Mendeleevtiń kestesindegi kóptegen element jerimizde kezdesedi dep  bórikti aspanǵa atqanymyzben, osy ýaqytqa deıin paıdasyn kórgen kópshilik joq. Jer asty baılyǵy búginde bylyqtyń ordasyna aınalǵandaı. Atap aıtar bolsaq, kógildir otyn qory boıynsha elimiz álemdik reıtıńte 15-shi orynda tur. Biraq qarapaıym kólik tizgindegenderdiń suıytylǵan gaz izdep áýre-sarsańǵa túsetini jıi kezdesetin ádetke aınaldy.

Odan qaldy kómir jaǵyp, qystyń náýbetin tartyp jatqandar taǵy bar. Problema shash etekten turǵanda, bizdegi jaǵdaı jaqsy dep aıtýdyń ózi yńǵaısyz. KAZENERGY forýmynda aıtylǵandaı, áli kúnge deıin murty buzylmaı turǵan 4 trln tekshe metr suıytylǵan gaz bar eken. Biraq onyń ózi durys zerttelmegen. Sonymen birge bul jer asty qoınaýynda jatqan baılyqtyń sıfry budan da joǵary dep boljanýda. Boljam boıynsha 62 trıllıonǵa jetip jyǵylady degen pikirde. Eger dál osy aqparat rastalar bolsa, onda elimiz birden 10-shy orynǵa shyǵýy da bek múmkin.

«Qazaqstan suıytylǵan gaz qory boıynsha qazir 15-shi orynda bolsa, aldaǵy ýaqytta úzdik 10-dyqqa ený múmkindigi bar. Ol úshin qazirgi ýaqytta ashylmaǵan kúıi, eshkim tıispeı otyrǵan  qordy naqtylap, zertteý júrgizilýi kerek. Budan bólek boljaldy ken oryndary bar. Olarǵa múlde zertteý jasalmaǵan. Osy sebepterdi nazarǵa ala otyryp, Qazaqstan suıytylǵan gaz boıynsha derjavaǵa, joq degende aımaqtyq derjavaǵa aınalýy ábden múmkin dep oılaımyz», deıdi QazaqGaz UK basqarma basshysy Sanjar Jarkeshov.

Energetıka mınıstri Almasadam Sátqalıev kógildir otyn quny elimizde odan ári sharyqtamasa, túspeıtinin kesip aıtqan bolatyn. Tipti, eldiń Soltústigindegi Pavlodar jáne shyǵys óńirine gazdy Reseıden tartamyz degen edi.

«Pavlodar, shyǵys óńirine suıytylǵan gaz tartý máselesi boıynsha  aldaǵy ýaqytta Reseıden kiretin gazǵa senim arta alamyz. Baǵany naqtylaý boıynsha kelissózderdiń ózi qıyndyq týdyrýy ábden múmkin. Bul jerde baǵa tómen bolmaıtynyna túsinistikpen qaraýymyz kerek. Álemde ondaı úrdis aıaqtalǵaly biraz boldy», dedi ol.

Energetıka mınıstri Reseıden jetkiziletin suıytylǵan gaz qunyn arzandatý múmkin emestigin barynsha túsindirýge tyrysqan. Kógildir otyn qunynyń tómendemeýi monopolıserdiń isi deıdi advokat Gúlbahyt Bıjanova. Óıtkeni ratel.kz basylymyna bergen suhbatynda birtalaı máseleniń «kóz qysty, barmaq bastyǵa» ákelip soqqanyn alǵa tartqan.

«PMHZ» AQ alatyn gazdy ortadan kirisken keı kompanıa gaz qunyn sharyqtatyp, túrli quıtyrqy árekettermen birneshe JSHS ashyp, bir-birine ártúrli qyzmetter kórsetip, baǵany qoldan sharyqtatyp otyr. Eń soraqysy sol, qylmystyq is  qazir jyly jabylyp tur.  Bul kúdikti jaǵdaı boıynsha  pavlodarlyq  gazjúıeleri uıymy (PGSO) Qańtar qyrǵynyna deıin-aq quqyqtyq organǵa aryz jazyp, prezıdentten de  máseleniń jiti, ári ádil tekserilýine kómektesýin suraǵan edi», deıdi advokat.

Gaz júıeleri uıymy atalmysh zaýyttan 2015 jylǵa deıin tikeleı suıytylǵan gaz alyp otyrǵan. Alaıda, ortadan kirisken JSHS-ter qymbattaý baǵada satatyn júıe engizgen kórinedi. Osylaısha, tikeleı zaýyttan gaz alyp kelgen uıym amalsyz «City Gas Service» JSHS arqyly jumys júrgizetin boldy. Al bul qyzmet úshin olar qosymsha álgi seriktestikke 4500 teńge tóledi.

Birneshe jyldan keıin aqshaǵa qunyqty ma seriktestik óz qyzmetin birden 337 paıyzǵa, ıaǵnı ár tonnasyna buryn 4500 teńge tólese, jańa baǵamen 15 191 teńgege qymbattatty. Ortaǵa túsken kompanıa munyń sebebin taǵy bir oıda joqta paıda bolǵan seriktestik qyzmetimen baılanystyrady. Ol jalǵa berý mólsherin birden 19 642 857,14 teńgege ósirip jibergen. Osy oraıda bılikke tıesili zaýyt aýmaǵynan jekemenshik eki kompanıa qalaı jáne qaıdan paıda boldy degen zańdy suraq týmaı ma?

