Damýshy elderdi defolt tolqyndary basyp qalýy múmkin

Jýyqta Halyqaralyq valúta qorynyń kezekti baıandamasy jarıalanǵany málim. Onda damýshy elderge qatysty birqatar eskertýler jasalynǵan. Sonyń biri damýshy elderdi aldaǵy ýaqytta bolýy múmkin defolt tolqyndarynan saqtandyrý máselesi. Baıandamada mundaı elderdi defoltqa ushyraý qateri kútip turǵandyǵy aıtylǵan.

Qor sarapshylary stavkanyń ósýinen keıin kompanıalardyń borysh mindettemelerin óteý jó­nindegi shyǵyndarynyń da artýy tıis ekendigin tilge tıek etedi. Al mindettemelerdi óteýge barlyq kompanıalar daıyn bolmaı shyǵýy ábden múmkin.

«Brazılıadaǵy qant óndirýshi kásiporyndardan bastap, Reseı­diń ótkizgish qubyrlaryn shy­ǵarýshy kompanıalaryna deıin osy ýaqytqa deıin syrttan arzan nesıelerdi dollarmen alyp kelgendigi belgili. Mine, osynyń esebinen 2004 jyldan bergi damýshy elderdegi korporatıvtik borysh shyǵyndarynyń kólemi 4 trıllıon dollardan asqan joq edi. Al ótken jylda bul kór­setkish 18 trıllıon dollarǵa deıin sharyqtap shyǵa keldi. Bul qaryzdardyń úlken bóligi Qy­taıdyń úlesine tıedi.

Mine, osyndaı jaǵdaıda ame­rıkalyq valúta qunynyń ósýi jáne sonymen qatar, onyń stavkasynyń sharyqtaýy kóp­tegen kompanıalardy boryshtardy óteýde dármensiz etip otyr. Qazirgi ýaqytta mundaı kompanıalardy defoltqa ushyraýdan olardyń qolynda jınaqtalyp qalǵan rezervtik qorlar ǵana qutqaryp qalýda. Biraq mundaı qorlardyń kóp ýaqyt ótpeı-aq taýsylyp bitetindigi anyq. Al ázirge dollardyń álsireıtin túri joq», dep atap kórsetedi qor sarapshylary.

Osy jaǵdaıǵa baılanysty Halyq­aralyq valúta qory damýshy elderdiń basshylaryna óte saq bolýdy eskertedi. Sonymen qatar, el úshin mańyzdy kompanıalardy mundaı qaryzdardan qutqarýdyń josparlaryn ázirleýge keńes beripti.

Sarapshylar sonymen qatar, damyǵan elderdiń ózderin de defolt qaterleri kútip turǵandyǵyn aıtady. Máselen, sarapshylar qoıyl­ǵan saýaldarǵa jaýap berý kezinde AQSH-tyń ózinde kor­pora­tıvtik defolttardyń artýy ábden múmkin ekendigin aıtqan. Olar negizi­nen alǵanda mundaı jaǵdaıǵa ener­ge­tıkalyq sektorda jumys isteýshi kom­panıalar tap bolady dep esepteıdi.

Sarapshylardyń aıtýynsha, AQSH-taǵy korporatıvtik kompanıa­lar aldaǵy bes jyldyń ishinde 4 trıllıon dollardyń borysh­taryn óteýi tıis. Bul jaǵdaı olardyń qa­lypty jaǵdaıda jumys isteýine úlken synaq bolyp tabylady. Óıt­keni, taıaýdaǵy jyldar ishinde pa­ıyzdyq stav­kalardyń turaqty túrde ósýi boryshtar qunyn da qym­bat­tatyp otyr. Onyń ústine Fe­deraldyq rezervter júıesi óziniń mo­netarlyq saıasatyn qataıta túsýde. Mu­nyń ózi osyǵan deıingi ýaqyttarda arzan qarajattarǵa ıe bolyp kelgen kom­panıalar endigi kezekte basqasha jaǵdaıǵa tap bolady, neǵurlym qatań shyndyqpen betpe-bet keledi degen sóz.

Standard & Poor’s derekteri boıynsha, 2012-2014 jyldar ara­lyǵynda stavkalardyń odan ári kóteriletindigin kútken amerı­ka­lyq korporasıalar arzan nesıe qarajattaryn tartýdan saqtanyp, osyndaı qubylyspen kúreske tús­ken bolatyn. Atalǵan kezeń ara­lyǵynda kompanıalar ár jyl saıyn ózderiniń mindettemelerin qaıta qarjylandyryp otyrǵan. Sóıtip, 1 trıllıon dollardan as­tam mindetteme somasy qaıta qar­jylandyrylǵan.

