Ǵumyrdyń eki kezeńi ystyq bola túsedi me deımin jyldar ótken saıyn. Onyń biri – qamsyz balalyq dáýren de, ekinshisi, albyrt jigittik kezeń eken. Alańsyz ýaqyt... Biraq uzaq emes. Birte-birte alystaı beredi. Oralmasyn bilseń de ańsaısyń. Jadta qaıta jańǵyrtasyń esińde saqtalǵan jaıttardy, kóz aldyńa beınesin ákelesiń. Bir sát janyńa shýaq tógedi. Mereılenesiń... Bala kezimizde talaı kýá bolǵanbyz, bas qosyp qaýqyldasqan aýyl qarttarynyń jastyq shaqtaryn sóz etkenine. Keıbiri tipti jas ala-tuǵyn janaryna. Eski kúnine elespen saıahattap, kóńiline medet tabady eken ǵoı keıin baǵamdasam... Sol kúıge biz de enip kele jatqan jaıdamyz.
Surastyra-surastyra júrip, keıinirekte taýyp alǵan, bula dáýrenniń kýá-belesi stýdenttik kezde birge oqyǵan, alysta turatyn tórt-bes «qyz-jigitke» ara-tura telefon shalatynym bar. Sol ádetpen birde sonaý Óskemendegi Nıazbekov Qanatqa habarlastym. Janqaltadan jarty qurt bólip jegen jan dos. Qazir oblystyq drama teatrda akter. Bul joly uzaq áńgimelestik. Ótken-ketkendi eske túsirdik. «Anaý qaıda, mynaý qaıda?» «Anaý anda, mynaý mynda». «Al, – deımin odan ári bárin bile túskim kep, túgendep almaq nıetpen, – ana Talǵat qaıda osy? Surastyrsam eshkim bilmeıdi. Habaryń bar ma? Ysmaǵulovty aıtam. Dombyrashy». «Aı, ol qaıtys bolypty. Ádilhan aıtty. Qabylov she. Qaıdaaa...» Tóbemnen sý quıyp jibergendeı... Birazǵa sheıin eshnársege zaýqym soqpady. Talǵattyń beınesi kólbeńdeı berdi...
1983 jyl. Tamyz aıynyń sońǵy kúnderi. Almaty shahary. Respýblıkalyq estrada-sırk óneri stýdıasyna túsken kezimiz. Qazaqstannyń túkpir-túkpirinen jınalǵan qyz-jigitter. Bárimiz de Baızaqov pen Jandosov kósheleriniń qıylysyndaǵy Mádenıet mınıstrliginiń jataqhanasynan oryn aldyq. Bir-birimizben jón surasa bastadyq. «Tanysyp qoıaıyq, atyń kim?» «Atym Bálenshe», «Men Túgenshe». «Qaıdansyń?» «Bálen jaqtanmyn». Oqýǵa túskenderdiń ishinde uzyn boıly, shashy qaıratty, oıly janar, qyrsha muryn, qalyń qasty, aqshyl óńdi jigittiń óneri ózgelerden erekshelenip turdy. Kúıdiń san túrin tógiltedi. Birinen soń birin. Qurmanǵazy, Daırabaı... Dombyra pernesinde joǵary-tómen júıitkı qozǵalǵan salaly saýsaqtary men kósilte qaqqan tegeýrindi qaǵysynyń máner-turpaty, alýan aıshyqty dybys-órnegi bárimizdi tańqaldyrdy. «Myqty, myqty...» – deımiz basymyzdy eriksiz shaıqap. Bilistik. Esimi – Talǵat eken. Famılıasy Ysmaǵulov. Petropavlovtanmyn deıdi. Sózge sarańdaý kórinedi.
