedi dep, gazyn basa túsedi odan ári, aqymaqtar! Sol bir ońbaǵandar úshin qanshama otbasy ortasyna tústi-eı! Áı, sorly, jumaqqa bılet taratyp jatqandaı mashınany zýlatqanda, aldynda ketip bara jatqan ákesi, anasy bolsa qaıtedi-eı!»
"Aıtyp otyrǵanymnyń bári de durys qoı" degendeı, janynda otyrǵan medbıkege qarap-qarap qoıady. Ol shyn-ótirigi basyn ızep qana otyr. Munyń sózin maquldaǵanyn kórip, Núrken ashýly sózderin ármen jalǵastyrýda. Aýzy jybyrlap kele jatqanymen, kólikti qatty júrgizbeıdi. Kýáligin satyp almaǵan, ózi oqyp alǵan. Jol tártibin buzǵan emes, bárin bes saýsaqtaı biledi. Almaty aldynda jaıylyp jatqan en daladaı, emin-erkin aralaıdy, túkpir-túkpirdegi kóshelerdi adaspaı taýyp beredi. Osyndaı este saqtaý qabiletiniń, uqyptylyǵynyń, jaýapkershiliginiń arqasynda osy jumysty istep júr. Kenet Gaýhar taǵy da esine túsip ketti. «Júregim» dep aıtqany keshe emes, aldyńǵy kúni sıaqty kórinip ketti. Qudaıym-aý, bul tipti kúnnen shatasyp, jyn soqqan shyǵar muny, sirá?! «Janym Gaýharym, tek aýyrmashy?!», bul da ózine ǵana málim júrek sózi edi... Balapany, náp-názik Nazymyna tátti ápermegenine de biraz bolypty-aý. Bul ózi balapanyn tek uıyqtap jatqanda kórip júr, á? Óziniń hali qalaı eken? Gaýharyn, Nazymyn saǵynyp ketkenin endi sezdi. Júregi typyrshyp, úıge qaraı ushqysy keldi. Dereý úıge qońyraý shalyp, Gaýharǵa keshke jumystan suranyp, erterek baratynyn aıtyp, jolaı Gaýhardyń súıikti raýshan gúlderin, Nazymynyń súıikti táttisin alyp tezirek úıine barǵysy keldi. Iá, «úıine»! Munyń aırandaı uıyǵan otbasy, súıikti jary, botaqany bar! Bul rasymen, baqytty eken! Baryn baǵalamaı, nege mundaı kúıge túsip, «otaǵasy» sóziniń qunyn túsirip júrgendigin túsinbedi, uıaldy. Gaýhary muny jaqsy kóredi, dáleli - osy ýaqytqa deıin qabaǵyn shytqanyn kórgen emes. Ne istese de, munyki durys dep júretin. «Nege «júretin» dep oılap turmyn. Ol áli bar ǵoı! Ol úıde! Ol meniń ǵana janym! Ol meniń ǵana altynym! Ol árqashan da menimen birge bolamyn dedi ǵoı. Ol...»... Oıy san-saqqa ketti.
- Kettik, Nýrık!
Medbıkeniń daýysy mıyn jegen oılardyń ishinen muny sýyryp aldy. Jumysqa jete bere, taǵy da bir jedel qońyraý túsip, qaıta jolǵa shyqty. Bul jańa ǵana "Gaýharǵa qońyraý shalamyn" dep edi-aý. Qap! Já, qazir jetken soń, birden qońyraý shalady. Birden.
- Qaıda baramyz?
- Qaldaıaqov, 26, páter 203.
- Qaıda? Qaldaıaqov? Taǵy kim ómirmen qoshtasyp, kimdi soǵyp ketti eken tizginsiz kóliktiń biri. Álde, taǵy bir orystyń kózinen shybyn teýip pe?
Mánsiz kúlip alǵan ekeý tek jolǵa qarap keledi. Qaldaıaqov kóshesine burylǵanda baryp, Núrken úıdiń nómirin taǵy surady.
- 26. Páter 203.
- Qansha?
- Saǵan ne bolǵan? Jıyr-ma al-ty! Pá-ter eki júz úsh!
