Kisiniń  keıde bireý aıtqanǵa senerińdi de senbesińdi de bilmeı degdar kúıge túsip, ekiudaı pikirde qalatyny barǵoı osy. Pende bolǵan soń árkimniń óz oıy, jeke kózqarasy, tábıǵat tanymy, qalyptasqan ózindik qaǵıdasy da bolatyny shyndyq. Desede, ádettegi zoraıtyp aıtqanda jalpy adamzatqa, kishileı kelsek belgili bir ultqa tipti bir otbasyna  ortaq bolatyn  qundylyqtardan, kózqarastardan, pikirlerden múldem  aýlaq andaǵaılap  laǵyp ketetin laqpalardy kórgende ne derińdi de ne isterińidi de bilmeı, jaǵańdy ustap, ózińe óziń táýbelep, tek Allalap qana qalady ekensiń. 

    Shilde aıynyń sońy bolatyn. Eýrazıa ýnıversıtetiniń oqytýshysy qyzym Juldyz jazdyq demalysqa kelgen soń, jubaıym Ásıa «qyrǵyz astanasy Bishkekke baryp keleıik»-dep, qolqalap qoımaǵan  soń Bishkek qalasyna baryp qaıtqanbyz. Qazaqstan shekarasynan ótisimizben  « taksı, taksılep» turǵan azamattarǵa buryla bergenimizde, orta boıly, egde tartyńqyraǵan qaratory kisi jolymyzdy keskektep « júrińizder, Almatyǵa jolshybaı alaketeıin, dereý júremiz »degen soń, «jaraıdy !» dedik te, mashınasyna otyra kettik. Meni aldyna otyrýymdy ótinip qasyna otyrǵyzǵandy. Gúr! etip mashına qozǵalysymen, « Iá, baýyrym áńgimege qalaısyz?»-dedi, asyqqan adamsha. « Men be, mende pálendeı áńgimeniń túbin túsire qoımasamda, jol saparda áńgimelesip júrgendi únatatyn janmyn ǵoı» - dedim jáımashýaqtap. « Onda jaqsy boldy. Osy áńgime aıtý degendi dym bilmeıtin, aıtsań qulaq salmaıtyn, toıǵan ógizshe pysyldap otyra beretin mylqaý mylqımalarǵa ishim pysyp ketedi. Sol baıqustardyń ne oılaǵany baryn ıtim bilsin. Manadan sondaı bireýler bolmaı-aq qoısa ıgi edi dep otyrǵan edim. Qudaıym kóńilimdi túsinip qoıdaý deımin»-dep, qýanyshty beınede mashına tartpasynan  bir kishileý  kartınany  alyp qolyma ustatty. Baıqap qarasam tómen jaǵyna kórkem jazýmen  birneshe jol  sóz jazylǵan kádimgi qoshqardyń sýreti eken. İshimnen, « E, bul kisi dindar adam boldy ǵoı, mynaý soıylatyn malǵa aıtylatyn duǵa ma, aıat pa? Sondaı bir zat shyǵar» dedim de, asa nazar aýdarmaı artqy orynda otyrǵan jubaıym Ásıaǵa ustata saldym. Sonymdy unatpaı qaldy ma joq mendegi lezdik únsizdikti buzǵysy keldi me, júrgizýshim:

–Jaqsylap tanysa otyraıyq jigitim.  Qaı jyldyki bolasyz ? -dedi.

– Aa, jylym dońyz, 59-dikimin ǵoı, dedim.

 – Oıbaı-aý myna sáıkestikti qarashy. Túıdeı qurdas ekenbiz ǵoı! «Qurdastyń quny bir, jibektiń túıini bir» deýshi edi burynǵylar, onda áńgime dúkenin aıqara asha berýimizge  esh bóget joq boldy ǵoı, á?   Myna sýrettegi qoshqardy bilesiń be ? -dedi.

 – Iá, bilemin. Ol qurbandyqqa soıylatyn qoı ǵoı dedim.

– Já , ol qoshqar ne úshin soıylýy kerek , ol qalaı barlyqqa kelgen ? -dedi, suraǵyn shymyrlandyra túskendeı.

 Akaý, kóptiń bári biletin qurbandyqtyń nesin surap otyr eken-á?degen oımen, jáıǵana búkpesiz końilimmen:

– Onyń nesin suraısyz , jurttyń bári biledi ǵoı,  deısaldym.

