مەملەكەتتى باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگى، ونىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋى، قورعانىسى مەن قاۋىپسىزدىگى كوپتەگەن جاعدايلاردا گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق ماتەريالداردىڭ وزەكتىلىگى مەن دالدىگىنە تاۋەلدى بولادى.
تيىمدىلىگى جوعارى گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن جانە كەڭىستىك دەرەكتەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاساماي بۇل مىندەتتەردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس ءارى بۇلاردىڭ دامۋى ءوزارا تىعىز بايلانىستى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ كوميتەتىءنىڭ «قازگەودەزيا» رمقك رەسپۋبليكانىڭ اۋماعىن جەرگىلىكتى جەرلەرءدىڭ زاماناۋي جاعدايىنا ساي كەلەتىن توپوگرافيالىق-گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق ونىمدەرمەن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ۇكىمەت قاۋلىسىمەن 2010 جىلى قۇرىلدى. رمقك جانە ەلىمىزدىڭ ءتۇرلى وڭىرلەرىندە ورنالاسقان 8 فيليالى ءوزىنىڭ وندىرىستىك الەۋەتى، جوعارى بىلىكتى ماماندارى مەن تەحنيكالىق جاراقتانۋى، ورىندالاتىن سيفرلى اەروتۇسىرىلىم، توپوگرافيالىق-گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق جۇمىس تۇرلەرى بويىنشا گەودەزيا جانە كارتوگرافيا سالاسىنداعى ەڭ ءىرى كاسىپورىن.
پرەزيدەنتىمىزدىڭ جولداۋىنا سايكەس كاسىپورىندا جاڭعىرتۋ جوسپارى ازىرلەندى، ونىڭ نەگىزگى مىندەتى جوعارى تەحنولوگيالى، باسەكەلەستىككە قابىلەتتى جانە ينۆەستيسيالىق جاعىنان تارتىمدى كومپانيانى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
مەملەكەتتى ءتيىمدى باسقارۋ، ونىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك دامۋى، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىگى وزەكتى جانە جوعارى دالدىكتەگى گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق ماتەريالداردى قاجەت ەتەدى. زاماناۋي ساتىدا بىردە-بىر سالا جەرگىلىكتى جەردىڭ كارتاسى، جوسپارى جانە باسقا دا كارتوگرافيالىق اقپاراتتارسىز جۇمىس ىستەي المايتىنىن سەنىممەن ايتا الامىز.
ءبىزدىڭ مەكەمە جۇمىسىنىڭ ناتيجەسى دە سول ءدال، وزەكتى جانە زاماناۋي كارتوگرافيالىق جانە گەودەزيالىق ماتەريالدار دايىنداۋ بولىپ تابىلادى.
بۇگىندە ءبىز ءوز جۇمىسىمىزدا شۇعىلدىلىقتى، دالدىك پەن ساپالى مالىمەتتەر الۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن جوعارى دالدىكتەگى گەودەزيالىق جانە اەروتۇسىرىلىمدىك قۇرىلعىلاردى پايدالانامىز.
جان-جاقتى سيفرلاندىرۋعا كوشىپ جاتقان عاسىردا «قازگەودەزيا» رمقك دا ۋاقىتپەن بىرگە قادام باسىپ كەلەدى. كاسىپورىن تولىعىمەن زاماناۋي سيفرلى تەحنولوگياعا اۋىستى، بۇل بارلىق جۇمىس تۇرلەرىن تابىستى ورىنداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سيفرلى تەحنولوگيالار ماسەلەلەردىڭ شەشىمىن تاپتى، اقپاراتتاردى جىلدام جانە سەنىمدى دايىنداۋ، اۋىستىرۋ جانە ساقتاۋعا بولاتىن بولدى. سيفرلى اەروتۇسىرىلىم جانە ونىڭ ماتەريالدارى بويىنشا سيفرلى توپوگرافيالىق جوسپارلار مەن كارتالار جاساۋدىڭ زاماناۋي ءتاسىلى يگەرىلدى جانە ەنگىزىلدى. مۇنىڭ نەگىزگى ەرەكشەلىگى سوندا – سيفرلى اەروتۇسىرىلىمنەن باستاپ دايىن ءونىم – سيفرلى توپوگرافيالىق جوسپاردى جاساۋعا دەيىنگى بارلىق تەحنولوگيالىق تىزبەكتى ءبىر كاسىپورىن ورىندايدى، بۇل ءوز كەزەگىندە جۇمىستى بىرىزدەندىرىپ، ەڭبەكتىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىن ارتتىرادى.