Kólikti kilt toqtatqan Núrken, medbıkeniń qolyndaǵy qaǵazdy julyp aldy. Iá, óziniń páteriniń nómiri jazylyp tur... Kóz aldyna Gaýharymen ótken bar bes jyly zýlap ótip ketti. Bir sát. Bar bolǵany bir sekýnd – onyń esin jıdyryp, qatelikterin kóz aldyna tizip, jaıyp saldy. Bir sát. Barynan aıyrylyp qalýym múmkin-aý degen qorqynysh. Bir sát. Ókindirdi muny, ishteı ókirtti. Bir sát. Basyn taýǵa shaǵyp, jerdiń kindigine túsip ketýge shaq qalǵan sezim. Bir sát. Qurdymǵa ketip bara jatqan «baqyty». Bir sát. Sumdyq-aı, máńgi oralmaýy múmkin ómiri. Bar baılyǵy estelikke aınalýy múmkin bir sáti... Tek bir sát qana... «Gaýharym»... Basqa eshteńe aıta almady.
- Núrken, ne boldy? Aıdasańshy, kólikti! Tezirek! «Srochno» dep qaıta-qaıta qońyraý shalypty...
Gaýharynyń «Nurym» degen názik úninen basqa eshteńe qulaǵyna estiler emes. Súıiktisin, názik daýysyn, jyly qabaǵyn, nurly júzin, aıaly alaqanyn, qamqorlyǵyn, bárin-bárin qalaı saǵynǵanyn endi túsindi. Jany qulazyp barady. Mezgildiń qys, kósheniń alǵashqy qardan keıingi kók muz ekendigine qaramastan, kólikke qanat bitirgendeı zýlap keledi, zýlap keledi. Jetti. Toqtaǵan bette rólge jabysyp, bir núktege qadaldy da qaldy Núrken. Qolyna tamǵan sý tamshysynan selt etti. Aınaǵa qarasa, kózinde jas irkilip tur. Quddy tıip ketseń, seldeı aǵar ózendeı. Esin tez jıdy da, jantalasyp, kólikten túsken medbıkeniń artynan bul da júgire jóneldi. Ekinshi qabatqa kóterilgen medbıke munyń artynan kele jatqandyǵyna tańdandy. Biraq eshteńe demedi. Sezgendeı.
Núrken páteriniń aldyna kelip, kidirip qaldy. «Shirkin, esigi bizdikine uqsas bóten páter bolsa ǵoı... eshkimge jamandyq tilemeımin... biraq tek meniń Gaýharym emes... tek Gaýharym emes...» - dep turǵan Núrken kishkentaı qyzdyń shyrqyraǵan daýysynan shoshyp ketti de, jantalasa kirdi. Medbıke bireýdiń esin jıdyra almaı álek. Janynda bireý otyr. (Jedel járdemdi sol shaqyrǵan bolýy kerek.) Núrken óziniń páterin tanyp tursa da, áli de "tek meniń «jandarym» emes bolsa ǵoı", dep tilep keledi. Ár adymyna úmittenip... bir, eki, úsh... «Joq... Joq!» Tósektiń arǵy jaǵyndaǵy eńirep otyrǵan kishkentaı qyzdyń daýysyn tanydy. «Balapanym. Gaýharym meniń...» Dál baǵanaǵy sezim, júregi qaǵyp, qulaǵy shýlap barady... «Gaýharym... Gaýharym...»
- Papa! Sen qaıda júrsiń?! Mamam qulap qaldy ǵoı...
Tez esin jıyp, júgirip jetti de, qan-sólsiz sulap jatqan Gaýharyna bir qarap, medbıkege bir qarap: - "Ne boldy oǵan, Balaýsa, aıtshy?! Ne boldy?!" – dep medbıkeni julqylaı jóneldi. Gaýhardyń Núrkenniń áıeli ekenin túsingen medbıke: - Júregi, júregi ... sodan talyp qalǵan. Tezirek aýrýhanaǵa jetkizý kerek! - dedi.
***
Dabyl sıgnaly munyń júrek únindeı búkil qalany basyna kóterip, kóshe-kósheni boılaı, ushyp keledi. «Tek ketpeshi?! Ketpeshi?! Ótinemin?!...» Dabylmen birge ishki úni zarlaı keledi..."Ketpeshi, jalynamyn..."
