2020 jyldyń qańtar aıynan bastap «Pedagog mártebesi týraly» Zań kúshine endi. Qujat 21 baptan turady jáne ol muǵalimderdiń quqyǵyn qorǵaý, olardy áleýmettik qoldaýǵa baǵyttalǵan. Zańda ustazdardyń eńbekaqysyn kóterý, pedagogtiń kásibı quziretine kirmeıtin mindetter júktegeni úshin aıyppul salý, tálimgerlik úshin qosymsha aqy tóleý syndy jeńildikter men qoldaýlar qarastyrylǵan. Atalǵan zań aıasyndaǵy jańashyldyqtar jaıynda tolyǵyraq PrimeMinister.kz-ke bergen suhbatynda QR bilim jáne ǵylym vıse-mınıstri Sholpan Tańatqyzy Karınova aıtyp berdi.

– Jańa Zańnyń normalary qazaqstandyq pedagogtar úshin qandaı ózgerister ákeledi? Pedagog mártebesi týraly Zańnyń muǵalimderdiń mártebesin kóterýde mańyzy qandaı bolmaq? 

– Birinshiden, qabyldanǵan Zań pedagogtiń qoǵamdaǵy bıik mártebesin aıqyndap berdi. Ekinshiden, onyń quqyqtaryn, áleýmettik kepildikteri men shekteýlerin, mindettemeleri men jaýapkershiligin belgiledi. Zańda «pedagog» túsinigi berildi. Zań normalary mektepke deıingi, orta, kásiptik jáne tehnıkalyq bilim berý, qosymsha bilim berý, mamandandyrylǵan, arnaıy bilim berý uıymdarynyń, ádistemelik kabınetterdiń pedagogterine qatysty talaptardy qamtıdy.

– Zańda pedagogıkalyq etıka máselesinde qandaı jańashyldyqtar qarastyrylǵan jáne bul muǵalimderdiń jumysyna qalaı áser etedi?

– Pedagogıkalyq etıka – barlyq bilim salasy qyzmetkerleri úshin óte qajetti norma. Pedagogıkalyq ádep normasy buǵan deıin de boldy. Al atalǵan Zań sheńberinde pedagogıkalyq ádep keńesi árbir bilim mekemesinde qurylatyn bolady. Bul – ustazdyń quqyǵyn qorǵaýǵa baǵyttalǵan alqaly organ. Aldaǵy ýaqyta osy alqaly keńestiń tártibin retteıtin zańnan tómengi buıryq qabyldanady.

 – Zań baptarynyń biri muǵalimderdi materıaldyq yntalandyrýǵa arnalǵan. 2020 jyldan bastap muǵalimder qandaı tólemder men jeńildikter ala alady? Áleýmettik kepildikter barlyq sanattaǵy pedagogter úshin qarastyrylǵan ba?

– Ózderińizge belgili, bıylǵy pedagog qyzmetkerlerdiń respýblıkalyq tamyz keńesinde memleket basshysy Qasym-Jomart Toqaev muǵalimderdiń jalaqysyn aldaǵy tórt jylda eki esege ósirýdi tapsyrdy. Osyǵan baılanysty 2020 jyldyń qańtar aıynan bastap barlyq pedagogtiń eńbekaqysy 25%-ǵa kóbeıtildi. Sondaı-aq aldaǵy oqý jylynyń 1 qyrkúıeginen bastap tálimgerlik úshin 10 AEK kóleminde qosymsha ústemaqy tólenetin bolady. Budan ózge Zań aıasynda magıstr dárejesi úshin de qosymsha aqy tóleý qarastyrylǵan. Búgingi kúni bilim berý mekemelerinde 7000-nan asa magıstr dárejesi bar maman jumys isteýde. Tálimgerlik jáne magıstr dárejesine qosylatyn ústemaqy aı saıyn tólenetin áleýmettik kepildikter qataryna jatady. Bul – pedagog mamandardyń áleýetin arttyrýǵa baǵyttalǵan shara. 

