Qyz – ulttyń aınasy. Er – el qorǵany. Urpaq sabaqtastyǵynan bastalatyn jan balasynyń ómiri – osy eki tulǵanyń sara jolyna baılanysty. Al, keler býynnyń salıqaly da sanaly bolýy, elin súıýi, rýhanı baıyp, ónegeni boıyna sińirýinde áıel zatynyń qoldaýshysy er-azamattyń úlesi zor desek esh qatelespeımiz.

Er-azamat qashanda erlerge tán qajyr-qaırattyń, erik-jigerdiń, aqyl-parasattyń ıesi bolǵany jón. Azamat tulǵasyn ajarlandyryp, aıshyqtaı túsetin de osy qasıetter. «Bıik taýdyń tóbe qusap mújilgeni jaman, erkektiń áıel qusap syzylǵany jaman» degendeı, er adam jigersiz bolsa, onan ne qaıyr? Sondyqtan keshegi ótken qıly zamandarda elimizdiń táýelsizdigin, keń baıtaq saıyn dalamyzdyń tutastyǵyn basqynshy jaýlardan «aq bilektiń kúshimen, aq naızanyń ushymen» qorǵap qalǵan ata-babalarymyzdyń batyrlyǵy men qaharmandyǵy urpaqtan urpaqqa ónege bolýǵa tıis. Er-azamattyń tulǵasy tek soǵysta ǵana emes, kúndelikti ómirde de daralanyp tursa qandaı ǵanıbet!

Ia, óz elin qorǵaýǵa, eliniń namysyn qashan da aqtaýǵa daıyn azamat – naǵyz Otan qorǵaýshysy bolyp sanalar, bálkim. Biraq, meniń túsinigimdegi Otan qorǵaýshysynyń odan da úlken maǵynasy bar. Otan otbasynan bastalady demekshi, seniń otbasyń – Otan, seniń ákeń, anań – Otan, seniń ápkeń, qaryndasyń – Otan, seniń ár baýyryń – Otan. Eń birinshi kezekte ár azamat sol Otandy qorǵap úırenýi tıis. Qarap otyrsaq, buǵan da qaýqary jetpeıtin azamattarymyz jetip jatyr. Kópke topyraq shashapaımyn. Naǵyz er dep ataýǵa laıyq azamattarymyz bar. Olarǵa qarap rıza bolasyń, elimizdiń bolashaǵyna senimdilik tanytasyń. Alaıda, «biraq» deıtin jaıttardyń bary kóńil qynjyltady. Búgingi tańda qanshama erlerimiz usaqtalyp bara jatyr. Oǵan mysal keltirip ótkim keledi.

Qarapaıym bir jaǵdaıdy aıta keteıin. Avtobýsta otyrǵan sátim edi. Bir ýaqytta aıaq astynan eldiń nazaryn ózine aýdarǵan janjal týyndady. Joq, eldiń nazaryn janjal aýdarmady, dardaı er azamattyń qarıa ájeıge daýys kóterýi aýdardy. Sondaǵysy, álgi ájeıdiń sómkesi jigittiń áppaq shalbaryn bylǵap qoıǵan. Ań-tań bolǵan jurt jigittiń ashýyn basýǵa tyrysqanymen, álginiń qart kisige aıtary taýsylar emes. «Typ-tynysh úılerińde otyrmaısyńdar ma?» degennen bastap, «ábden masyl bolyp bittińder» degen yzaǵa toly sózimen aıaqtady. Baıǵus ájeıdiń ne sezingenin kim bilsin? Únsiz tura berdi. Álgi jigit te miz baqpady, keshirim de suramady, uıalmady, qyzarmady. Syrtta minez kórsetken azamat otbasynda da dál sondaı ekenine kúmánym joq. Iaǵnı, óz anasyna daýys kóteredi, qaryndasyn jylatady, ápkesin syılamaıdy. Óz Otanyn qorǵaýǵa ol jigittiń qaýqary jetpesi anyq. Sonda bolashaqta otbasy bul jigitke qalaı arqa súıemek?

Búgingi qazaq jigitteriniń sıqyn buzar taǵy da bir kúrdeli másele – elikteýshiliktiń arqasynda týyndaǵan shash boıaý, syrǵa taǵý, mansap, ataq qumarlyq. Sonymen qatar, elimizdegi ajyrasqan otbasylardyń qataryna kirýdegi basty sebepterdiń biri er-azamattardyń ashshy sýǵa áýes bolýyn tilge tıek etsek bolady. Menińshe, atalǵan bul jaıttar - búgingi qoǵamnyń asqynǵan derti. Oǵan tereńnen úńiletin bolsaq, túrli oılarǵa kenelip, keshegi uly Abaı atamyzdyń maǵynaly óleńi eske túsip, búgingi urpaqtyń indetin sol kezde bilip, dóp túsip qalam terbegenine tańqalasyń.

Osy tusta barshamyzǵa mahabbattyń qyzyqty mol jyldaryn tartý etken Ázilhan Nurshaıyqovtyń er-jigitterge arnalǵan ósıet sózin atap ótkim keledi. «Uldar! Aldymen sózimdi senderge arnaımyn. Meniń senderden tilegim mynadaı: Aınalaıyndar, araq ishpender! Araq – azamattyń jaýy: halyqtyń, qoǵamnyń dushpany… Adam araq ishpegennen ólmeıdi, arany ashylyp araq ishkennen óledi. Árbir araq ishken adamnyń ómiri az, ǵumyry qysqa bolady. Onyń ústine maskúnemniń ómiri mánsiz bolady. Adamnyń ómiri onsyz da qysqa. Endeshe, az ómirdi ardaqtap, shamań kelgenshe maǵynaly, mándi etip ótkizgenge ne jetsin, shirkin! Jigitter, qastaryńda otyrǵan qyzdardy qurmetteńder, mápeleńder! Alaqandaryńa salyp álpeshteńder! Qyzdyń janyn qınamańdar! Qyz – bolashaqtyń anasy. Qyz – aldaǵy urpaqtyń ájesi. Anańdy ardaqtap, ájeńdi qurmetteseń – qyzdy syıla, qaraǵym!» Osy bir sátte Ázilhan atamyzdyń «Uldar» dep ósıet jazýy beker emes. Ár qazaqtyń ulyn jalǵyzym dep janashyrlyq tanytyp, durys jolǵa baǵyt kórsetýi, jaqsylyqty násip etýi ǵoı.

Degenmen, qazirgi kezde aqyldyń emes ashýdyń jeteginde ketip áreket etetin er azamattar óte kóp. Ultymyz jaıynda teris uǵym týǵyzýǵa sebepker bolyp otyrǵan, qyzdarymyzdyń namysyn qorǵaı almaǵan er azamattar bolashaqta elimizdi qorǵaı alady degenge kúmán týady. Bálkim, meniń bul pikirime er adamdar qaýymy qarsy shyǵar, unata qoımas. Sebebi, qazaq jigitteri jaıly syn aıtýǵa bolmaıdy, barlyǵyna kináli tek qana «qazaqtyń qyzdary...» dep qoıa salaıyq.

Aqerke Sabyrqyzy