– Joq, jigitim. Qátelesip otyrsyń. Sol  jurtyń dymdy da bilip otyrǵan joq emes pe -dedi, sholaq jipti short keskendeı. Myna sózine sál ańtarylyp, manadan beri bosqa salyp otyrǵan boıymdy tejep, bir báleden sekem alǵandaı selk ete qaldym da:

– Qoıyńyzshy, nesi qate bop tur ? dedim, sóz tórkinin anyqtaý bileıin degen oıda.

– Eı, qurdas. Jasymyzda belortaǵa kelip qalypty. Bilýimiz kerek qoı, erteń aqret kúni ne betimizdi aıtamyz qudaıǵa?! Sen ózi qaı dinniń adamysyń ?  -dedi qatqyldaý daýyspen qabaǵyn túksıtip. Mynaý meni múlde bóten túsinip otyrǵannan saý ma, ózi?  degen kúdikti kúmánmen:

 – Qudaı saqtasyn, ata-babam sıynyp kelejatqan ıslam dinindemiz. Qudaıdyń quly, Muhamedtiń úmmetimiz ǵoı bárimizde dedim senimdilik tanytyp seri minezben.

 – Aa, men de qurandy kóp oqyǵanmyn, meshitkede kóp barǵanmyn, onyń bárin bilemin. Sen osy qurbandyqqa atalatyn kók qoshqardyń qalaı ómirge kelgendigin anyq aıtyp bershi maǵan -dedi, taǵy da.

– Oı, qurdas-aı! taqymdap  qoımadyń ǵoı ózi. Men dindar adam emespin, ári dindi de zerttep júrgenim joq. Shamaly ǵylymmen aınalysatynym bar, sizge din týraly ótirik sóılep kúnaqar bolyp júrmeımin be ? degenimshe,

 – Oqo, ǵylym adamy bolsań tipten jaqsy ǵoı. Meniń de bileıin degenim dinde kúndelikti qaqsap - zarlap aıtylyp júrgen  anaý jattandy  ýaǵyzdar emes, sendeı adamdardyń jeke kózqarasy, dúnıe tanymy bolatyn, sondyqtan óz túsinik - túısigiń  boıynsha  aıtshy  dedi,  taqaýlap. Áńgimemiz úzilmesin degen maqsatta:

 – Áı,  meniń estýimshe, Ybyraım paıǵambardyń qurbandyqqa shalatyn maly bolmaı qalyp, balasyn qurbandyqqa shalmaq bolyp baýyzdaǵaly jatqanda aspannan bir kók qoshqar túsipti de sol qoshqardy soıypty deıdi ǵoı , sodan qalǵan salt bolar ? dedim qysqartyp qana.

– Iá, júlgesi solaılaý. Shyndyǵy bylaı: Qudaı , Ibraıym paıǵambardyń ózine qanshalyqty adal, senimdi ekendigin bilý úshin paıǵambarǵa balasyn qurbandyqqa shalýdy buıyryp synap kórmek bolǵan . Qudaıdyń taza elshisi  Ibraıym paıǵambar da esh ekilenbeı áıeline «biz minájat etip kelemiz»  dep  jalǵan aıtyp balasy Isany  alyp shyǵady da óz rızalyǵy boıynsha  qurbandyqqa baýyzdamaq bolǵanda , onyń sheksiz adaldyǵyna shýbá keltirmegen Qudaı da meıirlenip aspannan osy kókqoshqardy túsirgen bolatyn. Bul jerde baıqasańyz eki birdeı adaldyq saqtalyp tur. Biri qudaıdyń buıryǵyn buljytpaı etbaýyry balasyn óz qolymen baýyzdaýǵa deıin barǵany da, ekinshisi ana eshqashanda ishinen shyqqan balasyn ólimge qımaıdy,  kerek bolsa sol ólimge ózin baǵyshtaıtyny belgili ǵoı, sondyqtan qudaı qosqan qosaǵyna da shyndyǵyn aıtpaǵany  dedi.