Aıta ketetin jaıt, áleýmettik kepildikter qatarynda pedagog dárejesine teńestirilgen tulǵalardyń barlyǵynyń da eńbek demalysynyń kezeńi 56 kúnge uzartyldy. Bul 100 myńnan asa pedagogti qamtıdy. Osyǵan deıingi ýaqytta balabaqshalarda nemese qosymsha bilim berý mekemelerinde jumys isteıtin pedagogterdiń eńbek demalysy 42 kúndi qurasa, qazir mektep muǵalimderiniń demalys kúnimen teńestirilip, 56 kún bolyp belgilendi. Sonymen qatar eńbek demalysyna shyqan kezde tólenetin bir laýazymdyq jalaqy kólemindegi saýyqtyrý járdemaqysy saqtalady.

Sonymen qatar ustazdardyń dápter tekserýi men synyp jetekshiligi úshin tólenetin aqyny eki ese ósirý qarastyrylǵan. Bul aldymyzdaǵy jańa oqý jylynan bastap tólenetin bolady.

– Pedagogtardy turǵyn úımen qamtamasyz etý máselesinde ózgerister bola ma? Olarǵa turǵyn úıdi jeńildikpen alý múmkindigi berile me?

– Árıne, múmkindik bar. QR zańnamalarynda kórsetilgen tártipte qyzmettik úı alý, jataqhanalardan oryn berý qarastyrylǵan. 

– Aýyldyq eldi mekenderde qyzmet etetin pedagogterge zań aıasynda qandaı áleýmettik qoldaý sharalary qarastyrylǵan?

– Aýyldyq jerde turatyn jáne jumys isteıtin pedagogke jergilikti ókildi organdardyń sheshimi boıynsha pedagogıkalyq qyzmetti qala jaǵdaıynda júzege asyratyn pedagogterdiń stavkasymen salystyrǵanda 25%-dan kem emes kólemdegi jalaqy men tarıftik mólsherleme qarastyrylǵan. Bul aýyldyq bilim mekemelerinde qyzmet etetin barlyq pedagog mamandarǵa qatysty. «Dıplommen – aýylǵa» baǵdarlamasy aıasynda da pedagogter qajetti áleýmettik kepildiktermen qamtamasyz etiledi. Bıylǵy oqý jylynyń ózinde on myńnan asa jas maman jumysqa ornalasty. Osy kategorıadaǵy muǵalimder úshin bul Úkimet tarapynan berilip otyrǵan qoldaý. 

 – Jańa Zań pedagogter úshin motıvasıalyq sıpatqa ıe. Mysaly, halyqaralyq olımpıadanyń jeńimpazyn nemese júldegerin daıyndaǵan pedagog syıaqy alady. Mundaı jańashyldyq oqýshylardyń bilim deńgeıin arttyrýǵa yqpalyn tıgize me?

– Eskere ketetin bir jaıt, qazirgi ýaqytta olımpıadalarǵa, ǵylymı jobalardy qorǵaýǵa oqýshylardyń qyzyǵýshylyǵy joǵary, sáıkesinshe, qatysýshylar da kóp. Respýblıkalyq, halyqaralyq olımpıadalar boıynsha ýákiletti organ – QR Bilim jáne ǵylym mınıstrliginiń tizbesi jasalǵan. Osy tizbede olımpıada jeńimpazdaryn daıyndaǵan muǵalimderge ár mekemeniń ishindegi únemdelgen qarajat esebinen 300 AEK kóleminde ústemaqy tóleý qarastyrylǵan. Bul elimizde daryndy balalardy qoldaý, talanttardy tanytýǵa septigin tıgizedi dep bilemiz. Eskerý kerek, olımpıadalyq jumystarǵa qatystyrý tek qana bilim berý standarttaryna ǵana saı emes, standarttan tys, odan joǵary turǵan talaptarǵa sáıkes keletin balalardy daıyndaý bolyp sanalady. Sondyqtan atalǵan baǵytta ustazdardyń eńbegi zor.

 – Muǵalimder pedagogıkalyq kadrlardyń biliktiligin arttyrý jáne qaıta daıarlaý kýrstarynan qaıda jáne qanshalyqty jıi óte alady?