Endi nesıe berý sharttarynyń neǵurlym qataıtylýy osyǵan deıingi arzan nesıelerdiń qy­zyǵyn shyjyqqa aınaldyrýy múmkin. Óıt­keni, paıyzdyq stavkalar ós­ken saıyn ınvestorlar osyǵan deıingi arzan qar­jylandyrýdyń ke­lesi betine úńile bastaıdy. Iaǵnı, ne­ǵurlym qatań jaǵdaıǵa tap bolady. Osyǵan oraı sarapshylar endi biraz ýaqyttan keıin, ásirese, eldiń energetıkalyq sektoryndaǵy kompanıalar birinen keıin biri defoltqa ushyraǵandyqtaryn habarlaı bastaıdy dep esepteıdi. Búkil álem boıynsha shıkizat aktıvteri baǵasynyń quldyraýy osyndaı qaterdiń ekpinin údete túsetin bolady.

Kóptegen sarapshylar, ekonomıs­ter, kompanıalardyń basshylary, treıderler bıylǵy jyldyń ózinde Federaldyq rezervter júıesiniń paıyzdyq stav­kalarynyń kóterilýin kútip otyr. Olardyń birqatarynyń boljaýy boıynsha federaldyq rezervter júıesiniń paıyzdyq stavkalary ústimizdegi jyldyń jeltoqsan aıynda ósetin bolsa, al endi birqa­tary ony osy qa­zan aıynyń ishinde ótetin atal­ǵan júıeniń kezekti oty­ry­synda ósirý jóninde sheshim qa­byldanady dep esepteıdi.

Bank of America Merrill Lynch strategi Hans Mıkkelsen borysh rynogynda jaǵdaıdyń nasharlaı túsetindigin aıtady. «Federaldyq rezervter júıesiniń monetarlyq saıasatynyń qataıtylýynan keıin borysh rynogyndaǵy jaǵdaı neǵurlym aýyrlaı beredi dep esepteýge barlyq negizder bar», deıdi ol.

Bolashaqtyń bulaısha bulyń­ǵyrlanýy kóptegen sarapshylardy ǵana emes, kompanıalar bas­shy­laryn da qatty mazasyz­dan­dy­ryp otyr. Shekten tys arta tús­ken korporatıvtik qa­ryzdar kó­lemi qazirdiń ózinde amerıkalyq kom­panıalardyń qarjy jaǵdaıyna áser ete bas­taǵan sekildi. Muny ár­túrli derekterden baıqaýǵa bolady. Máselen, osy ýaqytqa deıin já­ne qazirdiń ózinde neǵurlym jo­­ǵarǵy ınvestısıalyq reıtıń kórsetip kele jatqan AQSH kom­panıalaryndaǵy qaryzdar júktemesi olardyń sońǵy 12 aıdaǵy kiris kór­set­kishterinen 2,62 ese asyp túsken. Bank of America Merrill Lynch strategi Hans Mıkkelsen AQSH-tyń korporatıvtik sektoryndaǵy mundaı kórsetkish 2002 jyldan bergi ýaqytta neǵurlym joǵary shekti mánge deıin jetti dep esepteıdi.

Moody’S&P agenttiginiń boljaýy boıynsha da taıaýdaǵy jyldardyń ishinde paıyzdyq stavkalar kóleminiń udaıy óse túsýine baılanysty ame­­rıkalyq kompanıalar ishinde de­foltqa túsýshiler sany da arta bermek. Osy agenttikterdiń sarapshylary 2016 jyldyń maýsymyna tómengi ınvestısıalyq reıtıńke ıe bolýshy AQSH kompanıalarynyń qatary 2013 jyldyń jaǵdaıymen salystyrǵanda 2 ese kóbeıe túsedi dep boljam aıtýda.

Agenttiktiń sarapshysy Bıll Výlf osyndaı pikirde eken­digin bildiredi. «Kóptegen kom­pa­nıa­lardyń borysh mindet­temeleriniń nesıelik óteý sapasy sońǵy 3 jyldyń ishinde úne­mi nasharlaý ústinde boldy. Sebebi, alypsatarlyq reıtıńke ıe bolǵan, ıaǵnı jalǵan jolmen jaǵdaıyn jaqsy etip kórsetken kóptegen kompanıalar osyǵan deıingi borysh rynogyndaǵy qolaıly múmkindikterdi barynsha paıdalanyp qalýǵa tyrysty. Osynyń esebinen rynokta alǵan qaryzdaryn óteý qabileti tómen kompanıalar kóbeıip ketti. Osynyń saldaryn endi tartatyn bolamyz. Rynokta qaryzyn óteı almaıtyndar, sóıtip, defoltqa túsýshiler aǵymy barǵan saıyn beleń alyp kete me degen qaýpim bar», deıdi ol.

