1. Suraq: Oraza ustaýshyǵa qoıylatyn eń basty talaptar?
Jaýap: Kez kelgen qulshylyq qabyl bolý úshin talap etiletin eki shart bar. Biri – Alla razylyǵy úshin bolý kerek, ekinshisi – Quran men súnnetke saı atqarylýy tıis. Eń aldymen, orazamyzdy Alla razylyǵynan basqa nárselerden tazartaıyq. Iaǵnı, biz orazany densaýlyqty jaqsartý nemese adamdarǵa jaqsy kóriný úshin emes, Allanyń buıryǵy, Ottan qalqan bolatyndyǵy, Jánnatqa jetkizetindigi úshin ustaımyz. Orazanyń syrtqy sharttary – tańnan keshke deıin as pen sýdan, jynystyq qatynastan tyıylý. Adam oraza ustaǵanda iship-jeýden ǵana bas tartpaıdy, onyń táni kúnádan, haramnan tyıylady. Kóz tyıym salynǵanǵa qaraýdan, qulaq ósek-aıań, jala, jaman sóz, ótirik estýden, qol aramdy ustaýdan, kúná jasaýdan, aıaq tyıym salynǵan jerge barýdan, asqazan tamaqtan, til ótirik pen ǵaıbattan, oı jamandyqtan, jynystyq aǵzalar zınadan bas tartady. Iaǵnı, musylman tek jaqsy sóılep, orazasyn buzbaýǵa baryn salady.
2. Suraq: Oraza kezinde emizýli sábıi bar analar ne istese bolady?
Jaýap: Eń durys degen pikirge súıener bolsaq, aıaǵy aýyr nemes emizýli balasy bar áıelderdi aýrý dep qarastyrady da olarǵa oraza tutpaýǵa ruqsat beredi. Biraq ol qaza bolǵan kúnderdiń qazasyn óteýi tıis. Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) bylaı deıdi: «Alla Taǵala orazany jáne namazdyń jartysyn jolaýshyǵa jeńildetti, ári Ol aıaǵy aýyr jáne emizýli balasy bar áıelderge orazany jeńildetti». (Át- Tımrmızı, 3/85, ol bul hadısti hasan hadıs degen)
3. Suraq: Oraza ustaýǵa densaýlyǵym jarmaıdy. Ne steýge bolady?
Jaýap: Sapardaǵy adamdardyń, júkti áıelderdiń jáne basqa da úzirli adamdardyń oraza ustamaýyna ruqsat etilgen. Alaıda, ondaı adamdar múmkindiginshe jeńildikterdi paıdalana otyryp, oraza ustasa saýapqa keneletini kúmánsiz. Alla Taǵala bylaı dedi: «Al bireý naýqas, ne saparda bolsa, basqa kúnderde orazasynyń sanyn toltyrsyn» ("Baqara" súresi,185- aıat). Iaǵnı, adamnyń densaýlyǵy Ramazan aıynan keıin jaqsarǵan bolsa, salqyn kúnderde 30 kún oraza tutýyna bolady. Al eger kimde kimniń oraza ustaýǵa múlde shamasy kelmeıtin bolsa (ıaǵnı, birde bolmasa birde ustaıtyn jaǵdaıy múlde joq, mysaly qart ıa bolmasa aýrýshań jan) ol adamǵa oraza ustaý mindetti emes, alaıda ol ár kúni bir miskindi tamaqtandyryp otyrýy qajet. Abdýllah ıbn Abbas (ol kisige Alla razy bolsyn) Alla Taǵalanyń mynandaı sózin oqyǵan: «... Jáne sondaı oraza kúsh keletinder, (kári ne aýrýlar) bir miskinniń tamaǵyn tólesin» («Baqara» súresi, 184 aıat)
4. Suraq: Orazany qansha jastan bastap ustaý kerek?
Jaýap: Bul balanyń fızıologıalyq jaǵdaıyna da baılanysty. Negizinde, balıǵat jas 15 jastyń shamasy. Balany oǵan deıin oraza ustaýǵa aǵzasy úırenýi úshin kúnniń birshama bóligin oraza ustap úıretýge bolady. Al balıǵat jasqa tolǵan balaǵa oraza ustaý paryz.