رمقك ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن زاماناۋي گەودەزيالىق قۇرالدارمەن، كومپيۋتەرلىك جانە ارنايى باعدارلامالىق قامتاماسىز ەتۋ ءونىمدەرىمەن، سونداي-اق ارنايى ماقساتتاعى كولىكتەرمەن جاڭارتىپ الدى.
ءوندىرىستى جاھاندىق جاڭعىرتۋ جانە سيفرلاندىرۋ شەڭبەرىندە «قازگەودەزيا» رمقك جاڭا ۋاقىت تالاپتارىنا ساي ءوندىرىستىڭ مىناداي نەگىزگى باعىتتارىن دامىتۋدا: GPS Navstar جانە گلوناسس دەرەكتەرىن پايدالانا وتىرىپ جوعارى دالدىكتى جەرسەرىكتىك پوزيسيالاۋ، ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارىن قولدانا وتىرىپ اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ، عارىش اپپاراتتارىنان جەردى قاشىقتىقتان زوندتاۋ دەرەكتەرىن پايدالانۋ، ىشكى سۋ ايدىندارى ءتۇبى مەن جاعالاۋ ماڭى قايراڭىنىڭ توپوگرافيالىق كارتالارىن جاساۋ بويىنشا گيدروگرافيالىق جۇمىستار (باتيمەتريالىق ءتۇسىرىلىم)، گەوگرافيالىق اقپاراتتىق جۇيەلەر (گاج)، كەڭىستىك دەرەكتەرىنىڭ اقپاراتتىق بازاسىن جاساۋ، 3D مودەلدەۋ جانە 3D كارتالار جاساۋ.
دەگەنمەن مەملەكەتتىك سپۋتنيكتىك گەودەزيالىق جەلىنى جاڭارتپاي بۇل باعىتتاردى دامىتۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كسرو-دان مۇراعا قالعان مەملەكەتتىك گەودەزيا جەلىسى مورالدىق قانا ەمەس، فيزيكالىق جاعىنان دا ەسكىردى، سونىمەن بىرگە سك-42 كوورديناتتار جۇيەسىندە گريف بولعاندىقتان گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق جانە ەكونوميكا مەن ءوندىرىستىڭ ءتۇرءلى سالاسى تۋرالى مالىمەتتەر الۋدى قيىنداتادى، مەملەكەتتىك ەمەس قۇرىلىمداردىڭ، زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ، شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ وعان قولجەتىمدىلىگىن تەجەيدى. بۇدان بولەك، گەودەزيادا قالىپتاسقان تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ونىڭ جۇمىسىن قىمباتتاتىپ جىبەرەدى.
رەسەيدى قوسا العاندا اۆستراليا، اۆستريا، كانادا، اقش، فرانسيا گفر، شۆەيساريا جانە باسقا ءبىرقاتار ەلدەر 1990- جىلداردان باستاپ سپۋتنيكتىك، تەلەكوممۋنيكاسيالىق جانە گەواقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ ءبىرىڭعاي ۇلتتىق گەودەزيالىق جۇيەلەر كەڭىستىگىنە كوشۋ ارقىلى وزدەرىنىڭ گەودەزيا جەلىسىنە تۇبىرىمەن جاڭعىرتۋ جاسادى.