– Pedagog bes jylda keminde bir ret biliktiligin arttyrýǵa quqyly. Pedagogtiń biliktiligin arttyrý maqsatynda qosymsha bilim berý baǵdarlamalary boıynsha biliktilikti arttyrý kýrstarynda oqý bir ýaqytta jáne úzdiksiz, sondaı-aq kezeń-kezeńmen, onyń ishinde jekelegen baǵyttardy, sabaqtardy, pánderdi (modýlderdi) meńgerý arqyly júzege asyryla alady. Mysaly, birinshi rette pedagog óz páni boıynsha kýrstyq daıarlaýdan ótetin bolsa, kelesi joly tárbıe jumysyna baılanysty, odan keıin jeke tulǵa retinde damý, psıhologıalyq damý kýrstarynan ótýge múmkindigi bar. Bul muǵalimniń búgingi qoǵamnyń talabyna saı, jan-jaqty damýyna, pedagogıkalyq sheberligin arttyrýǵa septigin tıgizedi dep bilemiz.

Al pedagogıkalyq qaıta daıarlaý pedagogıkalyq mamandyǵy joq, biraq osy salada jumys isteı alatyn qyzmetkerler úshin qarastyrylǵan. Sondyqtan naqty pedagogıkalyq bilimi joq mamandar bolatyn bolsa, olar tıisti deńgeıdegi qaıta daıarlaý kýrstarynan ótip, tıisti kredıt sanyn alyp, odan keıin osy mamandyq boıynsha qyzmet etýine bolady. Eskererlik jaıt, bizde pedagogter tapshylyǵy bar. Bıylǵy oqý jylynda bes myńǵa jýyq maman tapshylyǵy bolyp, jańa oqý jylynda joǵary jáne kásibı tehnıkalyq bilim mekemelerinen pedagog mamandyǵyn alyp shyqqan jas mamandar jumysqa tartyldy. Bul – jyl saıyn qaıtalanatyn úrdis. Sondyqtan osy máseleni sheshýde qaıta daıarlaý kýrstary mańyzdy ról atqarady dep esepteımiz.

– Zań aıasynda pedagogterdiń biliktilik sanatyna baılanysty qandaı jańashyldyq bar?

– 2018 jyly Elbasy N. Nazarbaevtyń tapsyrmasymen biryńǵaı júıe jasaldy. Osy ýaqytqa deıin tek qana mektepterde jumys isteıtin muǵalimderge biliktilik sanatyna baılanysty 30%-dan 50%-ǵa deıin ústemaqy tólenetin. Al jańa Zań boıynsha qazirgi kúni mektepke deıingi bilim mekemelerinde, qosymsha bilim beretin mekemelerde jáne kásibı-tehnıkalyq bilim berý mekemelerinde jumys isteıtin pedagogter úshin de sanatyna baılanysty biliktiligin arttyrý qarastyrylǵan. Osy boıynsha búgingi kúni tártiptemeni, erejeni bekitý jumysy júrgizilip jatyr. Aldaǵy naýryz aıynan bastap barlyq sanattaǵy muǵalimder atestattaýdan ótetin bolady. Aldymyzdaǵy oqý jylynda, ıaǵnı 2020 jyldyń qyrkúıeginen bastap ózderine tıisti ústemaqyny alatyn bolady. Ekinshiden, osy Zań aıasynda basqarý jumysyndaǵy pedagogterge, ıaǵnı bilim berý mekemeleriniń dırektorlary men orynbasarlary úshin úlken kepildikter qarastyrylǵan. Osyǵan deıin bul sanattaǵy pedagogterdiń jalaqysy tómen bolyp keldi. Qazirgi ýaqytta elimizde 7000-nan asa mektep, 827 kolej jáne 10 myńnan asa mektepke deıingi bilim beretin mekeme men balabaqsha jumys isteıdi. Solardyń barlyǵynyń da basshylary atestattaýdan ótip, eńbekaqylaryn 30%-dan 50%-ǵa deıin kóterý múmkindigi bar. Aldaǵy oqý jylynda atalǵan sanattaǵy pedagogterdiń de eńbekaqysy kóteriletin bolady. Mektep basshysynyń da, orynbasarynyń da eńbekaqysy bilim berý uıymyndaǵy bilim sapasynyń artýy, oqýshylardyń tártibi, pedagogıkalyq ujymnyń jetistikteri sıaqty krıterıılerge baılanysty bolady. 

