Kıeli úńgir – joǵary kúsh-qýatty, taza energetıkalyq aýa aǵymdary shoǵyrlanǵan tolqyndy jer
Aqmeshit úńgirine Myrzataı aǵa arnaıy keldi. Akademık Myrzataı Joldasbekov. Qazaqstan bodandyq qamytyn moınynan sypyryp erkin, azat el bolǵanda Elbasynyń qasynda bolyp, memleketimizdiń tútini túzý ushýyna, aıaǵy­­nan qaz-qaz turyp je­­­ti­lýine uıytqy bolǵan biregeı azamattarymyzdyń canatynan.
Redaksıadan shuǵyl tapsyrma túsip, Aqmeshitke birge bara almaı qalǵanbyz. Uıaly telefon arqyly habarlastyq. Aǵa tolqýly.
Álemniń jeti keremetiniń biri degen joq, biraq soǵan jeteǵabyl oı aıtty.
Jer astyndaǵy Aqmeshit úń­giri týraly talaı ret jazyp, jan­aıqaıymyzdy eshkimge jetkize almap edik. Qaıratker aǵanyń ar­naıy izdep kelgendigi júrek jylytqan.
Qazaqta qasıetti, kıeli jerler kóp. Sonyń biri – Báıdibek aýdanynyń aýma­ǵynda ornalasqan Aqmeshit úńgiri. Onyń qasıettiligi nede degen saýalǵa jaýap bermes buryn myna bir aqıqatty eske salǵymyz keledi.
Dúnıejúziniń jurty sáti tússe Tı­bet taýyna shyǵyp, kókirek kere dem alyp, shambalalar qasıetin júreginen ótkizýge qumbyl.
Qoly jetkender boıyndaǵy keselderden aryldym, jan-dúnıem tazardy dep keledi.
Quı senińiz, quı senbeńiz, as­panmen amandasqan sol Tıbet taýlarynyń qasıeti osy bizdiń Aqmeshit úńgirinde bar. Múmkin artyq, múmkin kemdeý…
Geomagnıttik tolqyndardy zerttep júrgen Musatilla Toqa­novtaı ǵalymnyń basqa sharýasyn jıyp qoıyp Aqmeshit dep shyryldaýynan osyny uqqaısyz. Toqanov joqty-bardy termeleıtin, qazir kóp sóz bolyp jatqandaı ǵylymı eńbegin bireýden kóshirip alatyn joldan qo­sylǵan jolbıke ǵalym emes, naǵyz ǵalym, ultqa jany ashıtyn memleketshil ǵalym. Sol aıtady.
Geomagnıtti tolqyn – soltústik­ten ońtústikke, shyǵystan batysqa baǵyttalǵan geomagnıtti jolaqtar. Jumys ornyńyz nemese jatyn tósek ornyńyz osy jolaq boıynda ornalasatyn bolsa, adam aǵzasy qan-tamyr, býyn aýrýlaryna jáne qaterli isik aýrýlaryna beıim bolady. Sol sıaqty jaman energıa: til, kóz, qarǵys sóz adam aǵzasyna kir energıa túrinde jınalady.
Kıeli Aqmeshit úńgiri joǵarǵy kúsh-qýatty, taza energetıkalyq aýa aǵymdary shoǵyrlanǵan tolqyndy aımaqta ornalasqan. Aqmeshit úńgi­riniń kúmbez shańyraqty qury­lymy adam aǵzasyna oń áser etip, kir energıa­dan tazartyp, ımýndyq kúsh-qýatyn oıatyp, keleńsiz aýrý-syrqaýdan aryltady.
Jaqynda Musekeń «Mankent» shıpa­jaıynda demalǵan. Shıpa­jaıǵa dertti adamdar kóp keledi.
Qaýyshqan sátterinde em-dom­nyń eski syrqatty qozǵaǵanyn, jany qınalǵanyn aıtady.
Astanalyq Qasymbaeva Tal­synnyń qan qysymy 180 bolǵan.
Almatylyq Nurbaeva Gúlbahı­ranyń eski astmasy qozyp, bir kúnde úsh ret jedel járdem shaqyr­ǵan. Qarǵa adym jer basýy qıyn.
Musatilla Toqanov Aqmeshit úńgiri týraly aıtqanda Altaıdan, Atyraýdan kelgender barmaqqa qıylyp ótinipti.
