Táýelsiz Qazaqstan tarıhynyń alǵashqy 15 jylynda bılikte júrip bılikke qarsy tarapqa ótken saıasatkerler az bolmaly. Alaıda olardyń deni qýǵynǵa ushyrady, qylmystyq ister boıynsha túrli aıyp taǵylyp, túrmege qamaldy, shetelge qashýǵa májbúr bolyp, syrttaı sottaldy. Bılikke básekeles atanǵan sońǵy iri tulǵalar ómiri ólimmen aıaqtaldy. Sodan beri bılik ishinde júrip bılikke ashyq qarsylasqan iri saıasatkerler boı kórsetpedi. Sodan beri jıyrma jylǵa jýyq ýaqyt óte shyqty. Jyly kabınet, jumsaq kreslony táýekeli kóp kúreskerlikke almastyrǵan azamattar endi bireýdiń jadynan shyǵa bastasa, keıingi jastar olardy múlde tanymaýy múmkin. Az-kem eske túsirelik.

Ákejan Qajygeldın

Joǵary bılikten otstavkaǵa ketip, ashyq opozısıaǵa shyqqan alǵashqy saıasatker. Qazaqstannyń ekinshi premer-mınıstri. 1997 jyly otstavkaǵa ketip, eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevty avtorıtarızm ornatty, neopotızmdi órshitip, adam quqyqtarynyń buzylýyna nemquraılylyq tanytty dep aıyptady. 1998 jyly prezıdent saılaýyna kandıdatýrasyn usynatynyn málim etti. Alaıda ústinen is qozǵalyp, sol jyly shetelge ketýge májbúr boldy. 2001 jyly «laýazymdyq ókilettigin asyra paıdalandy jáne para aldy» degen aıyppen syrttaı 10 jylǵa sottady. 

Baltash Tursymbaev

Bıyl tamyz aıynda ómirden ótken saıasatker de táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary karerasy órlep, joǵary laýazymdar atqarǵan. 1991-1995 jyldary premer-mınıstrdiń orynbasary, aýyl sharýashylyǵy mınıstri, Qostanaı oblysynyń ákimi, qaýipsizdik keńesi tóraǵasynyń orynbasary, syrtqy ister mınıstrliginiń arnaýly tapsyrmalar jónindegi elshisi, Qazaqstannyń Túrkıadaǵy tótenshe jáne ókiletti elshisi boldy. Elshi bola júrip, bılikti synady. 1998 jyly elshilikten, premer-mınıstrdiń orynbasary qyzmetine aýystyrylyp, Nazarbaev qaıta saılanǵan prezıdent saılaýynan keıin qyzmetinen bosatyldy. Sodan beri aqyrǵy kúnderine deıin eldiń qoǵamdyq saıası ómirine belsene aralasty. Tipti ómirden óterden az ýaqyt buryn saıası partıa quratynyn málim etken.

Serikbolsyn Ábdildın

Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty, onyń tóraǵasy bolǵan, 1999 jylǵy prezıdent saılaýynda Nazarbaevtyń negizgi qarsylasy atanyp, sol jyly depýtat bolyp saılanǵan Serikbolsyn Ábdildın ekinshi myńjyldyqtyń aıaǵy, jańa myńjyldyqtyń basynda bılikti, sonyń ishinde eks-prezıdent Nursultan Nazarbaevty ashyq synaǵan kórnekti tulǵalardyń biri. Ol eks-qarsylasynyń kemshiligin aıtqanymen, saıasatyn synaǵanymen «jeke bas arazdyǵym joq» dep otyratyn. Tipti Nazarbaevtyń artyqshylyǵyn da tizýden tartynǵan emes. 2010 jyly óz erkimen Qazaqstan komýnıstik partıasynyń tóraǵalyǵynan ketken. 2019 jyly 31 jeltoqsanda ómirden ótti. 

Muhtar Áblázov

Áblázov táýelsizdiktiń alǵashqy jyldary kásipkerlikpen aınalysyp, 1997 jyly «KEGOC» ulttyq kompanıasyna basshy, 1998 jyly energatıka mınıstri bolyp taǵaıyndalady. 1999 jyly Nazarbaevtyń basqarý tásili júıeli reforma jasaýǵa múmkindik bermeıdi dep sol kezdegi prezıdentke syn aıtyp, uzamaı aqsha jymqyrdy, qylmystyq top qurdy degen kúdikke ilinedi. 2001 jyly bir top sheneýnikpen birge Qazaqstannyń demokratıalyq tańdaýy qoǵamdyq birlestigin quratynyn jarıalady. Uzamaı qamaýǵa alynyp, 6 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrylady. 2003 jyly saıasatqa aralaspaımyn degen shartpen bostandyqqa shyǵyp, túrli qarjy uıymdaryn basqarady. 2009 jyly Turan Álem banki men Temir Banktiń qarjysyn jymqyrdy dep aıyptalyp, shetelge qashyp ketti. Qazaqstan soty ony syrttaı 20 jylǵa bas bostandyǵynan aıyrdy. Áblázovtyń ústinen Qazaqstannan bólek Reseı jáne Ulybrıtanıa is qozǵaǵan. Al Fransıa ony saıası sebeppen qýǵynǵa ushyrady dep tanyp, 2020 jyly bosqyn mártebesin bergen. Áblázov áli kúnge deıin Fransıada. Áleýmettik jeli arqyly Qazaqstan azamattaryna jaqtastaryna jıi úndeý tastaıdy. 2017 jyly Qazaqstannyń Demokratıalyq tańdaýy qozǵalysyn qurǵanyn málim etken. Alaıda bul qozǵalystyń 2002 jylǵy qozǵalysqa esh qatysy joq. Qozǵalys Qazaqstanda ekstremısttik dep tanylyp, belsendileri udaıy quzyrǵy organ baqylaýynda júredi. Mıtıńke shyqsa, birden qamalady. Al Eýroparlament Áblázovtyń QDT qozǵalysyn "beıbit saıası qozǵalys" dep ataǵan.