5. Suraq: Aýyz ashar aldynda ne aıtý kerek?
Jaýap: Aýyz ashar aldynda aıtylatyn: «Zahaba zzama-ý ýábtállátıl-‘ýrýk, ýa sábátál-ájrý ınsha-Allah»
Maǵynasy: «Shólimiz qandy, sýsyndadyq, Alla qalasa saýap ta kútip tur» (Ábý Daýd 2357)
6. Suraq: Aýyz bekitý duǵasy men aýyz ashar duǵalaryn qazaqsha aıtýǵa bola ma?
Jaýap: Uly Jaratýshy barlyq ulttardyń tilimen qosa ishteıgi aıtylmaǵan tilekterin de biledi. Sondyqtan aýyz bekitý duǵasy men aýyz ashar duǵalaryn óz tilinde aıtýǵa tyıym salynbaıdy. Biraq, arab tilinde jattap alǵan abzal.
7. Suraq: Sáresige uıyqtap qalsam ne bolady?
Jaýap: Sáresi ishý – paryz emes. Uıyqtap ıakı basqa sebeptermen sáresini ótkizip alǵandar eshteńe iship-jemesten oraza ustaýyn ary qaraı jalǵastyra beredi. Biraq, sáresini jiberip almaýǵa tyrysqan jón. Hadıste: «Sáresi ishińizder, sebebi, sáreside bereket bar. Bir jutym sý ishseńder de sáresini tastamańdar. Sebebi, sáresige turǵandarǵa Alla Taǵala raqym etip, perishteler keshirip tileıdi»,- delingen. Sáresi ishý adamǵa kúsh beredi, kúndizgi jumystaryn tyńǵylyqty atqarýǵa, ǵıbadattaryn kemshiliksiz oryndaýǵa kómektesedi. Buǵan qosa, sáresige turǵan kisi súnnet saýabyn alady. Sebebi, sáresi jeý – paıǵambarymyzdyń súnneti.
8. Suraq: Oraza kezinde nemen aınalysqan jaqsy?
Jaýap: Oraza kezinde kóp qulshylyq jasap, sadaqa berý, adamdarǵa jaqsylyq jasaý, Quran oqýmen aınalysqan abzal. Eger oraza kezinde demalys alýǵa múmkindik bolsa, ýaqyttyń basym bóligin bir Alla Taǵalaǵa qulshylyq qylýmen ótkizgen abzal. Meshitterge jıi bas suqqan jón.
9. Suraq: Oraza kezde túkirik pen qaqyryq jutýǵa bola ma?
Jaýap: Oraza kezinde túkirik jutýǵa ruqsat etiletindigi jaıynda ǵalymdar arasynda kelispeýshilikter joq. ‘Ata: “Túkirikti jutý orazany buzbaıdy”, - degen. (Ál-Buharı. “Sahıh”, 1/451).
Ádeıi túkirigin jınap, keıin ony jutyp jiberse de, eń durys pikirge sáıkes, onyń orazasy buzylmaıdy. Alaıda, bulaı istemegen durys. (“Ál-Mýǵnı”, 3/106).
Al, qaqyryqty nemese muryn men tamaqtan shyǵatyn qandaıda nárselerdi jutýǵa keler bolsaq, mundaıdy jutýdyń ruqsat etilgendigine qatysty ǵalymdardyń pikirleri ár túrli bolǵan. Imam Ahmad pen ásh-SHáfı’ı qaqyryqty jutý orazany buzbaıdy dep eseptegen. (“Raddýl-mahtar”, 2/101. “Ál-Mýǵnı”, 2/43).