Sol kezdegi úrdispen, oqýǵa kirispesten buryn bizdi bir aıǵa Taldyqorǵan jaqtaǵy aýdandardyń birine qarasty kolhozǵa kómektesýge jiberdi. Alqapta kartop jınadyq. Jumystan soń sharshaǵanymyzdy umytyp ketemiz. Jastyqtyń áseri. Keshki astan soń án sozamyz, kúı tartamyz. Túnniń bir ýaǵyna sheıin dý-dý. Qyzdardyń syńǵyr-syńǵyr kúlkisi... O, darıǵa-aı! Basymyzben baryp tasty urǵan, ókpemiz joq qyrmyzy qyzyl zaman edi ol da bir!
Tústikti jumystyń basynda ázirleıtin-di. Aspazshylar ústel ústine qasyq-shanyshqylardy, ydystardy, nan tilinip salynǵan tabaqtardy ornalastyryp qoıyp shyqqansha ájeptáýir ýaqyt ótedi. Sondaıda Talǵatqa «Kóńilashar» deıdi jigitterdiń bireýi. Sony ol kútip otyrǵandaı. Dereý Maqsattyń janynan tastamaı ala júretin dombyrasyn qolǵa alady. Kúmbirlete jóneledi. Kúı basyn attardyń shaýyp kele jatqan tuıaq dúbirimen áserlendirip jiberetin. Áýeli alystan talyp estiledi. Sonan soń sol dybys jáılap jaqyndaı beredi, jaqyndaı beredi. Sálden keıin qalyń dúbir ap-anyq estilip, qulaqtyń dál túbine taqalǵan sátte kúı áýeni bastalyp ketedi. Myń san tulpar satyrlata shaýyp qasyńnan óte shyqqandaı... Keıde «Adaıdy» aryndatady. Keıde «Shalqymany» shalqytady. Talǵat jetkizý mashyqtary kúrdeli osy kúılerdi de ózgeshe bir qushtarlyqpen súıinip oryndaýshy edi. Oń qolynyń jeńil qozǵalysyn, tegeýrindi qaǵysynyń joıqyn ekpinin sońyna deıin pás túsirmeı qalybynda saqtaıtyn... Oqý bitirgensin onyń áıdik dombyrashy bolatynyna, talantynyń jarqyraı tanylatynyna bárimiz shúbásiz senip, ásem shári Almatyǵa oraldyq.
Sabaq bastalyp, birshama ýaqyt ótti. Stýdentter ár mamandyq boıynsha toptasyp, birge júretin boldy. Halyq ártisteri, ánshiler Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtyń, Júsipbek Elebekovtiń (oqytýshysy Jánibek Kármenov) jáne dombyrashy Qubysh Muhıtovtyń klasynda oqıtyn shákirtter bir ortaǵa biriktik. Ózgeler «narodnıkter» dep atap ketti bizdiń tobymyzdy.
Talǵattyń sabaq alatyn ustazy – profesor Qubysh Muhıtov. Halyq kompozıtory, ánshi Muhıt Meralyulynyń juraǵaty. Tájirıbeli, bedeldi, shoń pedagog. Bul kisiniń aldynan ótken shákirtteri shetinen el tanyǵan dáýlesker dombyrashylar. Qarshyǵa Ahmedıarov, Raqym Tájibaev t.b. Talǵat Maqsat degen jigitpen bir bólmege ornalasqan-tyn Aqtóbeniń Oıyl jaǵynan kelgen. Sebebi ekeýi de Qubysh aǵanyń klasynda oqıdy. Birge barady sabaqqa, birge keledi. Egiz qozydaı. «Áı, Talǵat, bolsaıshy keshiktik qoı», – dep asyqtyrǵan kýrstas dosynyń sońynan júgire shyqqan Talǵat botınkasynyń baýyn júre baılap bara jatatyn ylǵı. Maqsat ákeden erte aırylǵan. Jalǵyz ul eken. Minezi jumsaq. Aqkóńil hám bar bolsa qolyndaǵysyn aıamaıtyn jomart. Buǵanasy qatpaı basynan ótkergen túrli qıynshylyqtardyń áseri me, áıteýir qolynan kelse jyly sózimen demep, kómektesýge daıyn turady. Maqsat Tilepbergen osy kúni Qurmanǵazy atyndaǵy qazaqtyń akademıalyq ult aspaptar orkestrinde dombyrashy...