Ǵalymjan Jaqıanov

Muhtar Áblázovpen birge 2002 jylǵy QDT birlestigin qurýshylardyń biri. Birlestik qurylatynyn aıtqannan keıin Pavlodar oblysy ákimi qyzmetinen alynyp, artynsha qamalǵan. Túrmede áldekimder qastandyq uıymdastyrmaq bolǵan. 2005 jyly shartty jazamen bosap, shetelge ketedi. Mońǵolıada, AQSH-ta uzaq jyl turyp jýyrda elge oralǵan. 

Jarmahan Tuıaqbaı

Keńes ókimeti kezinde, artynsha táýelsiz Qazaqstan tusynda quqyq qorǵaý salasynda kóp-kórim laýazym atqarǵan Jarmahan Tuıaqbaı Tergeý komıtetiniń tóraǵasy, Bas prokýror orynbasary, májilis depýtaty/tóraǵasy bola júrip 2004 jyly opozısıaǵa ketetinin málim etti. 2005 jyly «Ádiletti Qazaqstan úshin» Demokratıalyq kúshter blogy atynan opozısıanyń ortaq kandıdaty retinde prezıdenttikke kandıdat atanady. 2006 jyldan 2019 jylǵa deıin jalpy ulttyq sosıal-demokratıalyq partıasyna tóraǵalyp etedi. Alaıda ózin opozısıalyq sanaıtyn saıası uıym Tuıaqbaı tusynda eldegi saılaýlarǵa boıkot jarıalaýmen shektelip, saıası naýqandardan tys qalyp keldi. Tuıaqbaı týraly el arasynda «JSDP-ny bılikke ótkizip berdi» degen áńgime bar. 

Zamanbek Nurqadilov 

Asa iri memleket jáne qoǵam qaıratkeri, qoǵamda salmaǵy bar saıasatker edi. Almaty ákimi, májilis depýtaty, Almaty oblysynyń ákimi, Tótenshe jaǵdaılar agenttigiń tóraǵasy qyzmetterin atqarǵan. 2004 jyly naýryzda Nursultan Nazarbaevty synaǵannan keıin agenttik jetekshiliginen alynǵan. Artynsha opozısıaǵa ótip, korrýpsıaǵa qarsy qoǵamdyq komıtet quratynyn jarıalady. «Ádiletti Qazaqstan úshin» opozısıalyq qozǵalysynyń quryltaı komıtetine endi. Nazarbaevty ashyq túrde jemqor dep atap, «bılikti zańsyz ıemdenip otyr» dep aıyptaıdy. Sol kezde elde kezekti merziminen burynǵy prezıdent saılaýy naýqany júrip jatqan. Saılaýǵa bir aıdaı ýaqyt qalǵanda, 2005 jylǵy 12 qarashada saıasatker óz úıinen óli tabyldy. Onyń denesinde úsh oqtyń izi anyqtaldy. Tergeý Nurqadilov eki ret keýde tusynan, bir ret basynan atyp ózine qol jumsady degen qorytyndy jasady. 

Altynbek Sársenbaıuly

Zamanbek Nurqadilovtiń qazasynan úsh aıǵa jýyq ýaqyt ótkende bılikte joǵary qyzmette júrip opozısıaǵa ketken taǵy bir saıasatker Altynbek Sársenbaıuly qastandyqpen óltirildi. Ol baspa jáne buqaralyq aqparat, aqparat jáne qoǵamdyq kelisim, mádenıet mınıstri, Reseıdegi tótenshe jáne ókilettielshi qyzmetterin atqarǵan. 2003 jyly «Aq jol» partıasynyń teń tóraǵalarynyń biri atanyp, 2004 jyly qaıtadan aqparat mınıstri bolyp taǵaıyndalady. Alaıda sol jyly parlament saılaýyndaǵy zańsyzdyqtar týraly aıtyp, otvtavkaǵa ketedi. «Aq jol» partıasy ekige bólingennen keıin tirkelmegen «Naǵyz Aqjol» partıasyn qurýshylardyń qatarynda bolady. 2006 jylǵy 11 aqpan kúni serikterimen birge Talǵar aýdanyndaǵy Kóktóbe aýylynyń mańyndaǵy saıdan óli tabyldy. Áýelde qastandyqqa tapsyrys berýshi retinde senat apparatynyń basshysy Erjan Ótembaev, keıin Nursultan Nazarbaevtyń burynǵy kúıeýbalasy Rahat Álıev pen UQK-niń eks-tóraǵasy Álnur Musaevqa kináli dep tanyldy.

Aralary jaqyn qos saıasatkerdiń qazasynan keıin bılik arasynan iri opozısıa turǵalary da, júıege balama bolarlyq qýatty saıası qurylym da shyqpady.