«Qaqyryqty jutý orazany buzady» degen pikir musylmandar úshin qıyndyqtar týǵyzady, al sharıǵat musylmandardyń jaǵdaıyn qıyndatýdy emes, jeńildetýdi qalaıdy. Quranda da, Súnnette de buǵan qatysty eshqandaı tyıymdar joq ekendigin eskerý qajet. (“Sahıh fıqhý-s-Sýnna”, 2/117).
10. Suraq: Orza ustaýshy umytyp tamaq jep qoısa ne bolady?
Jaýap: Ábý Hýraıradan jetken hadıste Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Umytyp jep ne iship qoıǵan adamnyń orazasy buzylmaıdy, óıtkeni, rasynda, ony tamaqtandyryp, sýsyndatqan – Alla» degen. (Ál-Buharı 1933, Mýslım, 2/171).
Kelesi hadıste Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) «Eger adam Ramazan aıynyń oraza kúninde umytyp tamaqtanǵan bolsa, onda ol bul kúndi toltyrýǵa da, aqysyn óteý ge de tıisti emes»- degen. (Ál-Hakım, 1/420. Ád-Daraqýtnı, 2/178. Hadıstiń senimdiligin ımam ál-Hakım, ál-Baıhaqı, hafız áz-Záhabı, ımam án-Náýaýı, hafız Ibn Hájar t.b. ǵalymdar rastaǵan).
Alaıda eger de bireýdiń umytyp jep ne iship jatqan adamdy kóretin bolsańyz, onda siz ony toqtatýǵa jáne oǵan onyń oraza ustap júrgenin eskertýge mindetti bolasyz. Óıtkeni, Paıǵambarymyz (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn): «Senderden kim aıyptalatyn nárse kórse, ony ózgertsin», — degen (Mýslım, 1/78)
11. Suraq: Orazany birneshe kún ǵana ustasa bola ma? Mysaly, basynda úsh kún, aıaǵynda úsh kún.
Jaýap: Joq, olaı ustaýǵa tyıym salynǵan. «Ramazan aıy sondaı bir aı, ol aıda adam balasyna týra jol jáne (aq pen qarany) aıyratyn dálel túrinde Quran túsirildi. Senderden kim Ramazan aıynda bolsa, oraza ustasyn» (Baqara súresi, 185 aıat)
12. Suraq: Oraza kezinde meni basqa qalaǵa is- saparǵa jiberedi. Sol kezderi orazamdy toqtata tursam bola ma?
Jaýap: Alla Taǵala sapardaǵy adamǵa orazasyn toqtatýǵa ruqsat bergen. Tipti ol adam saparda eshqandaı qıyndyq kórmese de. Alaıda qaza bolǵan orazańyzdy óteısiz. Alla Taǵala bylaı deıdi:
«Al bireý naýqas ne saparda bolsa, basqa kúnderde sanyn toltyrsyn. Alla Taǵala senderge jeńildik qalaıdy, aýyrlyq qalamaıdy» («Baqara» súresi, 185 aıat)
13. Suraq: Oraza kezinde sportpen shuǵyldanýǵa bola ma?
Jaýap: Árıne, bolady. Degenmen oraza kezinde aǵzamyzdyń álsirep turatyndyǵyn eskerýińiz qajet. Múmkindiginshe oraza kezinde úzilis jasaı turǵanyńyz durys.
14. Suraq: Tisti qalaı tazalaýǵa bolady?
Jaýap: Oraza kezinde tis tazartqyshty qoldanýdyń ruqsat etilgenine Paıǵambardan (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) jáne sahabalardan jetken birneshe habar dálel bolady. Amır ıbn Rabı`anyń: «Men Alla Elshisiniń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) oraza ustap júrgende tisterin sıýakpen (tis tazalaǵyshpen) tazalaǵanyn talaı ret kórdim», – degeni jetkiziledi. (Át-Tırmızı, 725. Ábý Dáýd, 2364. Ibn Hýzaıma, 2007).