– Ee, tolyǵy solaı deńiz, dep sózine qurmet etkendeı syńaı tanytyp sypaıylyq bildirdim. Meniń asa keri tartpaıtyn jan ekenimdi sezdi me álde dinnen saýatymnyń salmaqsyzyn baıqap qaldy ma arqalanǵan azamatym  sózin aryqarar sabaqtap:

– Qudaı degen kim bolady senshe ?  -dep, tóbeden urǵandaı dúńk etkizdi kelesi suraǵyn. Myna suraqty estigende quıqam shymyrlap, ilkide ne derimdi bilmeı birazǵa deıin únsiz otyrdym da:

– Oıpyrmaı qurdas, qoımaıtyn suraqty qoıyp qaldyń-aý. Endi ekeýmiz Qudaıdy talqylasaq kúnásinen buryn uıattaý bolar, mana dindar adam emestigimdi aıtpappa  edim deıdergenim de:

– Aıttym ǵoı saǵan. Jeke óz kóńilińde ony kim dep tanısyń ? Sony aıtaberseńshi kúmiljimeı , -dedi  buıryqty raımen.

 – Já, onda óz túısigim boıynsha aıtsam  aıtyp kóreıin, artyq - kem ketsem Iem ózi keshirsin! Menińshe: Bul ǵalam bir tutas, belgili júıe boıynsha  jaratylǵan. Álemdegi zat ataýlynyń bári de  bir-birinen eshqashanda aıyryla almaıtyn málim  zańdylyqtarmen ishteı ne syrttaı, ashyq ıakı qarańǵy túrde   baılanysqan . Áý basta osy zańdylyqtardyń atasy bolǵan tábıǵat dúnıesiniń negizi–qudiretti kúsh nemese jaratýshyny, men Qudaı dep oılaımyn, dedim.

– Iá, shamaly jaqyndadyń, biraq sol Qudaıdyń bizge túsirgen buıryǵyn bilesi be ? -dedi nyǵyzdalyp taǵy da. Sol sát, «Tegi, bul, menen neni bilmekshi eken-á ?»  degen oı ushqyny  kóńilime  sap ete qaldy da , sóz sýyrtpaqtap kóreıin degen maqsatpen, «bilmedim, ol ne eken ?»-dep, ózine keriqaraı saýaldap qoıdym.

 – Endeshe bilip júrgin. Táp-táýir oqyǵan adam kórnesiń. Sılaýǵa tıisti óz qudaıyńdy óziń bilmegeniń myna jasyńda tipti uıat qoı qurdas. Sol baǵanaǵy Ybraıym paıǵambardyń balasy degen Isa ásilinde Qudaıdyń óz balasy bolatyn. Ony kúli adamzatty qutqarý úshin ádeıi jibergen, eger Ybraıym paıǵambar Isany baýyzdaǵanda da pyshaǵy ótpes edi,bildiń be ? degeni.

 – Oı, qoıyńyzshy. Islamda qudaıdyń túr-túsin, pishim- poshymyn ári qaıda turatynyn  bilýge bolmaıtyn qudiret ıesi  deıtin  sıaqty edi ǵoı , sondaı-aq Qudaı eń pak, eń ádil, eń taza bolsa, kúli ǵalamdaǵy zat bitkendi ózi jaratsa, bárimizde sol kisiniń balasy bolmaımyz ba? dedim.

– Joq. Biz kúnáqar pendeler qudaıdyń balasy emespiz. Sony túsinip al. Adamzatty tek Isa ǵana qutqarady, sol ǵana bar máseleńdi sheshýshi soǵan mináját etýiń, sıynýyń, járdem kútýiń  kerek dedi órshelenip.

– Bunyńyz endi qypqyzyl adasý ǵoı. Barlyq mýjızany ózi jaratyp, bárin bilip otyryp olardy alalasa , teń kórmese, bireýdi bireýge qul etip jyǵyp berse, onda qaıtyp Alla qaq, Alla pak bolady ? Meniń bilýimshe : Ybraıym da, Isa da, Muhamedte paıǵambarlar, olar Allanyń naǵyz elshileri. Qudiret ıesi jalǵyz, oǵan serik qosýǵa bolmaıdy. Oǵan kerek bolsa adamnan týǵan bireýdi bala qylmaı - aq ózi qalaýynsha jarata alady ǵoı baýyrym , dedim.

– Taǵy da qáte kettiń. Isa paıǵambar emes. Ol paıǵambardan joǵary turady. Al, sen aıtyp otyrǵan Muhamed naǵyz...  ( aıtýǵa aýzym barmaıdy) tan, ol adamdardy aq joldan adastyrýshy  degeni.