Alǵashqy kompanıa zaýyt aýmaǵyna óziniń tamyryn 2013 jyly jaıyp úlgergen eken. «BIG Capital IST» Pavlodar munaı-hımıa zaýytyna qarasty 0,5675 ga jerin satyp alǵan. Ol mańda zaýyttyń qosalqy blok ǵımaraty, suıytylǵan kómirsýtekti gazdyń úsh kalonkasy, salmaq ólsheý jáne turmystyq zattarǵa arnalǵan bólmesi ornalasqan.

2016-2017 jyldary atalmysh kompanıa zaýyt aýmaǵynan taǵy 3 ýchaskeni satyp alady. Osylaısha, buryndary suıyq otyndy alýǵa nıettiler tikeleı zaýytqa kelip, ózinen alyp júrgen bolsa, bertin kele aspannan túskendeı aýadan aqsha jasaıtyn 2 kompanıa paıda bolady. Olar tek gaz qubyrynyń burandasyn ashyp jáne jaýyp bergeni úshin aqsha alyp otyrdy. Áreketi munymen shektelmedi. Zaýyt aýmaǵynan temirjol joldaryn, gaz quıý estakadasyn jetildirdi. Vagon-sısternalardy jalǵa alyp temirjol tuıyǵyn salyp ondaǵy kógildir otyndy barynsha monopolıandyrýǵa tyrysty. Zaýyttan shyqqan gazdy álgi tuıyqqa deıin jetkizý tonnasyna 28 myń teńgeni qurady. Al basqa kompanıalar óz vagondarymen alyp ketýge kirgen bolsa, onda olardyń temirjol tasymaly aptalap turalap qalatyn.

Ótken jyly 21 shilde kúni ekonomıkalyq tergeý departamenti «City Gas Service» JSHS Pavlodar fılıalynyń dırektory Aleksandr KICHEROVKE qatysty iri mólsherde kiris aldy degen kúdikpen QR QK-niń 221-baby (naryq sýbektileriniń monopolıalyq joǵary nemese kelisilgen baǵalardy belgileýi jáne (nemese) ustap turýy, ústem nemese monopolıalyq jaǵdaıǵa ıe naryq sýbektisinen satyp alynǵan taýarlardy qaıta satýǵa shekteýler belgileý, sondaı-aq eger olar iri zalal keltirse, básekelestikti shekteýge baǵyttalǵan ózge de is-áreketter) boıynsha qylmystyq is qozǵady. Sonymen qatar, Kıcherov  «BIG Capital IST» JSHS-niń resmı ókili jáne «Intertrans C. A.» Kompanıasynyń «Dostyq» JSHS-niń atqarýshy dırektory boldy. Byltyr qyrkúıek aıynda onyń noýtbýgynen sorǵysh fırmalarǵa gazdy aýystyryp tıeý úshin ǵana emes, ony eksportqa satý arqyly gazdyń ózi úshin de aqsha alýǵa múmkindik beretin sqema anyqtaldy. Zań boıynsha gazdy qaıta óńdeýshi, ıaǵnı zaýyt nemese kómirsýtek shıkizatynyń ıesi ǵana sata alady. Al munaı-hımıa zaýyty Reseıden keletin batyssibir munaıyn óńdeıdi. Demek ony sol memleket satýǵa quqyly. Alaıda, bul munaıdy jetkizýshiler olar zaýytqa kirgen boıda kelisim-shartqa qol qoıýǵa «kóndirgen». Al óńdeý nátıjesinde túzilgen fraksıalar «INTERTRANS C.A.» menshigine ótti. Fraksıalar qubyr arqyly Pavlodar munaı-hımıa zaýytyna qaıtarylǵan. Biraq bul úrdisti óńdeýdiń qajeti bolmasa da qosyndyny óńdeý dep atady, al «INTERTRANS C.A.» shıkizatty jetkizýshi retinde Pavlodar munaı-hımıa zaýyty men memleketke túsýi múmkin mıllıardtaǵan teńgeniń gazyn eksportqa satty.

2023 jyly 16 aqpanda Kıcherovke qatysty qylmystyq is onyń raqymshylyq jasaý týraly ótinishinen keıin únsiz toqtatylǵan. Tipti tynysh jasalǵan áreketti halyq ta, zardap shekken gaz jelisi uıymdary da bilmeı qalady. Saǵyzsha sozylǵan istiń mán jaıyn bilmekke advokat Gúlbaqyt Bıjanova kirisedi. Sóıtip, bir aı boıyna is materıaldarymen tanysý úshin ekonomıkalyq tergeý departamenti men oblystyq prokýratýranyń arasynda júgiredi. Biraq nátıje bolmaıdy. Aqyrynda advokat mán-jaıdy bas prokýratýraǵa shaǵymdanǵannan keıin biraq anyqtaǵan.

Advokat Bıjanova is papkasyn qolyna alyp, ishin qaraǵanda osy ýaqytqa deıin ne sebepti jaǵdaıdy qoldan qıyndatý bolǵanyna kóz jetkizgen. Qylmystyq is papkasynan advokat tergeýshiniń is materıaldaryna aqsha jasap, baǵa kóterý boıynsha ishki jospar men júzege asyrylǵan istiń syzbasyn tirkemegenin anyqtaıdy. "Iaǵnı uıymdasqan qylmystyq toptyń  jumysy prokýrorlarǵa berilmegen bolyp shyqty”, - deıdi advokat ratel.kz basylymyna bergen suhbatynda.

 Mańyzdy istiń minberden kóterilmeı, jyly jabylǵanyna qapaly advokat aq-qarasyn anyqtaý úshin jiti tekserý qajet dep esepteıdi. Al suıyq otynnyń ustaǵannyń qolynda ketpesi úshin, der kezinde sheshim qabyldaý qajet deıdi mamandar.