Alaıda, osy hadısti Ibn Abbastan jetken jáne bir hadıs tolyqtyrǵandaı. Bul hadıste: «Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) aýyzy berik kezinde de sıýakty paıdalanǵan» – dep baıandalady. (Ahmad ıbn Mánı. Isnady sahıh. “Ál-Mátalıbýl-alıa”, 1089).
Bul Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) úmmettegi hálal men haram máselelerin eń jetik biletin Mý`az ıbn Jábaldyń sózderimen de rastalady. Abdýr-Rahman ıbn Ǵýnım bylaı deıdi: «Men Mý`azdan «Oraza kezinde tisterimdi tazalaýyma bola ma?» — dep suradym. Sonda ol: «Iá», — dep jaýap berdi». (át-Tábaranı. “Ál-Kábır” kitaby, 20/133. Hafız Ibn Hajar ısnadyna hasan dep baǵa bergen).
Alaıda, sıýaktiń dámi bolatyn bolsa, (mysaly jasyl sıýak nemese lımon ıakı jalbyz dámi bar, t.s.s. sıýaktar) onda túkirikti jutýǵa bolmaıdy. Eń durysy, mundaı sıýakty oraza kezinde múldem qoldanbaı-aq qoıǵan jón.
Eger tis tazartqyshty qoldaný kezinde qyzyl ıekten qan shyǵa bastasa, ony jutýǵa bolmaıdy, ony túkirip tastaý qajet. Biraq, eger sonda da qannyń keıbir bóligi tamaqqa ketip qalsa, bunyń eshqandaı oqasy joq. (“Fátaýa ál-Lájna ád-dáıma”, 10/254).
Al, endi kúndiz tis pastasyn qoldanýǵa keler bolsaq, ǵalymdar bul máselede túrli pikirler bildirgen. Tis pastasymen tisti tazalaǵan kezde onyń dámi tolyqtaı aýyzdan ketpeıinshe túkirikti jutýǵa bolmaıdy. Tis pastasynyń asqazanǵa túsýi – orazany buzady. Sondyqtan, talas-tartystan aýlaq bolý jáne qatelikke urynbaý úshin buny jasamaǵan jón. Sol úshin keı ǵalymdar: «Kúndiz tis pastasyn qoldanbaı, ony keshkige qaldyrǵan durys, sebebi, onyń qatty tatıtyn dámi bar», — degen pikir aıtqan. (“Májalısý shahrı ramadan”, 72).
15. Suraq: Oraza kezde dýshqa, vanaǵa túsýge bola ma?
Jaýap: Bolady, alaıda tek qajet kezde ǵana. Paıǵambarymyzdyń (Oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn!) bir hadısinde: «Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) shyjyǵan ystyqtan qutylý maqsatymen basyna sý quıatyn», - dep aıtylǵan. “Ál-Mýýatta” kitaby, 1/294, Imam Málık. Ábý Dáýd 2365, Ahmad 4/63.
16. Suraq: Oraza kezde erli-zaıyptylarǵa ne ruqsat etiledi?
Jaýap: Oraza kezinde kúıeýine de, áıeline de bir-birin súıýge, qushaqtaýǵa jáne aımalaýǵa ruqsat etiledi. Aısha (Alla oǵan razy bolsyn) bylaı deıtin: «Oraza kezinde Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) óz áıelderin qushaqtap, súıgen kezder sırek emes edi, alaıda ol senderdiń kez-kelgeniderińnen ózin-ózi myqty ustaı alatyn». (Ál-Býharı, 1927. Mýslım, 1/65).
Aıshanyń (Alla oǵan razy bolsyn) jıeni Masrýq odan: «Oraza ýaqytynda kúıeýi men áıeline ne ruqsat etiledi?», - dep suraǵanda, ol: «Jynystyq qatynastan basqasynyn barlyǵy», — dep jaýap berdi. (Abdýr-Razzaq, 4/190. “Fathýl-Bárı”, 4/183.)