 –Tek-eı, astapyralla! Janymdy túrshiktirdiń ǵoı! Sen ózi shynymen qazaqtyń balasysyń ba? dedim qatqyldaý daýyspen.

– Iá, qazaqpyn. Qazaq bolsam ne bopty, a ? -dep betime bejireıip turyp bir túrli súrkeıli sýyq beınede  qarap qoıdy.

Júregim zýyldap, ishteı Allalap, «Bunymen jaýlasyp qaıtem, onan da jaımashýaqtap birneme aıtyp kóreıin de » degen oımen:

– Eı, baýyrym, sonda sen, myń jyldan beri qazaq halqy ustanyp kelejatqan ıslamdy, sol jolda shahıt bolǵan ata - baba arýaǵyn , aǵaıyn - týǵan kóńilin, áke-sheshe meıirin, ult rýhanıatyn eshqandaı qurmettemeısiń be? « Bólingendi bóri, aıyrylǵandy aıý jeıdi» deýshi edi kóneler, jalǵyz óziń qazaqtan bólinip ne marqadam tabam dep oılaısyń ? « Ý ishseń, ultyńmen ish» demeı me? Sen bir ǵalamdy alaqanyńda oınatyp otyrǵan ǵulama bolmaǵan soń, jóni joq nársege elirip-eliktemeı ultyń qalaı júrse sende solaı bolmaısyń ba, áı,  jazǵan-aı!-dedim ókinishti beınede.

• Nege men  adasqandarmen birge júrýim kerek? Solarmen birge tozaq otyna kúıýim kerek pe? Joq, qaıta olardy naǵyz adam qalpyna keltirýim  kerek qoı. Meniń maqsatym osy adasyp júrgen qazaq degen tobyr halyqty qutqarý bile bilseń. Sen, el boq jegen eken dep boq jeýiń  kerek pe? Qaıta sanaly azamattyǵyńdy tantyp ultty adasqqan jolynan qaıtarmaısyń ba? dep kijindi onansaıyn qyza túsip. Endi ary qaraı daý qazanyn qaınatýdy kóńilim qalamaǵan soń,  sózdi sózbaqtatpaı  short keseıin dep:
• Iá, ulttym ý ishse de, sý ishsede birge bolamyn! - dedim, qusalanyp. Meniń sál yzalanyp qalǵanymdy sezdi-aý deımin áńgime áýenin  basqaǵa burǵysy kelip:
• Áıelińnen bir suraq surasam bola ma ? -dedi.
• Áı, meniń áıelim bundaı áńgimege aralaspaıtyn adam. Suraq surap áýre bolmaı - aq qoısańshy dep unatpaǵan syńaı tanytyp edim:
• Joq, siz nege shekteısiz. Árkimniń óz kózqarasy bolady ǵoı. Onyń ústine ol kiside bizben teń quqyqty, sizdiń qaqpaılaıtyn jónińiz joq. Men surap kóreıin, qalaı jaýap beredi ózi bilsin, dep taǵy da taqymdap qoımady.
• Onda erkińiz bilsin, dedim.
• Ásıa sizge suraǵym bylaı. Osy áıel adam kúıeýiniń aldynda bir qylmys ótkizip qoısa ıaǵnı bóten erkekpen degendeı, sonda ol áıeldi taspen uryp óltirý durys pa, sizshe ? -dedi.
• Joq a, nege taspen urý kerek. Eger shynymen qylmysty bolsa jasaǵan qylmysynyń aýyr - jeńildigine qaraı zań júzinde tıisti jazasyn alýy kerek qoı. Jan degen Allanyń adamǵa bergen amanaty. Ony tek Alla ózi ǵana  alýy kerek emes pe?  Basqa bireýdiń oǵan qol salý quqy joq dep oılaımyn  dedi, batyl túrde.
• Óte durys aıtty. Sen bilesiń be? Baǵanaǵy sen aıtqan Muhamed sondaı zań  jasaǵan adam. Onyń erejesi mine bylaı: Birinshi áıeldi óz áke sheshesi, ekinshi kúıeýi, sosyn basqa jınalǵan halyq jabyla taspen  aıaýsyz uryp óltirýi kerek. Kórdiń be?  Bunda eshqandaı  jaratýshyǵa baǵyný pıǵyly kórinip turǵan joq qoı. Sonda osyndaı zulymdyqty jasaǵan adamdy qaıtyp paıǵambar dep syılaısyń dar ? -dep, shym etpeı qoıyp qaldy.
• Oıpyrmaı  jigitim, Qudaıdan qoryqpaı sóılediń ǵoı tegi. Muhamed paıǵambar solaı jasasa sol dáýir sanasyna qaraı jasaǵan da bolar, meniń estýimshe Janny jánnáttá bolǵyr paıǵambarymyzǵa deıin arap elinde bir erkek júzge tarta áıel alady eken de , áıeli qyz bala týyp qoısa  ,balany tirideı kómin tastaıdy eken deıdi shyn bolsa ? Múmkún sondaı maldyq sanadan qutqarý úshin de solaı qatal tártip kerek te bolǵan shyǵar, kim biledi ?  Biraq, álemdegi eń uly degen  100 adam saraptamasynda Muhamed paıǵambar birinshi orynda tur ǵoı. Sodan aq kimniń kim ekendigi belgili emes pe! Paıǵambarymyz «jaratýshy jalǵyz, men, tek, elshisimin» degen. Biz Qudaıdyń quly Muhamedtiń úmbetimiz dinimiz ıslam, kitabimiz quran , bul qazaq úshin buljymas aqıqat. Seniń myna júrisiń ultqa degen satqyndyq , Otanǵa bolǵan opasyzdyq, dinge degen azǵyndyq qoı, masqara - dedim kúıip ketip.
• Meıliń bilsin. Meniń senǵusap aq joldan adasqym kelmeıdi. Ondaı ultyńa urǵanym bar. óz dańǵyl jolymda qalamyn máńgi. Biraq saǵan bir aıtarym Qudaıdyń balasy Isaǵa til tıgizýshi bolma. Bir pálege ushyrap qalasyń beıshara dedi de qolyn biraq siltedi, álgi naqurysym.