وسىعان بايلانىستى 2017-2020 جىلدارعا ارنالعان «سيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا «مەملەكەتتىك سپۋتنيكتىك گەودەزيالىق جەلى جاساۋ جانە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك گەودەزيالىق جەلىسىن جاڭعىرتۋ» جوباسى ەنگىزىلدى. بۇل جوبانىڭ ماقساتى − جاھاندىق ناۆيگاسيالىق سپۋتنيكتىك جۇيەنى ەنگىزۋ ارقىلى رەسپۋبليكامىزدىڭ مەملەكەتتىك گەودەزيالىق قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن جاڭعىرتۋ. جوبا قازاقستاندى جوعارى دالدىكتى سپۋتنيكتىك پوزيسيالاۋ سالاسىندا دامۋدىڭ جاڭا دەڭگەيىنە شىعارۋعا جانە كوورديناتتاردىڭ ۇلتتىق جۇيەسىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. وسىعان وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى وسى زامانعى اۆتوماتتاندىرىلعان جانە جوعارى دالدىكتەگى گەودەزيالىق جۇيەگە يە بولا وتىرىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەڭىستىكتىك مالىمەتتەرىنىڭ ۇلتتىق ينفراقۇرىلىمىن جاساۋعا كىرىسە الادى.
وسى جوبا ەل ماسشتابىندا العاش رەت ىسكە اسىرىلىپ وتىرعاندىقتان، «قازگەودەزيا» رمقك ماماندارى وقىتىلىپ شىقتى، ونىڭ ناتيجەسىندە قاناتقاقتى جوبا جاسالدى – بەس رەفەرەنس ستانسادان تۇراتىن جەكە سپۋتنيكتىك گەودەزيالىق جەلى، ولاردىڭ دەرەكتەرىن ازىرگە تەك سيفرلى اەروءتۇسىءرىلىم وندىرىسىندە جانە شارتتى جۇمىستاردى ورىنداۋ كەزىندە ستاتيكالىق رەجىمدە پايدالانىپ وتىرمىز.
«قازگەودەزيا» رمقك-نىڭ وسىعان بالاما جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋدا ءوز تاجىريبەسى بار. 2012 جىلدان باستاپ 2014 جىل بويىنا كاسىپورىن باسقارۋ ۇدەرىسىن اۆتوماتتاندىرۋ ارقىلى اۋە كەمەلەرىنىڭ ءقاۋىپءسىز ۇشۋىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ەلىمىزدىڭ 20 اۋەجايىندا بۇكىلالەمدىك گەودەزيالىق كوورديناتتار جۇيەسى – 1984 (WGS-84) ەنگىزۋ جۇمىستارىن ورىندادى. بۇل جۇمىستار حالىقارالىق ازاماتتىق اۆياسيا ۇيىمى (ءىساو) تاراپىنان جوعارى باعاسىن الدى.
جەكە اۋماقتاردى تۇسىرۋگە ارنالعان اەروفوتوتۇسىرىلىمنىڭ ءداستۇرلى تاسىلدەرىنەن باسقا ۇشقىشسىز ۇشۋ اپپاراتتارىن پايدالانا وتىرىپ ءتۇسىرۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلۋدا. بپلا كومەگىمەن اەروفوتوتۇسىرىلىم جاساۋ جۇيەسى ءاردايىم جەتىلدىرىلىپ جانە دامىتىلىپ وتىر، بۇگىنگى تاڭداعى جاڭا باعىتتاردىڭ ءبىرى بپلا پايدالانا وتىرىپ اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ بولىپ تابىلادى.
اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ تەحنولوگياسى مۇناي-گاز سالاسىندا، قۇرىلىستا، ەلەكتر ەنەرگەتيكاسىندا، ارحەولوگيادا، سونداي-اق ءتۇرلى ماڭىزداعى جولداردى قايتا جاڭارتۋ جانە جوندەۋ كەزىندە بەلسەندى قولدانىلادى. اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ ءتاسىلىن «قازگەودەزيا» رمقك WGS-84 ازاماتتىق اۆياسياعا ەنگىزۋ كەزىندە اۋەجايدىڭ باقىلاۋ نۇكتەسىنەن 15 شاقىرىم راديۋستاعى اۋە كەمەسىنىڭ ۇشۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن نىسانداردى انىقتاۋ كەزىندە قولداندى.