Bir bólme ishinde qatar daıyndalý – stýdent dombyrashylar úshin óte qıyn. Keıde Talǵat jataqhananyń bos turǵan foıesin menshikteıdi. Ol ustazy mindettegen shyǵarmany meńgerip shyǵýǵa asa yntazar kóńilimen qulshyna kirisetin. Kúı áýeziniń tuńǵıyǵyna boılap, eki kózin jumyp, ashyp, myna dúnıeni umytady. Uzaq, óte uzaq tartady. Daıyndyǵyn aıaqtaǵansyn da dombyrasyn tizesine qoıyp, saýsaqtaryn sytyrlatyp, bir núktege qadalyp otyryp qalatyn.
Talǵattyń sheberligin jetildirýdegi izdenisi mol edi. Foıede turatyn teledıdardan anda-sanda berilip qalatyn keıbir ataqty dombyrashylardyń konsertin qur tamashalap qoımaıtyn, zeıinin túgeldeı olardyń saýsaqtaryna, aspapta perne boılata jeńil qozǵaltý, jınaqy ustaý, ushymen basý tártipteri daǵdylaryna, dybysqa ózgeshe reńkter berý tásilderine (applıkatýrasyna), ishekti mánerli qaǵyp, áýendi árlendirip áýezdendire bilý mashyqtaryna aýdaratyn. Tyńdap bolǵan soń, júgire basyp bólmesinen dombyrasyn alyp shyǵyp: «Terisqaqpaıdyń» myna saǵasynda bylaı alý kerek eken ǵoı», – deıdi kúıdiń ıgere almaı júrgen tusyn áldeneshe qaıtalaı tartyp. Shyǵarmanyń mazmuny men pishinin óz órneginde qalyptap shyqqanyna qatty qýanatyn. Talǵatqa keıde kúı tart dep qolqa salamyz. Ádetinshe esh bálsinbeıdi. Qaıta soǵan ol rıza bolatyn. Ynta-yqylasymen tartatyn, berilip tartatyn. Sonan soń kúı tarıhyna ne eskilikti oryndaýshylarǵa baılanysty áńgimege aýysamyz. Talǵatqa osyndaı suhbat qurǵan unaıdy. Tek kúı, kúıshiler týraly bolsa saǵattap otyrýǵa bar. Mundaıda ashyla sóıleıtin. Dombyrashy jaqsy formada júrý úshin, qolǵa únemi jattyqtyrý jumystaryn jasaǵan jón, deıtin ol. Oń qoldy sirestirip ustamaý kerek, kúıdegi shtrıhtardy berýge bóget bolady, deıtin taǵy da. Jaı aıtyp qoımaıdy. Sony isteıtin. Saýsaqtaryn ashyp-jumady. Judyryǵyn túıip býynyn aınaldyra qozǵaıdy, ıip, jazady. Bunysy keıin qalypty ádetke aınalyp ketti. Otyrǵan jerinde de, kóshede kele jatyp ta osy jattyǵýlaryn júrgize beretin. Rasynda turaqty mashyqtyń arqasy bolar, kúı shertkende oń qolyn qospasynan ıgende toqsan gradýstyq tik tórtburyshtyń pishinin jasaıtyn...