 – Mektep muǵalimderiniń aptalyq oqý júktemesin 18 saǵattan 16 saǵatqa deıin tómendetý – búkil pedagogıkalyq qoǵamdastyq úshin asa mańyzdy. Osy jańashyldyqqa baılanysty bilim berý júıesi qalaı ózgerýi múmkin?

– 2018 jylǵy Joldaýynda Elbasy N. Nazarbaev bilim berý uıymdaryndaǵy qyzmetkerlerdi yntalandyrý, olardyń júktemesin azaıtý, tosyn tekserýlerden qorǵaýǵa qatysty tapsyrmalar berdi. Osy oraıda jańa Zań aıasynda 2021 jyldan bastap jalpy orta bilim beretin mektepterdegi pedagogterdiń oqý júktemesin 18 saǵattan 16 saǵatqa deıin tómendetý qarastyryldy. Bul jalpy bilim berý standartyna, tıptik oqý josparyna jáne oqý baǵdarlamasyna saı norma jáne muǵalimniń shyǵarmashylyqpen aınalysýyna, oqýshylarmen jeke jumys isteýine múmkindik beredi. Qazirgi kúni bul baǵyt boıynsha jumystar jalǵasýda. Aldaǵy ýaqytta beıindi mınıstrlik naqty ereje qabyldaıtyn bolady.

 – Pedagogti onyń kásibı mindetterine baılanysty emes jumys túrlerine tartýǵa jol bermeý boıynsha qandaı sharalar qoldanylatyn bolady?

– Biz muǵalimniń mártebesi týraly aıtyp otyrǵan jaǵdaıda onyń negizgi maqsaty, fýnksıonaldyq mindeti oqýshyǵa bilim men tárbıe berý ekendigin umytpaýǵa tıistimiz. Sondyqtan muǵalim óziniń kásibı fýnksıalarymen tıisti deńgeıde aınalysý úshin Zań aıasynda belgili bir norma qarastyrylǵan. Aldaǵy ýaqytta muǵalimdi onyń kásibı mindetterine baılanysty emes jumys túrlerine tartqany úshin aıyppul salynatyn bolady. Bul – qoǵamda oryn alǵan jaıttarǵa baılanysty muǵalimderdiń suraýy boıynsha qarastyrylǵan másele. Bul pedagogtiń jumysyn ári qaraı retteýge, jumys sapasyn arttyrýǵa múmkindik beredi degen oıdamyz.

 – 2020 jyly barlyq qala mektepterinde jan basyna shaqqandaǵy qarjylandyrý engizilýde. Ol orta bilim sapasyna qalaı áser etedi? Bul júıe qandaı problemalyq máselelerdi sheshe alady?

– Jan basyna shaqqandaǵy qarjylandyrý normasy bilim berýdiń árbir deńgeıinde qarastyrylǵan. Bul júıe búgingi kúnge deıin mektepke deıingi bilim berý mekemelerinde ǵana boldy. Ótken jyldan bastap orta bilim berý mekemelerinde de engizildi. Bul norma ár mekteptiń ózine bólingen tıisti qarajaty esebinen únemdeý, qarjyny qajetti jaǵdaıǵa jumsaý boıynsha úlken kepildikter beredi. Sondaı-aq ol mekteptiń materıaldyq-tehnıkalyq bazasyn jaqsartýdy, qyzmetkerlerge qandaı da bir jetistikteri úshin qosymsha ústemaqy belgileýdi kózdeıdi. Búgingi kúni 400-den asa memlekettik jáne 80 jekemenshik bilim mekemelerinde jan basyna shaqqandaǵy qarjylandyrý engizilgen. 

 – Zań aıasyndaǵy jańashyldyqtardy júzege asyrýda búdjetten qansha qarajat bólinedi?

– Bilim men ǵylymdy damytýdyń 2020-2025 jyldarǵa arnalǵan memlekettik baǵdarlamasy bekitildi. Damý baǵdarlamasyna arnalǵan qujat boıynsha bilim salasyna 11,5 trln teńge qarastyrylǵan.