Bul hadıster aýyzy berik adam, munyń sońy jynystyq qatynaspen aıaqtalady dep qoryqpasa, óz áıelin qushaqtap, aımalaýyna ruqsat etiletinin ańǵartyp tur. Al, adam álsiz bolsa, ıaǵnı, ózin-ózi ustaı almaı qalatynyn bilse, onda ol mundaıdan tyıylǵany jón. Sharıǵatta, «haramǵa aparatyn nárse de haram!» deıtin mańyzdy bir qaǵıda bar.
17. Suraq:Oraza ustaýshy júnip bolyp qalsa ne isteıdi?
Jaýap: Oraza kezde qalaýynan tys júnip bolyp qalǵan adamnyń orazasy buzylmaıdy. Sizge ǵusyl alý qajet bolady.
Paıǵambarymyzdyń (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) áıelderi Aısha men Ýmm Sálámadan jetken habarlarda Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) áıelimen ótkizgen túnnen soń, tańdy júnip kúıinde qarsy alǵandyǵy, sodan keıin shomylyp, orazasyn tutqandyǵy týraly baıandalady. (Ál-Buharı, 1925. Mýslım, 2/80).
Birde Ýmm Sálámadan «Júnip kúıinde tańdy qarsy alǵan erkek oraza tutý kerek pe?» – dep suraǵanda, ol: «Alla Elshisi (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) pollúsıa (ózdiginen uryq shyǵyp ketýi) sebepti emes, áıelimen ótkizgen túnnen soń tańdy júnip kúıinde qarsy alatyn. Sosyn ol oraza ustaıtyn ári sol (kúngi) orazasyn qaıta ótemeıtin», — dep jaýap bergen. (Mýslım, 2/80).
Osy hadıster boı dárettiń (ǵusyl) joqtyǵy, tipti, ol tań atqannan keıin shomylsa da orazasyn jaramsyz etpeıtinin bildiredi..
18. Suraq: Oraza kezinde áıel adamǵa etekkir kelip qalǵan jaǵdaıda ne isteý kerek?
Jaýap: Ol jaǵdaıda orazany buzý qajet. Ábý Saıd ál- Hýdrıdan (ol kisige Alla razy bolsyn) jetken hadıste bylaı delinedi: «Etekkir kezinde oraza men namaz toqtatylmaıdy ma?». (Ál- Buharı, 1951; Mýslım, 889) Etekkir merzimi aıaqtalǵan soń áıel adamdar qaza bolǵan kúnderiniń qazasyn óteıdi.
19. Suraq:Oraza kezde bet súıip, qushaqtasyp amandasýǵa bola ma?
Jaýap: Iá. Tipti, oraza kezinde kúıeýine de, áıeline de bir-birin súıýge, qushaqtaýǵa jáne aımalaýǵa ruqsat etiledi. Aısha (Alla oǵan razy bolsyn) bylaı deıtin: «Oraza kezinde Paıǵambar (oǵan Allanyń ıgiligi men sálemi bolsyn) óz áıelderin qushaqtap, súıgen kezder sırek emes edi, alaıda ol senderdiń kez-kelgeniderińnen ózin-ózi myqty ustaı alatyn». (Ál-Býharı, 1927. Mýslım, 1/65).
20. Suraq: Taraýyq namazyn mindetti túrde meshitte oqý qajet pe?
Jaýap: Erkek adam meshitte oqýǵa tyrysýy tıis. Al áıel adamnyń úıde oqyǵany abzal. Kúıeýi ruqsat berse meshitte oqýyna tyıym salynbaıdy.
21. Suraq: Oraza kezde krem, boıaýǵa jaǵýǵa bola ma?
Jaýap: İshke ótpeıtin nárselerdi qoldanýǵa bolady. Iissý da orazany buzbaıdy. Alaıda, eger krem nemese opa-dalap qalyń bolsa, dáretti ótkizbeıtindigi sebepti, dáret alar kezde óshirý kerek bolady.
Azan.kz saıtyndaǵy materıaldarǵa negizdelgen