Birde qyz-jigitterdiń bireýi usynys aıtty «Qymyzhanaǵa» baraıyq dep. Bul – shahardaǵy kelýshilerine tek ulttyq taǵam-sýsyndar usynatyn sol kezdegi tamaqtaný ári demalys oryny edi. Burynǵy OK ǵımaratyna qarsy, oń jaq bette, kóp qabatty úılerdiń astyńǵy bóligine ornalasqan. Álgi sózdi bárimiz maqul kórip, bir jarym saǵattyq otyrysqa tapsyrys berdik. İshi kıiz úıdiń ıilgen keregesi pishinindegi qýystarǵa bólinip tastalǵan. Árqaısysynda dombyra ilýli tur. Bizder sonyń birin ıemdendik. Kelesi qýysqa da dabyrlasyp ózge qazaq jastary jaıǵasyp jatty. Aldymyzǵa baýyrsaq salynǵan birneshe tarelka qoıyldy. Sonsoń sharaǵa quıylǵan qymyz keldi. Oıý bádizdegen birneshe aǵash tostaǵan, saby órnektelgen ojaý ákelindi. Sonan keıin et keldi aldymyzǵa. İship-jep jatyrmyz. Sálden soń kórshi qýystaǵy álgi beıtanys jigiterdiń biri kúıdi tókti deısiń. «Al, Talǵat qalyspa, sen de qamshy bas...», – dedik. Onyń ádeti bar-tyn, qasyndaǵy dombyra shertken adamnyń kúıi aıaqtalǵansha degbiri ketetin. Typyrshyp qolyn ýqalaı beretin. Bul joly da sóıtti. Ázer otyr. Anaý aıaqtaǵany sol edi, Talǵat kósilte jóneldi. «Talǵat, Talǵat...» Tus-tustan shý-shý etemiz. Arqalanyp ketken. Aryndap baryp bitirdi. Ana jigit te tosylyp qalmady, ile jańa bir kúıdiń shetin shyǵardy. Náshinine keltire tartady eken. Birde jeldirtti, birde daýyldatty, birde kúńirentti... Kezek Talǵatqa keldi. «Terisqaqpaıdy» qaqty. Oryndalý mashyǵy, sheberligi, bólekshe turpattaǵy shyǵarma edi. Qoly aýany ersili-qarsyly tilgileıdi. Ekpini álemat. Áýezi, bitimi, qaǵyspen aıshyqtalyp ashylatyn bul kúıdi tipti jandyryp jiberdi. Munan soń kezek álgi beıtanys jigitke keldi. Odan Talǵat. Odan jańaǵy jigit... Biraz kúıdiń basy qaıryldy. Talǵat ústemdik qura bastady. Ol dombyrany qolǵa alǵanda dabyr-dubyr sózder kilt tyıylyp, tynyshtyq ornaıdy. Bir kezde “Serperge” kóshti. Yntazarlyqpen yqylastana oryndaıtyn kúıi. Sekýndalyq ıntervaldyq qozǵalysqa qurylǵan áýen. Moıyǵan kóńilge jiger, serpilis beretin, rýhty janıtyn áýez... Jelpintip jiberedi. Mań dalada at ústinde jeldirtip kele jatqandaısyń. Qıalyń samǵap, shartarapty kezedi. Osy qalyptan aırylyǵyń kelmeıdi... Iirimine úıire tartqan áýez áldeneden soń aıaqtaldy. Satyr-sutyr shapalaq. Ana tustan, myna tustan daýystar shyǵady. «Jaraısyń jigit!», «Bárekelde!» Otyrystyń da ýaqyty bitti osy mezette. Oryndarymyzdan dabyrlasa shýlaı kóterilip, syrtqa bettedik. Kózim túsip ketti, Talǵattyń eti jeýsiz, tostaǵandaǵy qymyzy shala ishilgen kúıde qalypty. Biraq ózi kóńildi. Óńi rıza keıipte. Tamashalaǵan qaýymnyń birazy esik jaqtan kútip alyp, Talǵattyń qolyn qysyp, alqap jatty... Kúıdiń rýhy ony osylaısha qanattandyratyn, rahatqa bóleıtin.
Kóńilde saqtalyp qalǵan úzik-úzik elester tizbektelip ótip jatyr...