Jolda bári bir shıpasy tıer dep Domalaq ana kesenesiniń ja­nyndaǵy bulaqqa baryp, ús­terine shelektep sý quıǵan.
Aldynda Toqanov arnaýly quryl­ǵy­symen bárin tek­sergende úsheýiniń ǵana bıoórisi taza bolǵan eken. Bulaqtan keıin eshteńe ózgermegen.
Keremet Aqmeshit úńgirinen soń bastalypty. Qan qysymy tym joǵary qarǵa adym jer jú­­rýdi aýyrsynatyn astmatık Gúlbahırańyz da, Talsyn da qur attaı jelip júr deıdi. Tal­synnyń qan qysymy 120, al Gúlbahırada en­tikpe aýrýynan dym joq. Keshke bı jarysynan júlde alypty.
Bul aıtylǵandar álgi aýrýlardy Aq­meshit úńgiri qulan-taza aıyq­tyrdy degendi bil­dirmeıdi.
Biraq emine shıpa bola­tyndyǵyn kórsetti. Qan­daı, qalaı ekendigin jo­­­­­­­ǵa­ryda aıttyq.
Aq­­­­meshit – Al­lanyń meıi­­ri­mi­­men erekshe jaratylǵan jer. Odan qoldan áýlıe jasap, jurtty shatastyrýdan, aqsha jasaýdan abaılaý kerek.
Qazaq atamyzdan «jaqsy jerge jatsań jaqsy tús kóresiń» degen sóz qalǵan. Ony árkim árqalaı túsinedi. Bireý basyńda qos jastyq, astyńda úsh kórpe, jamylǵanyń qus kórpe bolsa, qonǵan úıinde ishkeniń aldyńda, ishpegeniń artyńda, kóńiliń shat bolsa jaqsy jer, jaqsy qonys degenińiz osy shyǵar dep túsinedi.
Rasynda, solaı ma?!
Bir jaqsy tanysymyz Shym­kent shaha­rynyń qaq tórinen jer úı alatyn boldy. Bankten. Qaryzyn tólemeı ketken azamattyń bereshegin jabatyn úı. Eki qabatty, aýlasy da keń. Baseıni bar. Biraz qarajat shyǵarsań Shymkenttegi úılerdiń aldy bolmasa da sońy bolmaıdy. Kóńilge kúdik týdyrǵany úı qunynyń arzandyǵy. Shamamen bul aýdanda jerdiń ózi 50-60 myń dollar shamasynda bolsa, eki qabat úıińizdiń quny osy shamalas. Taǵy bir tańǵalarlyǵy talaı adam jalǵa alyp, kóp turaqtamaǵan. Úı ishine kirseń eńseńdi albasty basqandaı bir kóńilsizdik ıekteıdi. Nege?
Kóńilge kúdik kirgen. Úı almaq dosqa geomagnıttik tolqyndardy zerttep júrgen ǵalym Musatilla Toqanov jaıyn aıttyq.
Banktiń ókili de keldi. Qolynda bir býma kilt. Musatilla Toqanov qaqpa aldynda geomagnıttik tolqyndardy baqylaıtyn aspabyn shyǵardy. Qaq­padan birer qadam attaǵannan keıin-aq qolyndaǵy qos sym temir bir-birine jelimdep tastaǵandaı jazylmaıdy. Aýlany aınaldy. Ekinshi qabatqa kóterildi. Kórshi úıdiń aýlasyn shaldy. Qos symnyń arasy jazylmaıdy. Joǵary kóterildik. Úıden uzadyq.Aıqasyp turǵan qos symnyń arasy ajyrap, eki jaqqa aýnap tústi.
– Myna úıler saıda ornalasqan. Geo­magnıttik tolqynnyń oshaǵynda jatyr. Almaǵandaryńyz maqul. Aýrý bolasyzdar, joldaryńyz baılanady.
Qazaqstan boıynsha geo­mag­nıttik tol­qyn­dardy zerttep júr­gen birden-bir ǵalym osylaı dedi.
Úı alynbaıtyn boldy. Únsiz tun­jyrap júrgen bank qyzmetkeri ezý tartty.