كاسىپورىن ماماندارى وسى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىمەن توقتاپ قالماي كەڭىستىك دەرەكتەرىن الۋ جانە سيفرلى توپوگرافيالىق كارتالارىن (جوسپارلارىن) جاساۋ ءۇشىن شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ تاجىريبەسىن مىسالعا الا وتىرىپ ALS80، RIEGL VQ-1560i، HawkEyeIII جانە RIEGL VQ-880-G سكانەرلەرىمەن اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ ءتاسىلىن پايدالانۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىگىن زەرتتەۋدى جالعاستىرۋدا. LeicaGeosystems كومپانياسى الەمدە العاش رەت اەروفوتوتۇسىرىلىمنىڭ 4 يىلگىش كامەراسى جانە 1 نادير كامەراسى بار CityMapper اۋقىمدى اۋە سەنسورىن، سونداي-اق قالالىق كارتوگرافيالاۋعا ارناپ جاسالعان LiDAR جۇيەسىن جاساپ شىعاردى.
3D جۇمىس ىستەۋ پايدالانۋشىلار ءۇشىن ماڭىزدى نارسە، ويتكەنى ءبىزدىڭ الەمىمىز جالپاق ەمەس جانە كوپتەگەن مىندەتتەر تالداۋعا تەك z-كوورديناتىن قوسقاندا عانا تابىستى شەشىلۋى مۇمكىن. اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ پايدا بولعاننان كەيىن ءبىزدىڭ كاسىپورىن دا كوپتەگەن كومپانيالار سياقتى 3D-مودەلدەۋ – كەڭىستىكتەگى وبەكتىنىڭ كوزگە كورىنەتىن كولەمدى وبرازىن ازىرلەۋ، ياعني تەك كولەمدى سۋرەتتى قاراپ قانا قويماي سۋرەتپەن بىرلەسىپ ارەكەت ەتۋ مۇمكىندىگىن الۋ ءۇشىن اۋەدەن لازەرلى سكانەرلەۋ مەن اەروفوتوتۇسىرىلىم ۇدەرىستەرىن بىرىكتىرۋگە قىزىعۋشىلىق تانىتتى.
قازىرگى تاڭدا «قازگەودەزيا» رمقك بارلىق ماسشتاب قاتارىنداعى سيفرلى مەملەكەتتىك توپوگرافيالىق كارتالاردى ءبىر ۋاقىتتا جاڭارتا وتىرىپ جاساۋ ءۇشىن «KazEOSat-1» وتاندىق عارىش اپپاراتىمەن (عا) جوعارى مۇمكىندىگى بار عارىشتان ءتۇسىرۋ ماتەريالدارىمەن جاسالعان جۇمىستى قولدانا وتىرىپ جەردى قاشىقتىقتان زوندتاۋ (جقز) دەرەكتەرىن كارتوگرافيا وندىرىسىنە ەنگىزۋدە.
سالانى دامىتۋ باعىتتارىنىڭ ءبىرى تەڭىز دەڭگەيىن يگەرۋ جانە زەرتتەۋ بولىپ تابىلادى. وسى ماقساتتار ءۇشىن «قازگەودەزيا» رمقك 600 مەترگە دەيىنگى تەرەڭدىكتەگى ىشكى سۋ ايدىندارىنىڭ، قايراڭنىڭ توپوگرافيالىق كارتالارىن، سونداي-اق سيفرلى تەڭىز ناۆيگاسيالىق كارتالارىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن RESON فيرماسىنىڭ «SeaBat 7125 SV» سيفرلى باتيمەتريالىق جۇيەسىن قولدانىپ وتىر. باتيمەتريالىق ءتۇسىرىلىم ارقىلى سۋ ءتۇبىنىڭ رەلەفى مەن سۋ بالشىقتىق شوگىندىلەردىڭ قالىڭدىعى تۋرالى سيفرلى دەرەكتەردى الۋعا بولادى. RESON «SeaBat 7125 SV» جۇيەسى دالدىگى مەن باتيمەتريالىق ءتۇسىءرىلىمدى ورىنداۋ ونىمدىلىگى بويىنشا زاماناۋي بالامالارىنان كەم ەمەس.