1984 jyl. Maýsym aıynyń basy. Jeksenbi edi. İshim pysyp otyrǵanmyn. Talǵat kelip: «Osy Almatyda meniń jıen aǵam turyp jatyr, soǵan Maqsat, sen, men, úsheýimiz baryp keleıik. Ol kisi Ǵarıfollanyń ánderin jaqsy kóredi», – dedi. «Jaqsy», – dedim birden kelisip. Qur qol barǵan uıat bolar, úı ıesi de qysylyp qalmasyn dep bir jarty aldyq. Ondyq-mundyq tiske basarymyz bar. Dombyramyzdy da ala kettik. Aǵasy elýdiń o jaq, bu jaǵyndaǵy kisi eken. Álde maǵan solaı kórindi. Tanystyq. Jalǵyzbasty. Turatyn páteri bir bólmeli. Sonan otyrys bastaldy. Rúmkaǵa quıylǵan otty sýdy túgeldeı emes, jartylaı ǵana ishemin. Jutqanda qınalyp, qatty titirkenemin. Shamalydan soń-aq jaǵymsyz bul belgiler joǵaldy. Talǵat pen Maqsatty bilmeımin, ózim kóńildene bastadym. Otyrystyń ajary – án menen kúı. Soǵan kóshtik. Kúı ketti bezildep. Alma-kezek beýbeýletip jatqan Maqsat pen Talǵat. Sálden soń Talǵat: «Al, Bóribaı, endi sen Ǵarekeńnen...» – dedi. İrkilmedim. Daýysym burynǵysynan ashylyp ketken eken. Aıanbadym. Aǵa dán rıza. «Kishkentaı Ǵarıfolla», – deıdi kúlip. Myna sózi janǵa jaǵyp barady... Ákelgenimiz buıym bolmady. Úsheýimiz ońashalanyp, qalta túbindegi tıyn-tebenderdi qaǵyp, dúkennen taǵy bir shısha ákeldik. Jańaǵy otyrysymyz ári qaraı jalǵasty. Ábden babymyzǵa keldik. Endi bir-birimizdi maqtaýǵa kiristik. Maqsat: «Sen talantsyń ǵoı» – deıdi maǵan. Qatty rıza boldym. Talǵat ta: «Bórekeńniń qaǵysy Ǵarıfollany dál qaıtalaıdy», – deıdi odan qalyspaı. Dostarymnyń lebizderine kóńilim bosaı bastady. «Meniń talantymdy Ǵarıfolla da amalsyz moıyndap, klasyna qabyldaǵan», – deımin tilim kúrmelse de olardyń jańylyspaı otyrǵanyn aıtqym kelip...
Kózimdi ashsam óz bólmemdemin. Alapat shól qysyp jatyr eken. Qozǵalýǵa dármen joq. Talǵat keldi sol sátte kóńilimdi surap. Sýǵa jumsadym...
Baıyz tappadym. Jaısyz habardyń anyq-qanyǵyn bilmek boldym. Biraq naqty deregim joq. Oqý bitirgeli de qansha sý aqty. Qaıdan, qalaı izdeımin! Oblysyn bilgenmen naqty qaı aýyldan edi, baýyrlary bar ma, joq pa, bar bolsa olar kim degender? Suramappyz. Rýyn da bilmeıdi ekenmin. Degenmen oılanyp-oılanyp izdeýdiń jolyn taptyq. Kýrstas, jahattas dos Maqsat aıtqan-dy umytpasam ol Sergeevkadan bolar dep. Qazirgi Shal aqyn aýdany. Internetke enip, atalǵan óńirdegi Aıýtas aýyldyq okrýgi ákimi apparatynyń telefonyn anyqtadyq. Múmkin osy mekennen tabylyp qalar degen úmitpen sonda habarlastyq. Tutqany jas jigit aldy. Jónimizdi aıttyq. «Atym – Azamat», – dedi ol da ózin tanystyryp. Myń bolǵyr bala eken ózi bir. Solaı da solaı dedim. «Úsh-tórt saǵattan keıin habarlasyńyz», – dedi. Ýaǵdaly ýaqytta qaıta habarlastyq. «Aǵa, ondaı kisini bul jaqta eshkim bilmeıdi surastyryp edim, aýdandyq mádenıet bólimindegilermen sóılesip kórińiz, óner adamy bolsa solar jaqsy bilip qalar bálkim», – dep mekemeniń telefonyn berdi. Aıtqan jaqqa izdeý saldyq. Taǵy telefon shalý. Tutqany jas qyz kóterdi. Osylaı da osylaı. «Jaqsy, aǵa. Túsindim, izdeseıin», – dedi ótinishimdi tyńdap turǵan Dınara esimdi qyz. Tanymaıtyn adamyna ýaqytym joq dese