Adamǵa, azamatqa, tulǵaǵa, aqynǵa, jazýshǵa, ǵalymǵa, dana danyshpanǵa , tarıqshyǵa baǵa berý úshin, baǵa berýshiniń ózi de dál sondaı kóp bilimdi boıyna sińirip qortqan adam bolý kerek qoı. 
Men tilge tıek etkeli otyrǵan Qaharman tulǵa, qaıtpas ǵalym, qas qalamger, ult janashyry, asa bilimdi tarıqshy,suńǵyla ult zálysy, ulaǵatty ustaz, saıası qoǵam qaıratkeri, akademık Álimǵazy Dáýlethanulynyń boıynda joǵarydaǵy qasıetterdiń biri emes, bári bar. Báriniń toq dámi men nári bar.
Álimǵazy Dáýletqanuly týraly meniń de bilerim shamaly. Dese de 1966 jyly Qytaıda bastalǵan"Mádenıet zor tóńkerisi" degen atpen bastalǵan zor qytaıshyldyq Genosıd saıasaty Shinjańdaǵy 13 ulttan quralǵan qazaq, uıǵyr, qyrǵyz, tatar syndy az ulttardy, sonyń ishindegi bilimdi zıalylardy, joǵary oqý ornynda oqyp jatqan stýdentterge jazyqsyz jala jaýyp, qara kúıe jaǵyp, top-tobymen abaqtyǵa toǵytta bastady.
Qytaıdyń osyndaı quıtyrqy áki saıasatyna batyl qarsy túryp, erlik rýh tanytqan , kózi ashyq kókiregi oıaý jastardy Qytaıdyń sum saıasatyna qarsy kúreske uıymdastyryp, ashyq qarsy shyqqan ult qaharmandarynyń biri de bir egeıi osy Álimǵazy Dáýletqanuly edi. Sol kezdegi jalyndaǵan jas jigit aldyna Arystan kelse de tartynaıyn dep turǵan joq. Ashýdyń aı baltasymen aldyna kelgenin aq jańqadaı jaryp tastaýǵa myqtap bekingen bolatyn.

Osyndaı almaǵaıyp kúderde Ábekeń, óziniń eń senimdi serikterimen serttesip bas qosty. Olar da Álimǵazy Dáýlethanulymen birge Aıtan Núsiphan, Járken Bódesh, Báken Nákeıuly Maqsut Qamıuly jáne t.b aıtýly azamattardyń bári qýdalaýǵa tústi.
Olar qanshama ult úshin, jarqyn bolashaq úshin jan qıyp kúresse de, Qumyrysqa ıleýindeı qunynaǵan qum topan Qytaı qyzyl ármıasyn jeńe almaıtynyna kózderi jetti. Aqyry Álimǵazy Dáýlethan, Aıtan Núsiphan, Járken Bódesh bastaǵan top aqyry 1969 jyly Qazaqstan shegarasyn asyp, qazaq topyraǵyna bir jola qam basty. Qytaı qyrǵynynan bas amandyqtaryn alyp shyqty. Munyń ózin óte úken erlik dep baǵalaýǵa bolady.

Iá, "Arqa jaıly bolsa, Arqar aýyp nesi bar" degen deıin bas saýǵalap, qazaq topyraǵyna jetken soń da, Qasqyrdyń talaýynan qashyp, Aıýdyń apanyna jolyqty. Sol kezde Sovet odaǵynyń tóraǵasy Stalınniń de, ótkir qylyshynan qan sorǵalap turǵan tusy edi. İshi qýys bolsa da, bir qýraıdy torǵaı panalapty" demekshi bas bostandyq izdep kelgen ult qaharmandaryn mańdaıynyn syıpaı qoıamady. Sovet ókimetiniń qyzyl júrek, qý aıaq, saq qulaq saqshylary olarǵa úrke qarap, údireıe tergep, olardyń azamattyq ustanymyna sene qoımady. Kúman-kúdikpen qarady. Olardyń óz erkimen jer tańdap qonystanýyna jol qoımady. Soltústik eń sýyq aımaq kókshe taýǵa jer aýdaryp, súrgindep súrmetoqaı kúıge salyp, qarataban qoıshy bolýǵa erkinen tys zorlap, qara jumysqa shekti de syrttaı kúzetip, kúdikpen baqylap otyrdy. Súıtip eli, ulty, bolashaǵy úshin kúresken Álimǵazy Dáýlethan, Aıtan Núsiphan, Járken Bódesh syndy alyp úsh arysty úreıli ómirge qamap, qorqynyshty ómir súrgizdi. Olardyń bilimdiligin, kóregindigin, ultjandy uly tulǵalar ekenin bilse de bilmestikke salyp eleýsiz qaltyryp, únsiz úmiterin úzdirýge jumaq jumys jasady.