– Rızamyn sizderge, – dedi. Meniń mindetim boryshkerdiń úıin satyp, bank qarjysyn qaıtarý. Talaı klıent ákeldik. Qyzyǵyp keledi, alam deıdi. Úıge kirgen soń «eńseni basady eken» dep kete beretin edi. Sebebin endi uqtym, – dedi.
Al, eldi úreılendiretin geo­mag­nıttik tol­qyn degen ne, ony qalaı bilýge bolady. Odan qut­qara­tyn qan­daı kúsh bar?! Biz ǵalym Musatilla Toqanovtyń tujyrymdaryn tarqatyp kóreıik.
Ertede adamdar jer qyrty­synyń jarylystary oıpań, saı jerlerge jáne ózenniń burynǵy arnalaryna ózderi turatyn úı­lerin salmaǵan. Úılerin tek bıik, tegis, taza jerlerge salǵan. Biz­diń ata-babalarymyz kósh­pendi qalypta ómir súrgendikten, jazdyq jaıylymdarǵa shyqqanda qoı maly qaı jerge úıirilip jatsa, sol jerge úılerin tikken. Sebebi, qoı maly, tegis qyratty jerlerdi qalaıdy, saıǵa úıirilmegen.
Halyq kıeli taza jerlerdi bilip ondaı jerlerdi kıeli emdik qasıetti jerler dep ataǵan. Reseıde emdik qasıeti bar «Repıno» degen jerge halyq aǵylyp kelip jatady. Bul jerde adam aǵzasyna em­dik qasıetpen áser etetin kúshti qýatty tolqyndy aýa aǵymdary shoǵyrlanǵan. Ýkraınanyń astanasy Kıevtiń basty kóshesi Kre­shatıktiń aıaǵynda Dnepr ózeniniń janynda 18 metr jer astynda hrıstıan shirkeýi bar. Qysy-jazy onda +18°S qońyr salqyn temperatýra saqtalyp turady.
Adamzat kúmbez shańyraqty ǵı­­ma­­rattar adam aǵzasyna jaıly áser etetindigin bury­nan bilip-sezgen. Amerıkanyń ǵa­­ryshty zert­teý ortalyǵynyń («NASA») málimet­teri boıynsha kúmbez shańy­raqty ǵımarattarda shoǵyrlanǵan kosmostyq energıa aýanyń qura­myndaǵy ıondy ból­shekterdi óz­gertip, aýadaǵy keleńsiz bakterıalardy joıyp, tazartatyndyǵy zerttelgen. Kúmbez shańyraqty ǵımaratta bolǵan adamǵa oń áser etip, adamnyń denesi jeńildep, bıologıalyq aǵzasy (aýrasy) tazarady. Sodan oı-sana sezimi ózgerip, qatygezdik sıaqty jaman oılardan arylyp, meırimdilikke boı urady. Densaýlyǵynda kinárattar bolatyn bolsa, kir energıa­dan arylyp, aǵzadaǵy kletkalardyń jumystary jaqsaryp, ımýndyq kúsh-qýaty oıanyp denesi keıbir keleńsiz aýrýlardan tazarady.
Ǵasyrlar boıy jınaqtalǵan tá­ji­­rıbe­ler­­diń arqasynda AQSH-tyń Aq úıi, Qazaq­stannyń Aq Or­dasy, Jeti keremettiń biri­ne jatatyn Úndistandaǵy Tadj Mahal, Túrkistandaǵy Ahmet Iasaýı ke­se­nesi, taǵy sol sıaqty kúmbez sha­ńyraqty pıramıda ispettes álem dúnıesindegi tarıhı ǵımarattar kóptep kezdesedi. Babalarymyz júzdegen jyldar boıy kúmbez shańyraqty kıiz úılerde turyp, túrleri bizge uqsas teriskeıde turatyn haqas ulty eki qabat bu­ǵynyń terisi jabylǵan chýmalarda 50 gradýstyq qaqaǵan aıazda bala-shaǵasyn ósirip kelgen. Ertedegi Egıpet abyzdary, myńdaǵan jyl buryn salynǵan shańyraq kúmbez ispettes pıramıdanyń qasıetin adamdardy rýhanı qaıta túletý úshin paıdalana bilgen.
Osyndaı kıeli jerlerdiń biri Ońtús­tik Qazaqstan oblysynyń Báı­­dibek aý­danyndaǵy Kókterek aýy­lynyń janyn­daǵy Qarataý sileminiń bókterindegi kıeli Aq­meshit degen úńgir.