Daǵdarysqa dýshar bolǵan Glencore ǵana emes

Álemdegi asa iri shıkizat treıderleriniń biri Glencore kompanıasynyń qazirgi jaǵdaıy kisi qyzyǵarlyqtaı emes. Tipti, bul kompanıa asa qıyn jaǵdaıǵa tap bolyp otyr dep aıtýǵa da bolady. Kompanıanyń ishki jaǵdaıymen tanys emes adamdar úshin bul múldem kútilmegen jaǵdaı.

Alaıda, Glencore jaǵdaıyn sóz etken sarapshylardyń pikirinshe, mundaı jaǵdaıǵa tap bolyp otyrǵan nemese aldaǵy ýaqytta tap bolatyn tek qana osy kompanıa emes. Glencore tap bolǵan jaǵ­daıdyń qubylystyq sıpaty bar.

Eske sala keteıik. Sońǵy ýa­qyt­tary jıi áńgime bolyp júr­gen borysh daǵdarysyna Glencore aldyńǵylardyń biri bolyp ilikken bolatyn. Osy jaǵ­daıǵa baılanysty qazir onyń moınynda 31 mıllıard dollar­dyń bereshek qaryzy tur. Kom­panıanyń aksıalary men oblı­gasıalarynyń quny da ýaqyt ótken saıyn quldyraı túsýde. Bolashaqta onyń aldynda ne kútip turǵandyǵyn eshkim tap ba­­syp aıta almaıdy. Kompanıa qu­ryp ketetin bolady degen pikir bil­dirýshiler de az emes.

Sarapshylar Glencore basyn­daǵy qazirgi jaǵdaıdy júıelik daǵdarystyń belgisi dep esep­teıdi. Glencore aksıa­larymen oblıgasıalarynyń aınalasynda týyndaǵan úreı qaýpi qazirgi kúni shıkizat sek­torynda jumys isteıtin bas­qa kompanıalarǵa da taraı bastaǵan sekildi. Máselen, azıa­lyq Glencore degen ekin­shi ataýǵa ıe bolǵan Noble Group kompanıasy jýyqta ǵana bir kúnniń ishinde óziniń baǵaly qaǵazdar qunynyń 10 paıyzdan astam quldyraýyn bastan keshti. Endi osyndaı jaǵdaıǵa Trafigura kompanıasy da tap boldy. Aıta ke­teıik, bul jekemenshik kompanıa bolyp tabylady. Onyń aksıalary bırjalarda saýdalanbaıdy. Alaıda, óziniń kólemi jaǵynan alǵanda ol Vitol men Glencore-den keıin álemde úshinshi oryn alady. Bul kompanıa ótken jyly 127,6 mıllıard dollardyń kirisin qaratqan bolatyn. Al aktıvteriniń quny 39 mıllıard dollarǵa baǵalandy. Al aınalym qarjysy jaǵynan alǵanda, tipti, Glencore-nyń ózi­men teńesti.

Mine, osy kompanıanyń qar­jy jaǵdaıy aýyr ekendigin sońǵy esepter kórsetip berdi. Kompanıanyń uzaq merzimdik qa­ryzy 6,2 mıllıard dollarǵa baǵalanǵanda qazirgi aǵymdyq qaryzdary 15,6 mıllıard dol­larǵa jetipti. Sóıtip, bul kom­panıanyń moınynda 21,9 mıl­lıard dollardyń borysh júktemesi bar ekendigi anyq­taldy.

Qysqasyn aıtqanda, sa­rap­shylar osy ýaqytqa deıin eskertip kelgen shı­kizat sektoryndaǵy borysh daǵdarysy qazirgi mu­naı, metal jáne basqa da shı­kizat qunynyń tómendeýi jaǵdaıymen qabattasa otyryp bastalyp ta ketken sekildi. Joǵaryda attary atalǵan asa iri shıkizat treı­derleri tap bolyp otyrǵan qazirgi jaǵdaı sonyń aıqyn bir kórinisi bolyp tabylady.