Iá, "Sozaqtan ketip, tozaqqa túsipti" degen támildiń aıtylmyn úsh qazaq arysy qaharly qystaǵy qarly borandy muz qorshaǵan qoı qorada bastan ótkizip jatty.

Qyzyldar olardy myqtap tastadyq, sazaılanyn berdik dep qomsynyp, sony oılap tapqan basshyǵa qoshamet kórsetip, ony maqtap-jaqtap jaǵatsyp jatqanda, úsh arys ony eleń qurly kórmeı qoıdy da baǵyp, oıdy da baǵyp, tildi de úrenip, turmystaryn da túzep, tozaqty ómirdi janat mekenge aınaldyryp ta úlgirdi. Óleńderin jazyp, ánderin aıtyp, tolaǵaı shyǵarmashylyq jumystaryn bastap ta ketti. Omarǵazy Aıtan aıqandaı" Elik baıqus qaıdan bilsin, bir sýyq qol súr mergen syrtan syǵalap, shúrpi basqaly otyrǵanyn" degendeı. Olar syrta syǵalap otyra berdi. "Bir eli aýzyna eki eli qaqbaq qoıdyq" dep qammyz kúzetýmen boldy. Nátıjede Ajdahanyń ot aýyzan da sytylyp, qutylyp shyqqan úsh arysqa bul túkte emes edi. Úsheýi de jalyndap turǵan, almas qylyshtaı jaryq-juryq etken shaǵy edi. Topan sý tobyqtarynan kelmeıtin keremet kemel kezderi edi. Oń men soldy, aq pen uarany qaltqysyz aıyratyn, qara qyldy qaq ortadan qaq bóletin kókjal kezderi edi.
Júrekterine kir jımaı, nur jıyp ósken azamattardyń ómirleri qaı jerde ótse de, shuǵylaly syrǵa, adamgershilik arǵa, ımanǵa túnyp turady emes pe?!
Úsh arys júrgen jerdiń bári úlgi men ónege. Tárbıe mektebi, ár aıtqan sózderinen tolaǵaı taǵylymdar shyǵarmaǵa aınalyp jatsa, ár basqan, ár barǵan jerlerinde úlgi men ónegeniń órkendi uryǵy egilip jatty.
Sóz dáleldi bolý úshin myna shaǵyn mysalǵa qulaq túrińizshi. ýyzdaı jas ómirleri qaq baılanyp qaqbaqylǵa aınalyp, en dalada qarataban qoıshy bolyp, qoı sońynda júrgen qylyshtaı jas jigit Járken Bódeshulynyń ishki teńizi taý tolqyndaı kóterilip "Járkendi qoı baǵyp júr degenshe, oı baǵyp júr deseńshi" dep óziniń jan dúnıesinde atomdaı jasyrynyp jatqan aq jaıyq jyryn kóksheniń aq jaıynyndaı bir tógip baryp toqtap "Jyr-Járken, Suńǵyla-Aıtan,Áz -Álekeń" dep seldete óleń tógedi. Úsh arystyń úsh salanyń maıtalman mamany ekenin synyq súıem sózben beınelep, azattyq obyrazben somdap, qaıtalanbastaı ǵajapqa myqtap baılap tastaıdy.