        Qyzdy-qyzdy daýmenen ane - mine  Almatyǵa da taıap qalǵan ekenbiz. Oıpyrmaı, adamda,  shyndyǵyna kelsem  qazaqtaı tekti halyqta  osyndaı azǵyndaǵan teksiz  bolady dep úsh uıyqtasam túsime kirmegen bálem eken. Talaıdan beri  telarna,  aqparat betterinen bóten aǵym, bógde dinsymaqtarǵa  kirip ketken qazaq jastaryn emis - emis estıtinmin. Biraq mynadaı eki ıygyn shaýyp bireýlerdiń artynan basy butin  kirip ketken teris aǵymdy ımansyzdy birinshi ret kórgennen be, zárem ushyp,  tek, Allalap «E, azǵan degen osy eken-aý?!» -dep, jaǵamdy ustadym da qaldym...

                                           ***

    Otanǵa oralǵan 18 jyl ishinde shynyn aıtsam betimnen shyndap qaqqan bireýdi kórmegen ekenmin. Qaıda barsam da, kimmen kezdessem de, qushaǵyn aıqara ashyp  adamsha qabyldap, qazaqsha jol-jónin siltep, baǵyt-baǵdar nusqap otyrǵan aqjarqyn jandar boldy. Talaı Ýnıversıtet, mektepter « bizge jumysqa kelińizshi» - dep , qıylyp qolqada salǵan bolatyn. « Mal alasy syrtynda, adam alasy ishinde » degendeı qaıda bolmasyn keıde bir adamdardyń óz-ózinen qurysyp-tyrysyp, tyjyrynyp seni unatpaı turatyny bolady ǵoı osy. Árıne ondaıdy túsinýge bolady. Bul jaǵdaı bajaılap baıqasaq barlyq pendede bolatyn adamnyń jaralys juldyzdyǵy(Shıpagerlik baıan uǵymy boıynsha) arqyly ishki sezimmen keletin  qublys eken. Desekte, keıbireýdiń qaradaı qany qaınap, jyny qozyp, joqtan pále izdep, daý kóterip  ózge bireýge jónsiz soqtyqqysy kelip  ólerdeı óshigýin kórgende, «mynaý jyndydan saý ma ózi?» - dep, tańdanyp qalady ekensiń.