Goldman Sachs AQSH qor naryǵy boıynsha boljamyn tómendetti

Goldman Sachs taldaýshylary álemdegi asa iri 500 kompanıanyń kiris kórsetkishterin jáne olardyń aksıalaryna keletin paıda kórsetkishi jónindegi ózderiniń burynǵy boljamdaryn qaıta qarap, ony tómendete tústi.

Olardyń jańa boljamdary boıynsha, endi S&P 500 ındeksi (álemdegi asa iri 500 kompanıa ındeksi, Es end Pı 500 ındeks) 2015 jyldyń qorytyndysynda 2 100 pýnktke emes, 2 000 pýnktke jetetin bolady.

Goldman Sachs AQSH qor rynogy boıynsha bas strategi Devıd Kostın boljamnyń tómen­deýine AQSH pen Qytaıdaǵy ekonomıkalyq ósimniń álsizdigi, sonymen qatar, munaı baǵa­synyń neǵurlym tómendeýi áser etken­digin aıtady.

Biz S&P 500 baǵa deńgeıiniń jáne paıda kóleminiń bol­jamdyq kór­setkishterin tó­men­detýdi sheshtik. Buǵan en­digi ýaqytta AQSH pen Qy­taı­dyń ekonomıkalyq ósi­miniń baıaý­laǵandyǵyn, sonymen qa­tar, munaı baǵasynyń tó­men­degendigin eskere otyryp ja­salǵan bizdiń jańa mo­delimizdegi ózgerister áser etti. Biz kompanıalar aksıalar paıdasyn bir aksıaǵa 109 dol­larǵa deıin, ıaǵnı 4 paıyzǵa tó­mendettik. Al álemdegi 500 iri kompanıanyń paıdasy 2 000 pýnktke deıin, ıaǵnı 5 paıyzǵa tómendetildi.

Bizdiń boljamymyz boıynsha, 2016 jyly AQSH-tyń ishki jalpy óniminiń ósim qarqyny 2,4 paıyzdyq kórsetkishti kórse­tetin bolady. Al búkil álem boıynsha ósim kórsetkishi 3,7 paıyz­dy quraıdy. Bular bizdiń burynǵy baǵalaýymyzdan tıisin­she, 2,8 paıyz jáne 4,3 paıyz tómen. Qytaı ekonomıkasynyń qazirgi qarqyny da burynǵy bol­janǵandaǵydan tómen bolyp otyr. Bizdiń model boıynsha Qytaı ishki jalpy óniminiń ósimi resmı habarlanǵandaǵydan 100 bazıstik pýnktke tómendeıdi», dep málimdedi.

Sondaı-aq, atalǵan sarapshy ózderiniń AQSH Federaldyq rezervter júıesi ústimizdegi jyl­dyń jeltoqsan aıynda mone­tar­lyq saıasatyn burynǵyǵa qar­a­­ǵanda qataıtady dep kútip otyr­ǵandyqtaryn aıtty.

Munyń aldynda osyndaı bol­jamdardy birqatar iri bankter jasaǵan bolatyn. Endi oǵan Goldman Sachs-ta qosylyp otyr.

Endi jeke adam da bankrot bola alady

Reseıde jeke adamnyń bankrottyǵy týraly zań kúshine endi. Osy zań boıynsha endi bankke nesıesi jóninde esep aıyrysýǵa múmkindigi joq árbir adam ózin bankrot dep jarıalaý arqyly bul boryshtarynan zań júzinde qutyla alady. Bul zań 1 qazannan bastap kúshine endi.

Osyndaı mártebege ıe bolý úshin Reseı azamatynyń sot aldynda óziniń alǵan nesıesin qaıtarýǵa múmkindigi joq ekendigin dáleldeýi kerek.

Reseıde buǵan deıin ban­krot­tyqqa tek úlken zańdy tul­ǵalar ǵana jatqyzylyp kelgen bolatyn. Bul týraly zańdylyqtar endi jeke adamdardy da qamtyp otyr.

Anyǵyn aıtqanda, qaryzynyń kólemi 50 myń rúblden, al qaryz tóleý merzimi 90 kúnnen asyp ketken adam budan bylaıǵy ýa­qyttary sotqa óziniń bankrot eken­digin jarıalaý týraly ótinish bere alady. Sondaı-aq, mundaı ótinishti oǵan nesıe berýshi bank nemese basqa da qaryz ıeleri jasaı alady. Munan keıin sot qarjy basqarýshysyn taǵaıyndaıdy. Osy basqarýshysynyń qatysýymen qaryz berýshi men boryshker qaryzdy 3 jyldyń ishinde qaıta qurylymdaý jóninde kelisimge keledi. Mundaı kelisimge qol jetkizilmegen jaǵdaıda boryshker bankrot dep tabylyp, onyń múlikteri satýǵa shyǵarylady.

