"Dezınformasıa qaýipsizdik pen demokratıaǵa qater tóndiredi" deıdi Beıbitshilik boıynsha Nobel syılyǵyn alǵan jýrnalıser. Fılıppındik Marıa Ressa "ótirikter faktige aınalǵanda" demokratıaǵa eń úlken qaýip tónetinin aıtsa, reseılik Dmıtrıı Mýratov qoǵam qazir qaýipti "post-shyndyq kezeńde" ekenin aıtty.

Norvegıalyq Nobel komıteti juma kúni Osloda (Norvegıa) ótken saltanatty rásimde eki jýrnalısi "demokratıa men turaqty beıbitshiliktiń alǵysharty bolyp esepteletin sóz bostandyǵyn qorǵaýdaǵy kúsh-jigeri úshin" marapattady.

Jýrnalıser men olardyń komandalary sóz bostandyǵyn tabandy qorǵaǵany úshin óz elderinde shabýyldar men qýdalaýlarǵa ushyraǵan.

2012 jyly 58 jastaǵy Ressa Fılıppın úkimetin synaıtyn "Rappler" jýrnalısik zertteý veb-saıtynyń negizin qalady.

1993 jyly 59 jastaǵy Mýratov Kremldiń baǵytyn ustanbaıtyn sanaýly aqparat quraldarynyń biri bolyp sanalatyn "Novaıa gazeta" táýelsiz orys gazetiniń negizin qalaýshylardyń biri boldy.

Sońǵy ret jýrnalıserge Nobel syılyǵy 1935 jyly nemis Karl fon Oseskıge berilip, Gıtlerdiń qaıta qarýlanyp jatqany týraly álemdi habardar etti.

Fon Ossıskı nasıstik lagerde qamaýda otyrǵandyqtan júldesin alý úshin Norvegıaǵa bara almady.

Ressa rásimnen keıin Norvegıadan bergen suhbatynda avtorıtarızm kúsheıip kele jatqan qaýip ekenin aıtty.

– Meniń oıymsha, bul – Nobel komıteti jibergen sıgnal. Biz tarıhı, ekzıstensıaldy sátte bul týraly birdeńe isteýimiz kerek. Ótirikter faktige aınalǵanda demokratıaǵa eń úlken qaýip tónedi. Óıtkeni bul – bizdiń ortaq shyndyqty buzady jáne bul qoǵamdy manıpýlásıalaýǵa jol ashady,– dedi Ressa.

Mýratov jalǵan aqparat – kúsheıip kele jatqan qaýip, aýyr qater ekenin aıtty.

– Manıpýlásıa soǵysqa ákeledi. Biz aqıqattan keıingi kezeńniń ortasyndamyz. Qazir árkim fakti emes, óz ıdeıasymen aınalysady. Áleýmettaný ǵalymdarynyń zertteýinshe, adamdar neniń aqıqat, neniń ótirik ekenin bilip tursa da, olardyń 75 paıyzy ótirikti shyndyq dep sanaıtynyn kórsetti, óıtkeni olar ótirikti jaqsy kóredi. Bul qazirdiń ózinde bolyp jatyr. Biz adam sanasyn manıpýlásıalaýdyń qaınaǵan ortasynda ómir súrip jatyrmyz, – dedi Mýratov.

Ressa sonymen qatar Facebook sıaqty iri teh-alpaýyttardyń ıeligindegi áleýmettik jelilerde jalǵan aqparattardyń, óshpendilik sózderdiń taralý algorıtmy joǵary ekenin, onyń faktiler men demokratıaǵa qaýip tóndiretinin aıtty.

Syılyq búkil álemde jýrnalıserdiń quqyqtary men BAQ bostandyǵynyń buzylýy artyp kele jatqan kezde berildi.

"Novaıa gazeta" – Reseıdegi sheteldik agent retinde atalmaǵan sońǵy táýelsiz gazetterdiń biri.

2000-2009 jyldar aralyǵynda "Novaıa gazetanyń" alty jýrnalısi, onyń ishinde 2006 jyly lıftte atyp óltirilgen zertteýshi jýrnalıs Anna Polıtkovskaıa da qaza tapty.

Polıtkovskaıanyń jumystary Reseıdegi joǵary deńgeıdegi jemqorlyq pen Sheshenstandaǵy quqyq buzýshylyqtardy áshkerelegen.

"Reseı jýrnalısıkasy qazir qarańǵy dáýirdegi synaq kezeńinde ekenine qaramastan, biz óz ustanymdarymyzdan qaıtpaımyz" dedi Muratov gazetiniń zorlyq-zombylyq qaýpine qalaı tótep beretini týraly suraqqa.

Ressa jumysynyń kóp bóligi Fılıppın prezıdenti Rodrıgo Dýterteniń 7000 adamdy sotsyz óltirýine qatysty. Dýterte ólimge úkim etilgen myńdaǵan adamdy esirtkige qarsy soǵystyń aıyptylary retinde sıpattaıdy.

Syılyǵyn alýǵa Norvegıaǵa barý úshin Ressa Fılıppındegi tórt sottan ruqsat suraýǵa májbúr boldy.

Fılıppın joǵarǵy soty burynǵy tóraǵasynyń sybaılas jemqorlyqqa qatysy bar ekenin aıtyp, jarıalaǵan maqalasy úshin Ressa "jala japty" dep aıyptalyp alty jylǵa deıin bas bostandyǵynan aıyrylýy múmkin.

Brússelde ornalasqan Halyqaralyq jýrnalıser federasıasy beısenbi kúni jasaǵan málimdemesine sáıkes, álemde túrmedegi jýrnalıser sany artyp keledi, 2021 jyly 365 jýrnalıs túrmege jabylǵan bolsa, byltyr bul kórsetkish 235 boldy.

Federasıanyń aqparatynsha, Qytaıda 102 jýrnalıs temir tordyń ar jaǵynda jatsa, Túrkıada 34 jýrnalıs, Belarýs pen Erıtreıada 29, Mysyrda 27 jáne Vetnamda 21 jýrnalıs túrmede otyr.

Reseıde áli temir tordyń ar jaǵynda 12 jýrnalıs otyr, al 2021 jyly Fılıppınde kem degende úsh jýrnalıs óltirildi.

"Bıyl keminde 45 jýrnalıs pen BAQ qyzmetkeri qaza tapty, olardyń 33-i maqsatty shabýyldardan qaza tapty" dep habarlady Halyqaralyq jýrnalıser federasıasy.

Ressa Norvegıada aýdıtorıamen birge bolǵany úshin "óte baqytty" ekenin aıtty, óıtkeni nebári 36 saǵat buryn burynǵy áriptesi Hesýs Malabanan atyp óltirilgen. Ol 2016 jyly Dýterte bılikke kelgennen beri Fılıppınde óltirilgen 22-shi jýrnalıs.