qaıter edim. Biraq óıtpedi. Qaırymdylyǵyna rıza boldym. Jaqsy tárbıe alǵany kórinip tur... Eki kún ótti. Ózim de qarap jatpadym. Esime Maqsatpen aralasyp turatyn Almatydaǵy Berik esimdi tanys jigit tústi. Bul da Soltústik Qazaqstan oblysynan. Talǵatty tanıtyn. Soǵan habarlastym. Oqý bitirgen soń onymen múlde baılanysy bolmapty. Áıtse de joǵymyzdy indetetin derek berdi. «Serik degen meniń aǵam bar. Áıeli – Balǵyn. Sol jeńgeme Talǵat quda. Olar Jańajolda turady», – dedi... Jańaǵy Dınara qyzyma Jańajol aýlynan izdestirip kór dedim endi Beriktiń deregi boıynsha. ...Keshkilik telefon bezektep qoıa berdi. «Alo...» «Aǵa súıinshi! Kýrstas dosyńyz tabyldy! Din aman! Beskólde jıen qaryndasy Aıagózdiń qolynda turady eken...» «Ýh!» Esim shyǵa qýandym. Talǵat jaıyndaǵy málimetti Jańajoldaǵy Serik qudasy aıtypty. Petropavlov qalasynda turatyn apalarynyń úı telefondary nómirlerin de beripti...
Talǵatqa telefon soqtym. Uzaq sóılestik. Kýrstastardy umytpapty. Atap shyqty. Jadymnan óshe bastaǵan oqıǵalardy esime saldy. «Stýdıany bitirgenimizge otyz jyl bolypty», – dedi. Óz jaıyn da aıtty, biraz jaıtqa qanyqtym.
1985 jyly Respýblıkalyq estrada-sırk óneri stýdıasyn támamdaǵan soń, Soltústik Qazaqstan oblystyq fılarmonıasyna jumysqa ornalasady. Dáýlesker dombyrashy eldi aýzyna qarata bastaıdy. Jeke konserti jıi berilip turady. Radıodan, telearnadan. Qaı kezde de sahnada – Talǵat. Kórermenniń oǵan degen yqylasy alabóten. Biraq óner alamanyna kóldeneńnen qosylǵan kók attylar, alqaǵa túsip, órleı shapqan kúlikti kóre almaıdy, boılaryn qyzǵanyshtyń ýy jeńip, pasyqtyqqa barady. Buǵan árnárseni syltaý etip, ilinese beredi. Qyr sońynan qalmaǵansyn qarsylyq kórsetedi. Talantyn óshirýge myqtap kirisken ımannan ada qortyqtar SSSR dáýirinde qalyptasqan, qarsylasynyń saǵyn syndyryp, ósh alýdyń «klasıkalyq ádisin» qoldanyp, ony erkinen tys psıhıatrıa aýrýhanasyna qamatady. (Belgili balalar jazýshysy Mashqar Gýmerov SSSR kezinde etek alǵan osyndaı qatygez kórnisti «Ereges» atty hıkaıatyna arqaý etken edi. – B.K.) Munda tórt aı kúshpen ustalyp, bosap shyqqan soń Talǵat fılarmonıaǵa qaıtyp oralady. Bul aralyqta álgi qıanatshyl aıar tobyr jumystan qýylypty. Has júıriktiń baǵy qaıta jana bastaıdy. Biraq uzaqqa barmaıdy. 90-jyldary eldi jaılaǵan ekonomıkadaǵy berekesizdik mádenıet, óner salalaryn da qamtyǵany belgili. Jalaqynyń ýaqytynda tólenbeýi, jumys oryndarynyń qysqarýy nemese birjolata jabylyp qyzmetsiz qalý – qalypty jaǵdaılarǵa aınaldy. Bul qıyndyqtarǵa Talǵat ta tap bolady. Anda barady, mynda barady... Áli esimde, osy jyldary áldeqandaı gazetten oqyǵan edim, bir aǵaıyn soltústik óńirdegi ónerpazdardyń keship jatqan turmys-ahýalyn baıandaı kelip: «...talantty dombyrashy Talǵat Ysmaǵulov júkshi bolyp júr» dep jazypty. Naqty meken-jaıyn bilmegen soń hám o kezde uıaly telefonnyń, ınternettiń joq kezi-tin, izdestirýdiń reti kelmedi. Ózimiz de onsha kúıli emes ek. Qazaqqa nebir zulmat ákelgen otarshyl SSSR ımperıasy qurdymǵa keter sátte de talaı darynnyń jolyn osylaı kesip edi...