Jaqynda taǵy da bir jaǵamdy ustatqan mynadaı  jáısyz jaǵdaı boldy, basymda. Men otyrǵan mashınaǵa jol boıynan erli -zaıypypty ekeý otyrǵan bolatyn. Mashınaǵa kirisimen qursaqty jas kelinshegine « eı , aýzyńdy buzyp jibereıin be, murnyńdy bet qypjibereı be, talqanyńdy shyǵaraı ba? » degen sıaqty kisi qulaǵyna túrpideı tıetin jaǵymsyz sózderdi qaıta-qaıtalap aıtyp otyrdy talpaq tanaý, jalpaq bet, myrtyq sary jigit. Men ishimnen « oı, taýba , dóńbekteı jigittiń dúńk qoıyp, kelinshegine erkelegeni, túıeniń taırańdaǵanyndaı kózge oǵash ,kóńilge qorash kórinedi eken-aý » -dep,  biraz únsiz otyrǵanmyn. Dóńbekteı dep otyrǵanym: álgi talpaq sarym bet-beınesine qaraǵanda mólsheri qyryqtyń shamasynda, kelinshegi ary ketkende sol jıyrma bes mańynda sıaqty kórindi maǵan.  Kenet « qaıda turasyń ? » degen álgi jalpaq sarynyń sańq etken daýsy oıymdy buzyp jiberdi. «Men be ? Men osy Almatyda  turam ǵoı » - dedim, qysqa ǵana. Betime jaqtyrmaǵan syńaıda qarady da:

• Oralmansyń - aý deımin,  -dedi.
• Joǵa, meni oralman deýge kele qoımas dedim jymıyńqyrap.
• Bilinip tursyń ǵoı, onyń nesin jasyryp otyrsyń, uıalasyń ba ne ? -dedi taǵy da.
• Joq, uıalatyn nem bardeısiń. Meniń aıtyp otyrǵanym : men  kelgen 18 jyldyń aldynda « oralman» degen ataý joq bolatyn. Keıin shetelden qandastarymyz kóptep kelebastaǵan soń, úkimet olarǵa arnaıy zań shyǵaryp kýbotany tikeleı  bólýi úshin  osyndaı bir jeke ataý kerek bolǵan. Onyń ústine « oralman» degen status jańadan kelip áli qazaq respýlıkasynyń tólqujatyn almaǵan aǵaıynǵa qaratylǵan, meniń azamattyq alǵanyma baqandaı 15 jyl boldy soǵan aıtqanym ǵoı,  -dedim,  jaıǵana.
• Bári bir emes pe? Qaıtseń de  oralmansyń,-dedi zildenip. Asa jaqtyrmaı otyrǵan adamǵa kóp sóıleý, onsyzda syzdap turǵan  bireýdiń jarasyn tyrnaǵandaı bolatyny bar ǵoı degen oımen   arqaraı úndemeı otyra berdim. Talpaq sarymnyń tynyshy ketip birese kelinshegine tıisip, birese telofonymen alysyp óz-ózinen úkilep-aqylap, kerilip -sózylyp otyrǵan mazysyz kúıinen « áı, osynyń birdeme degisi bar-aý » - dep, ózimde sekem alyp otyrǵanmyn. Oılaǵanymdaı-aq, arada asa kóp ýaqyt ótpeı-aq, maǵan buryla qarap:
• Men, osy oralmandardyń bir qylyǵyn óte jek kóremin, -degeni. Seni bireý kisi kórip sóılegen soń oǵan árıne laıyqty jaýap berýiń kerek qoı. Men de:
• Iá, qandaı isin aıtasyń ? dedim tańdanyp.
• Oı, qoıshy solaryńdy. Kishkene tıisip qoısań boldy, baıbalam salyp mılısıaǵa tabanda aryz aıtady eken qatynqusap, -dedi mensindegen beınede.
• Onda tıispe. Nege jónsiz soqtyǵasyń bireýge. Olaldyń úkimetten basqa qorǵaıtyn kimi bar? Bireýi balasyn, bireýi áke-sheshesin, bireýi baýyr -týǵany, eli- jurtyn tastap Otanym, qazaǵym dep kelse, sen oǵan zábir kórsetseń, ol baıqus mılsıaǵa barmaı endi qaıda barady? Bir elden emes bir aýyldan ekinshi aýylǵa kóship barý degen ońaı sharýa ma saǵan? Olar álemniń ár elinen, ár túrli mıtalıtetpen tárbıelenip kelgender ǵoı, bul jerge jersinip  turǵyn elmen quda-jegjat bolyp sińisip ketkenshe biraz ýaqyt kerek emes pe? Áı, baýyrym-aı! sende aıtady ekensiń osy, - dedim ashynyp.
• Oı, olardy bilemiz ǵoı. Otanym dese keshe el basyna qıyn kúnder týǵanda shet elge qashyp ketpes edi ǵoı. Ásheıin, bugin egeımen el bolǵanymyz da « daıyn asqa ,tik qasyq» bolyp keleqapty ózderi. Myna bizdiń úkimettiń mıy joq. Sol bálelerdi shaqyrmaǵanda álgi kvotaǵa bólgen aqsha ózimizde qalar edi de biz bundaı  kvartıra jaldap qańǵyryp, keri ketip kedeı hálde de bolmas edik. Kezinde, Qajy aǵam « maǵan shetel qazaǵy kerek emes, áýeli óz halqymyzdy jarylqap alaıyq» degen bolatyn,-dep, oıdan qostyma bilmeımin sózin myǵymdap qoıdy. Áı, bul azamat kóp nárseni bilmeıtin de shyǵar, sosyn osylaı aıtqany ǵoı, azdap túsindirip kóreıinshi degen maqsatpen:
• Baýyrym, biz, taǵdyrdyń jazýymen alyp ımperıalardyń ortasynda otyrmyz. Solardyń zulymdyǵynyń kesirinen eriksiz qanshama jyldar  bodan bolyp kis qolynda kisendeldik. Qanshama qanqaqsatqan  zobalań taǵdyrdy halqymyz bastan ótkerdi. Bir kezderdegi saıqal saıasattyń arqasynda biraz qazaqtyń toz-toz bolyp dúnıeniń tórt buryshyna tozyp, kezip ketkeni de bar. Biraz qazaq bul kúnderi shet eldiń jeri  bolyp qyzyl syzyqtyń syrtynda qalyp qoıǵan tegindegi ata jurtta otyr. Endi qudaı halqymyzǵa baq berip derbes eldigimizdi qolǵa alǵan sátte  «Qazaqtyń bir ǵana otany bar. Ol–qazaq eli» degen oımen shamasy kelgen aǵaıynnyń elge oralyp tobymyzdy kóbeıtip jatqany anyq. Ózińde bilersiń, biz dúnıedegi eki júz neshe memleket ishinde jer kólemi jaǵynan alǵanda 9- oryndy ıelep turǵan  iri elmiz ǵoı. Osyndaı dalıyp jatqan dalamyzdy bir ýys qazaq qalaı qorǵaı alady ? Onanda bárimiz jıylyp zor kúshke aınalǵanymyz durys bolmaı ma? Úkimet sen oılaǵandaı jyndy bala emes, bolashaqqa qurǵan úlken josparmen isteıdi ne istesede. Sen unatpaǵan eken dep, «oralman» jalpy qazaqstan halqyn, qazaqstan halqy « oralmandy» jekkórmeıdi, dedim.
• Qaıdan, bizdiń jerde bári de ıtteı jekkóredi, -dedi.
• Sonda sen qaı jerden ediń ? Áıteýir Almatyda ondaı nárse joq, -dedim senimmen.
• Aa, men  uly Abaı topyraǵy Semeıdenmin, Almatyǵa kelkenime biraz jyl boldy. Bul jerdiń adamdary da jekkóredi, voobshe oralmannyń kelmegeni jaqsy. Olarsyz da  eshkim bizge  juǵysa  almaıdy. Tipti burynǵy kúnimiz keleqalsa  qýanar edim shirkin. «Kvartıra» emes onda basymda kúmbiregen úıimde  bolar edi. Maǵan salsa osy oralmanyńnyń bárin biraq kúnde jaıyna jiberer edim, - dep kújı tústi  onansaıyn. Áı, basyń qaqpaıtyn pále ekensiń ǵoı. «Uly Abaımen jerlespin dep maqtanǵansha Semeıden kelgen, el-jurt degendi  bilmeıtin, halqym dep qam jemeıtin, Otan dep basym aýyrmaıtyn, esim aýǵan aıaǵym taıǵan jaqqa júre beretin   esalańmyn deseńshi onanda »-dep, ishteı kúbirledim de  «E, tozǵan degen osy eken-aý ?! » -dep, jaǵamdy ustadym.
• 

Shaıahmet QALI