Qasıetti, kıeli Aqmeshit 250 metr bıiktikte taýdyń sileminde orna­lasqan. Úńgirdiń kire berisinde eni shamamen 10-15 metr kóleminde, arnaıy ornatylǵan temir satymen 35 metr tómen túskende birden jazdyń aptap ystyǵy +35, +40 gradýstan úńgirdiń ishi qońyr salqyn, +18-20°S salqyn lebi uryp turady. Úńgirdiń bir keremeti: eni 60-80 metr, uzyndyǵy 120 metr, bıiktigi shamamen 35 metr kúmbez ispettes.
Úńgirdiń ishinde kóptegen jyl­­dar boıy qustardyń tyr­naq­­tarymen kelgen ósimdik tuqym­darynyń arqasynda ósip-óngen neshe túrli aǵashtar men ósimdikter bar. Munda ártúrli qustar meken etedi. Úńgirdiń ortasynda 10-15 metr úıindi kóptegen jyl­­dan beri jıylǵan. Qazaqta kıe­li qus dep atalatyn úkiniń sańyryǵynyń úıindisi jatyr. Shyraqshy Asqar degen aqsaqaldyń jasy 75-te, onyń aıtýy boıynsha bul qustyń sańyryǵy júzdegen jylda jıylǵan deıdi. As­qar­dyń atasy, ákesi jáne ózi osy jerde shyraqshy bolyp Allanyń qalaýy boıynsha qyzmet atqaryp keledi eken. Keıingi jyldary, úki qusy úńgir ishinde neshe túrli jumystar júrgizile bastaǵandyqtan ushyp ketken eken.
Kıeli Aqmeshit kúmbeziniń ár jeri­nen sý tamshylap tur. Kúmbez sha­ńyraqtyń qasıetiniń arqasynda qysy-jazy tamshy­lǵanymen aýa da eshqandaı keleńsiz pato­gendi aýrý bakterıalarynyń bolmaý sebebinen eshqandaı kógerý, shirý tirshilikteri baıqalmaıdy.
Arnaıy «bıolakasıalyq» qu­ral­men asyqpaı Aqmeshittiń ár metrin tekserip shyqqanda, úńgir ishinde adam densaýlyǵyna keri áser etetin geomagnıtti tolqyndy áserlerdi tap­padyq.
Qazaqı kózqaras dástúrimen aı­ta­tyn bolsaq, Aqmeshittiń ke­re­­­­mettiligi sol, adam aǵzasyn baı­­­laı­tyn jaman energıa: til, kóz, dýa jáne jaman jerdiń geo­­­­mag­nıtti áser­lerin sylyp tas­taı­tyn­dyǵynda!
Bizdiń Qazaqstan óńirinde teńdesi joq ólkeleri men záýlim tarıhı keseneler kóptep kezdesedi. Aqmeshit tabıǵattyń ózi týdyrǵan – kıeli jer. Munda jarty saǵat bolǵan adam kıeli jerdiń qasıetin óz aǵzasymen tolyq sezine bilý múmkin emes. Kem degende kúnine eki ret Aqmeshit­tiń ishinde namaz oqyp, Allah taǵalaǵa qul­shy­lyq ja­sap, medıtasıa jasasa emdik qasıeti zor bolady.
Kıeli Aqmeshit úńgiri joǵary kúsh-qýatty, taza energetıkalyq aýa aǵymdary shoǵyrlanǵan tolqyndy jer.
Tylsym dúnıeni zertteıtin em­shi, ǵalym kúndelikti 5-10 adam­nyń kir energıasyn tazarta alatyn bolsa, kıeli Aqmeshit kúndelikti myńdaǵan adamǵa járdem bere alatyn densaýlyq ortalyǵy bolar edi.
Aqmeshit úńgiri týraly aı­ta­ry­myz osy. Ókinishke qaraı, qazaqtyń áýlıe, ámbıe dese qulap túsetinin biletinder osyndaı kı­eli jerlerdi aqsha tabý kózine aı­­­naldyrýdy kózdeıdi. Mynaý paıǵambardyń tabanynyń izi, mynaý quran oqyǵan jeri, mynaý dáret alǵan jeri degen sıaqty óti­rikterdi oılap taýyp, jaınamaz jaıyp qoıyp, quran oqyp, qo­lyń­daǵy aqshaǵa jalmańdap qa­rap otyratyndar Aqmeshitte de bar.