Shekken qıanatyn shet jaǵalatyp aıttyq. Óz tarapynan da bolǵan osaldyq... Já, jaqsy. Bárin jipke tizgendeı baıandaý – qajetsiz bolar.
Talǵat eline kelgennen keıin ánshilik ónerge de bet burypty. Kúıler men ánder tarıhyna qatysty leksıa-konsertter ótkizip júripti. «Tyńdap kórshi», – dedi telefonnan maǵan ótinip. «On saýsaqty» oryndady. Daýysy jaǵymdy. Barıton eken. Biraq stýdenttik shaqta bul qyryn kórsetpep edi. «Bir kúni teledıdardan Stamǵazıev Ramazannyń oryndaýynda tyńdap, qatty unatyp qaldym», – deıdi ol. Sonan keıin «Aqtoqtynyń zaryn» aıtty. Muń. Muńnan ári, zar. «Qorqamyn shymyldyqtyń qurýynan...» «Murathan oryndaýshy edi ǵoı», – dedi. Budan soń: «Dombyramdy týysqan inime syılap edim...», – dedi. Úninen syrlasy, janynyń dárýi qara shanaqtyń qońyr kúmbirin saǵynyp júrgenin uqtym. «Alla tilegimizdi ońǵarsyn! Maqsat ekeýimiz qalaı bolǵanda da kóp uzatpaı Beskólge kelemiz, jaqsy dombyra ala baramyz sonda saǵan», – dedim. «Tosamyn!» – dedi baladaı qýanyp... Kóńili taza edi. Ańqaýlyǵy da bar edi. Sol minezi. Áli ózgermepti. «Uzaqqa sozba, habarlasyp tur», – dedi áńgimeni úzer sátte ótinip.
Talǵattyń kindik qany tamǵan jer – Esil aýdanyna qarasty Alqa degen meken eken. Dombyraǵa bala jastan qumarlanady. Apalary Asyltas pen Sáýle de baýyryna kóp yqpal jasaıdy. Qurmanǵazynyń, Dáýletkereıdiń kúıtabaqtaryn satyp áperedi... Talǵat mektep bitirgen soń Sergeevkadaǵy SPTÝ-ǵa túsedi. Sol ýaqytta aýdandyq Mádenıet úıinde úıirmelerge jetekshilik etetin Samat Ǵabdýlın degen ónerpaz aǵasymen tanysyp, odan tálim alady. Talǵatqa aspaptaǵy qol qoıylymynyń jón-jobasyn kórsetip, biletin kúılerin úıretedi. Sebebi ol SQI-da oqypty, sonda oqý oryny janyndaǵy orkestrge qatysqan eken.