***
Jan – jaǵynan aq halattylar qaýmalap, dóńgelekti tósekpen áketip bara jatqan Gaýharyna qarap turǵan Núrken, baýyryna tyǵylǵan balapanyn odan ári qysa túsip: «Keshirshi meni, janym...» dedi. Jol boıy esin jıǵan Gaýhardyń: «Men shydaımyn, saǵan aýyrtpalyq salmaımyn dep oılap edim» - degen sózinen, Núrken kózinen qalaı jas parlaǵanyn sezbeı qaldy. «Tek meni tastamashy, tek ketpeshi, ótinemin...»... Bar aıtqany osy boldy. Gaýhar: «Nazymnyń qarny ash, sen de tamaqtan, men kelemin» - dep, qoryqpa degendeı sál jymıdy. Janynyń bólshegin alyp bara jatqan dóńgelegi edendi syra alǵa jyljyǵan tósek uzaı berdi... Óz qolymen baqytyn uzatyp jatqandaı... Úmiti sónip barady... sónip...
***
Perdeniń bir shetinen kózin qytyqtap, tur - turlaǵan kúnniń nury muny oıata bastady. Keshe kesh jatqan edi. Sol kúngi oqıǵadan keıin aýzyna ashshy sýdy tatpaǵan Núrken, ol jumystan shyǵyp, qala ortasynan qala shetine, jer úıge kóship, ózi kishigirim jeke kásip ashqan. Jylqyny baılap, soıyp satyp, ilgerilep kele jatqan jumysy ózine de unaıtyn. Keshegi kúni tapsyrys kóp bolyp, tym kesh qaýyshty tósegimen. Ádette, kúnmen talasyp turatyndyqtan, búgin kún «men birinshi turdym» degendeı, muny jatqyzbady. Kún sáýlesine malynǵan jatyn bólmeleriniń munsha ádemi bezendirilgenin, zattardyń sondaı uqypty qoıylyp, úılesimdilik taýyp turǵandyǵyn endi kórgendeı, ornynan turmastan kózimen aınalasyn bir sholyp shyqty. Ertemen turyp ketken súıiktisiniń ornyn sıpap, súısinip jatty. Bir kezde tabany jybyrlaı jóneldi. Bir emes, eki tabany da. Kezek-kezek. Aıaǵyn tartyp qoıady, tartyp qoıady. Bolmady. Ornynan atyp turyp, tósektiń aıaq jaǵynda muny qytyqtap otyrǵan balapanyn kóterip alyp, «Biz ushaqpyz! Ushamyz! Armandardy qushamyz!» dep, áýelete jóneldi. Oıynǵa máz Nazym ishek-silesi qatyp rahattana kúlip jatyr, kúlip jatyr... Jerge aıaǵy tıgen boıda, ákesin qushaqtap alyp: «PAPA! Sen sondaı keremetsiń! Dáýsiń! Men seni qatty jaqsy kóremin! - dedi. Núrkenniń júregi eljirep: «Balapanym meniń! Men seni senen de qatty jaqsy kóremin!» - dedi. «Joq, men qatty!» «Joq! Men...» talasyp, qytyqtasyp oınap jatqan ekeý, «Meniń erkelerim qaıda eken? Kim táttilerdi jaqsy kóredi? Qane, dastarhanǵa kelińder!» degen daýysqa qaraı jarysyp júgire jóneldi. Qyzyl gúldi, kókshil tústi halat kıgen, basynda aq oramaly bar, perishtesin jasyrǵan ishi sál tompıyp, júzi nurlanyp, kózi móldiregen, aqquba kelgen as bólmeniń ıesin birinshi ret kórip turǵandaı Núrken júgirip baryp, qatty qushaqtap aldy. «Janym meniń! Gaýharym meniń! Altynym meniń! Seniń bar bolǵanyń qandaı jaqsy!» dep, ornynan kóterip aldy.
- Qoı deımin, qoı endi, qazir qolymdaǵy qasyqpen basyńnan salyp qalamyn! Qane, túsir meni, túsir! Nurym!
- Papa! Alaqaı! Papa, mamamdy da ushyrshy! Ushaq - ushaq oınatshy?...
- Bolmaıdy, Nazym, botaqan! Nurym, qoı endi!... Nurym…
***
Búgingi kún erekshe shýaqty... Ádettegiden de erekshe bastalǵan nurly kún... Sebebi, meıirimin, úmitin, jaqsylyǵyn, qýanyshyn, baqytyn arqalaı kelgen kóktemniń alǵashqy baqytty kúnderiniń biri edi...