Kóp berseń kóńili kóteriledi, az berseń sógedi. Ahıretten de qoryq­paıdy.
Aqmeshit eshqandaı paıǵambar­dyń, áýlıeniń mekeni emes, jarat­qan­nyń tylsym bir dúnıesi, emdik qasıeti bar úńgir eken­digin tilimiz jetkenshe aıttyq. Endi muny el ıgiligine qalaı aınaldyrýǵa bolady?!
Aqmeshit – bıo jáne ekotýrızm. Nası­haty jaqsy bolsa týrıserdi magnıtteı tartatyn kıeli meken.
Bizdiń usynysymyz, dál osy jerdiń aý­maǵyna saýyqtyrý orta­­lyǵy salynýy kerek.
Sebebi, qant dıabeti, sýsamyr­dyń birden-bir emi – túıe súti. Odan daıyndalatyn shubat, ońtústikshe aıtqanda qymyran. Túıe jantaq sıaqty ashshy shópterdi jeıdi. Ony­ńyz – aǵzańyzdaǵy dertterdi julyp alatyn taza dá­rý­men.
Toqanovtyń túıe sútinen sýsamyr sıaqty aýrýlardy emdeýge bolatyn qon­dyrǵy oılap tapqanyn ǵalamtordan oqyp, Tokıonyń ataq­ty telekanalynan jýrnalıser kel­gen.
Qondyrǵysyn Qytaı, Mońǵolıa kásipkerleri, ǵalymdar surap júr. Qoń­torǵaı turatyn ǵalym «óz ultyma kerek» dep satqysy kelmeıdi. Biraq, «aýyl­daǵynyń aýyzy sasyq» degendeı, ǵalymnyń jańalyǵyn paıdalana almaı jatyrmyz.
Eger Musatilla Toqanovty jańa ortalyq ashyp, Aqmeshitke áke­­­­le alsaq, túıe, jylqy sharýa­shylyqtaryn qu­ryp, emdelýshilerdi Aqmeshit kere­metinen bólek túıe súti, bıe saýmalymen emdeýge jol ashylady. Ǵalymnyń zertteýlerin el ıgiligine paıdalana alamyz.
Týrızm kerek pe, em kerek pe, Aq­meshitten tabasyz. Munda álem jur­tynyń kózqurty Tıbettiń qasıeti bar.
Munyń bári Ońtústik Qazaqstan obly­synyń ákimi Beıbit Atam­qulov­tyń at­qaratyn sharýasy. Oı­­daǵydaı júzege asyra alsaq, tek Ońtústikke ǵana emes, baıtaq Qazaq­stanǵa paıdasy tıer, abyroı berer ıgilikti is bolar edi.
«Aqmeshittiń» qudiretin óz ba­synan ótkergen Myrzataı Jol­dasbekov aǵa Astanaǵa attanar al­­­dynda oblys ákimine arnaıy kir­gen.
Allanyń qalaýymen tabıǵattyń ózi jaratqan ǵajap týyndynyń adamdar den­saýlyǵyna mol paıdasy baryn aıta kelip, «Shyraǵym Beıbit, Aqmeshitti emdeý ornyna aı­nal­dyrý saýapty is, osy isti aıa­ǵyna jetkiz» dep amanat aıtyp edi.
El aǵasy Myrzataı Joldas­be­kov álem­niń bar keremetin kórgen aza­mat. Ońtústikte bireý bilip, bi­reý bilmeıtin Aqmeshitke álemdik qu­bylys, jaratqannyń syıy dep baǵa berýi bárimizdi oılandyrsa kerek-ti. Qalaı degende de Aqmeshit úń­giri emdeý-saýyqtyrý shıpajaıyna suranyp tur.
«Aqmeshit» ózin-ózi aqtaıtyn joba. Munda qazaq qana emes túrli ult ókilderi de kóptep keledi. Bıo­­­ekotýrızmge suranyp turǵan qasıetti jerdi Alla halqymyzdyń mańdaıyna jazypty. Uqsata al­masaq, kimge ókpe­legendeımiz?!

Derekkóz; egemen Qazaqstan