Boryshker bankrot dep ta­byl­ǵan jaǵdaıda sot taǵaıyndaǵan qar­jy basqarýshysy onyń múlikterine ıelik etýge barlyq quqyqtardy alady. Satylǵan mú­likterdiń esebinen qaryz berý­shiniń qaryzy múmkindiginshe óte­ledi. Ótelmegen qaryzǵa keshirim ja­salady.

Reseı ortalyq banki tór­aǵa­sy­nyń orynbasary Vasılıı Poz­­dyshevtiń aıtýynsha, aldaǵy ýa­qytta bul elde 400-500 myń adam osy zań aıasyna túsýi ábden múm­kin.

«Jańa zań kez kelgen azamattyń bereshekterin retteý úshin naq­ty tetikterdi qarastyrady. Ban­krottyqqa jatqyzý arqyly ol aqyr aıaǵynda óziniń burynǵy qaryzdarynan qutylyp shyǵady. Zań qaryz berýshiniń de, sonymen qatar, boryshkerdiń de múddesin teńdeı jaǵdaıda qorǵaıtyn bolady», deıdi ol.

Qaryzdar tarıhy ulttyq búrosynyń esepteýi boıynsha, osy zań aıasyna túsý áleýeti bar adamdar sany 2015 jyldyń basynan beri 1,5 ese ósip, qazirgi kúni 460 myńǵa jetip otyr. Búronyń málimdeýinshe, qazirgi kúni qaryzynyń kólemi 500 myń rúblden, ony óteý merziminiń keshiktirilýi 90 kúnnen asqan naq osynshama adamdar bar.

Germanıa mıgrasıalyq zańdylyqtardy kúsheıte túspek

Germanıa úkimeti mıgrasıalyq zańdylyqtarǵa engizilgen ózgeristerdi maquldady. Sonyń ishinde bas­pana alý tártibin qataıtý, bosqyndardyń keıbir sanattaryna bólinetin járdemaqylardy qysqartý, bosqyndar kelip jatqan keıbir elderdi qaýipsiz elder qataryna qosý jónindegi usynystarǵa qoldaý bildirgen. Bosqyndar keletin qaýipsiz elder qataryna endi Albanıa, Kosovo, Chernogorıa elderi de kirgen.

Munyń syrtynda elge kelý merzimi aıaqtalǵan sheteldikterdi ustap alyp, olardy elden shy­ǵaryp tastaý isi burynǵydaı keń kóńildi jeńil jaǵdaıda emes, endi aıaq astynan, kútpegen jerden týyndaýy múmkin.

Germanıanyń mundaı jaǵ­daıǵa barýynyń sebepteri bar­shylyq. Syrttan kelip jatqan mıgranttar aǵymynyń kúsheıýine baılanysty federaldyq jerler, komýnalar jáne qalalardyń múmkindikteri tó­mendedi, tipti, taý­syldy dep esep­teledi. Bos­qyndardy qa­byl­daý orta­lyqtarynda da kı­kiljińdi, janjaldy jaǵdaılar jıi oryn alyp jatyr. Máselen, Kas­selde ótken jeksenbi kúni ta­­maq taratý kezinde jappaı tó­be­les oryn alǵan. Bul oqıǵadan 14 adam, sonyń ishinde 3 polıseı zar­dap shekken.

«Munda 6 myń adamdy ornalastyrý úshin oryn joq. Al kelýshiler qatary odan da kóp. Sondyqtan men ózime beriletin tamaqty durys ala almaımyn. Óıtkeni, kezekte turýdyń ózi múm­­kin emes. Árdaıym janjal tý­yn­­dap jatady», deıdi bosqyn­dardyń biri.

Eger jańa zańdy parlament maquldaıtyn bolsa, onda osy zań aıasynda federaldyq jerlerge qarjy kómegi kórsetiletin bolady. Árbir bosqynǵa ony tirkegen sátten bastap máselesin úkimet qa­rap, sheshim qabyldanǵanǵa deıin aıyna 670 eýro bólinetin bolady.

Ótken qyrkúıek aıynda Ger­­manıa úkimeti ústimizdegi jyl­­­dyń qorytyndysy boıynsha munda bos­qyn mártebesin alý­ǵa kelgen 800 myń adam ornalas­ty­­ry­la­tyndyǵyn málimdegen bolatyn.

Derekkóz: "Egemen Qazaqstan" gazeti