Arǵynnyń uryǵynan taraǵan perzenttiń bireýi – Atyǵaı atty ul deıdi. Baı bolǵan, baǵylan bolǵan. Osy Atyǵaıdan qazaqtyń mádenı-genofondyna ólsheýsiz úles qosqan aıtýly qasqa-jaısańdar órgen. Qur sóz bolmasyn atap kórseteıik, dańqty aqyn Shal Qulekeuly, ataqty Jápek batyr, oıly, sulý jyrdyń has dúldúli Maǵjan Jumabaev, shoń ǵalymdar Esmaǵambet Ysmaıylov, Murat Aıtqojın... tize bersek kete beredi, qaısysyn aıtyp taýysaıyq, attamalap sondaı bir qazirgi urpaǵyna toqtalsaq, esteligimizdiń keıipkeri, dáýlesker dombyrashy – Ysmaǵulov Talǵat Jumabaı balasy!
Talǵattyń kýrstas dosy, talantty dombyrashy Maqsat Tilepbergen otyz jyl burynǵy keıbir sátterdi eske ala otyryp: «Talǵat oqýǵa túsýge kelgende birshama daıyn dombyrashy edi. Raqymnyń, Qarshyǵanyń taǵy basqa da myqtylardyń kúıtabaqtaryn únemi tyńdaıtyn. Nege ekenin bilmedim, kúıdi Talǵattyń notamen ıgerýge qulqy onsha bola qoımady. Úırenýge berilgen shyǵarmalardy dombyraǵa nota arqyly túsirgen soń men Talǵatqa eki-úsh qaıtara tartyp beremin. Oǵan osy jetkilikti. Qaǵyp alady. Estý múshesiniń qabyldaýy, eske saqtaý qasıeti óte joǵary-tyn. Sheberligi qazirgi talantty dep dáriptelip júrgen dombyrashylarmen deńgeıles edi...» – deıdi.
Talǵat ustazy profesor Qubysh Muhıtovtan kásibı oryndaýshylyqtyń qyr-syryn meńgerdi. Repertýaryn baıytty. Sheberligin jetildirdi.
Talǵat kúı ıiriminiń tuńǵıyq tereńine boılap, bolmysyn túsinip tartatyn. M. Áýbákirovtyń «Talas» kúıin oryndaǵanda qos ishektiń úninen arnasynan asyp, kúrkireı tasyǵan ózenniń birde jýası qalyp, odan qaıta asaý minezge kóshe aqqan dybysy aıqyn ańdalyp turatyn... Al, «Kókildi» tartqanda joqtaý-zar tógiletin. İshteı qosylyp, egilip otyrasyń...
Soltústik óńirdiń bir ónerpaz qyzy úlken ustaz Qubysh Muhıtovtan: «Aǵaı, aqıqatyn aıtyńyzshy, bizdiń jaq orysty jer, elimizden shyqqan betke ustaıtyn dombyrashy bar ma osy?» – dep surapty júzdesip qalǵanynda. Sonda qadirmendi aqsaqal: «Nege joq?! Ol jaqta meniń júzden ozǵan júırikterim, Temirjanym men Talǵatym bar ǵoı», – degen eken. Qadyrov Temirjan esimdi jigit te keremet dombyrashy bolypty. Ómirden erte ozǵan...
Syrǵyǵan ýaqyt-aı! Dos ári ini Talǵat bıyl elý beske tolyp otyr. Shal aqyn babasy da: «Elýde ár jumysty jumystaımyn, Alpys jasta taı jegen bórideımin», – depti ǵoı. Qarkesti dana qarttyń aıtqanyna sensek, ónerdegi bir rýhanı jalǵasy, urpaǵy Talǵatqa áli de múmkindik bar. Qudireti kúshti Uly Jaratýshy synaq retinde ár pendesiniń mańdaıyna túrli-túrli qıyndyqty, súrinýdi, jyǵylyp, qaıta turýdy, boıyn tiktep alyp alǵa qadam jasaýdy jazǵan. Serpilse deımin. Soǵan umtylys tanytatyna bek senemin. Óıtkeni meırimi sheksiz Alla Taǵala adamǵa aqyl, qaırat, júrek bitirdi ǵoı jaqsylyqqa jetsin dep...
Bóribaı KÁRTEN,
Ǵarıfolla Qurmanǵalıevtyń shákirti, qazaq tili men ádebıeti magıstri,
Aqtóbe qalasy.