Já, aıtar kóp, aıǵaq jetedi. Ony Álekeńniń, Álimǵazy Dáýlethan aǵanyń osyndan on jyl buryn ótken 70-75 jyldyq mereı toıynda da tamshysyn qaltyrmaı, qamshysyn saldyrmaı ne bir dókeı qalamgerler aıtyp ta, jazyp ta úlgirdi. Tipti jarty ǵasyr boıy Álimǵazy Dáýlethanulynyń uly shyǵarmashylyǵy jaıly memlekettik barlyq basylymdarda aıtylyp jańylmylmaı jazylyp, baspa beterinde kórnekti túrde kórsetilip keledi. Ásirese Qazaqstan egemendik alǵannan keıin tipten tereń jan-jaqty zerttele bastady. Tutas turik mádenıetin bes qoldyń salasyndaı biletin jáne ony tereń túp tamyrdan qaza qoparyp zertegen máıekti ǵylmı eńbeterin atap ótsek te, óz aldyna taý tóbe, ult úshin uly mártebe.
Qulaq túrińizshi, Álekeń jazǵan uly eńbekterdi taldamaı-aq, sanamalap aıtsaq ta tańdaı qaqtyrady.
1. «Ejelgi jáne orta ǵasyrlardaǵy túrkiler»,
2. «Túrkesh qaǵanaty» (692-766)»
3. Baıgeldiniń «Elibaıy» kim? Qaıda týǵan?
6. 6. 6. "Hun – túrik – qazaq tarıhy".
10. 10. 10. 10. "Derektaný".
13. 13. 13. "Ejelgi jáne orta ǵasyrdaǵy túrkiler"
7. "Maǵjan jyry – ulttyń ar-namysyn tazartýdyń kıeli duǵasyndaı jyr".
8. "Muhtarhan Orazbaıdyń 15 ótirigi".
Iá, Álekeń eńbekterin aıta berseń taýsylmas jyr-dastan. Ol óziniń búkil ómirin ulty úshin, ult taǵdyry úshin, urpaqtyń ulaǵatty bolyp ósýi úshin jumsady, aıanbaı eńbek eti, altyn ter tókti.
Mine, 80 jyldyq mereı toıy, shyǵarmashylyq keshi ótip jatyr. Osy 80 jasyna deıin bir tynbaı ǵylym jolynda óte túńkeli izdenistermen ótti. Jalyqpaı, jabyqpaı halqyna qyzmet kórsetip, eline eseli de jemisti úlester qosty. Kúlli ómiri úlgi men ónegege aınaldy. Tar kezeń, tarǵalań zaman, tam bosaǵa, ala-qula almaǵaıyp zamanda da, alǵan betinen qaıtqan joq. Tabany taıǵan joq, sertin buzbaı, azyp tozbaı tolqyn jarǵan alyp kemedeı kemeldi eńbekterin erlikpen alǵa súırep jetkizdi.
Mine, bul muqalmaǵan er eńbektiń jemisi. Ór rýhtyń jeńisi. Buqar jyraý aıtqandaı "Qaraǵaıǵa qarsy bitken butaqpyn, baltalasań da aıyrylman" dep Álekeńdi esh kúsh qorqyta alǵan joq, esh aılaker azdyra alǵan joq, esh qıyndyq tozdyra alǵan joq. Boz bala shaǵynda qalyptasqan qaharman minezi 80 jastyq qart shaǵynda da tula boında júzi qaıtpaǵan qandaýyrdaı qylpyldap tur. Asqaq rýhy otty boıynda alaýyn sóndirmeı lapyldap tur.
Iá, Aqymet Baıtursyndaı ult ustazy "Ultqa qyzmet etý bilimnen emes, minezden" . Álekeń , Álimǵazy Dáýletqan aǵamyzdyń almas qylyshtaı ótkir mineziniń jasýy qaıtqan joq. Teńiz keýdeli, muqıt oıly, almas minezdi, sulý sezimdi, asqar taý aǵa 80 jyldyq meı toıyńyz qutty bolsyn, densaýlyǵyńyz myqty bolsyn. Márámdaı altyn jeńgemizdiń asqar taýy bolyp, 100 den asyp uzaq ǵumyr súrińiz. Ot basyńyz ben otanyńyzdyń qyzyǵyn qatar kórýge Alla násip etsin!!
Qazaq azamattary sizge tartyp, sizdeı bolyp ómir súrsin. Siz halyqqa, keleshek urpaqqa kerek qaıtalanbas tulǵasyz, ǵajap qas qalamger qabyrǵalas dosymsyz. Men sizdi solaı baǵalaımyn.

Úlken izetpen: Bolat Bopaıuly
07.09.2023.j. Almaty.