ايتا كەتۋ كەرەك، گەودەزياداعى وسىنداي يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار كەز كەلگەن كۇردەلىلىك دەڭگەيىندەگى وبەكتىلەردى زەرتتەۋ جاعدايىن جىلدام جانە ءتيىمدى باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن اۋقىمدى قاسيەتتەرگە يە.
كاسىپورىندى دامىتۋدىڭ نەگىزگى باعىتى توپوگرافيالىق-گەودەزيالىق جانە كارتوگرافيالىق وندىرىسكە گاج ەنگىزۋ جانە دامىتۋ بولىپ تابىلادى. وسى باعىتتاعى العاشقى قادام سيفرلى فورماتقا اۋىسۋ كەزىندە جاسالدى. سيفرلى كارتالار پايدا بولعاننان باستاپ «گەواقپاراتتىق جۇيە» (گاج) تەرمينى پايدا بولدى.
توپوگرافيالىق-گەودەزيالىق ءجانە كارتوگرافيالىق وندىرىسكە يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ ماقساتىندا كاسىپورىندا 2017 جىلى كەڭىستىك دەرەكتەرى ينفراقۇرىلىمىنىڭ قاناتقاقتى جوباسى جاسالىپ جاتىر. گاج-دىڭ ايرىقشا ەرەكشەلىگى ءاربىر كەڭىستىك وبەكتىسىنىڭ ماكسيمالدى اقپاراتتىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
گاج-دىڭ قۇرامداس بولىگىنىڭ ءبىرى 2D كارتادان 3D مودەلگە اۋىسۋ بولىپ تابىلادى. گاج قالىپتاستىرۋ شەڭبەرىندە «ArcGIS» مامانداندىرىلعان باعدارلاماسىن يگەرۋ، سونداي-اق قالالاردىڭ 3D مودەلىن جاساۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. «قازگەودەزيا» رمقك ماماندارى گاج 3D مودەلدەۋ ەنگىزۋ ءۇشىن تەك ۇزدىك شەتەلدىك تاجىريبەلەردى زەرتتەپ جاتقاندىعىن ەرەكشە ايتا كەتۋ كەرەك.
ءوندىرىستى سيفرلاندىرۋ باستالعالى «قازگەودەزيا» رمقك ماماندارى وقىپ، وزدەرىنىڭ بىلىكتىلىكتەرىن ارتتىرىپ جاتىر، كاسىپورىن ىشىندە دە، ودان تىسقارى شىعىپ تا، رەسەي فەدەراسياسىنىڭ جوو-دا – قازان فەدەرالدى ۋنيۆەرسيتەتى، ءسىبىر مەملەكەتتىك گەوجۇيە جانە تەحنولوگيا ۋنيۆەرسيتەتى، گەودەزيا جانە كارتوگرافيا ورتالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى (ماسكەۋ) جانە بەرن ۋنيۆەرسيتەتىندە (شۆەيساريا) ءبىلىمىن جەءتىلدىرۋدە. سونداي-اق كاسىپورىنعا ءتۇرلى باعىتتاعى ماماندار شاقىرتىلىپ، سەمينارلار وتكىزىلىپ تۇرادى.
اعىمداعى جىلى جوو ۇستازدارى مەن باسقا ەلدەردىڭ ماماندارىن تارتىپ ءىرى اۋقىمدى ترەنينگتەر وتكىزۋ جوسپارلانۋدا. ترەنينگتەر كاسىپورىن بازاسىندا استانا، الماتى جانە تاراز قالالارىندا وتەتىن بولادى. وقۋ تاقىرىبى – «توپوگرافيا-گەودەزيا جانە كارتوگرافيا وندىرىسىنە زاماناۋي سيفرلى تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ».
قورىتىندىلاي كەلە، «قازگەودەزيا» رمقك بارلىق باتىل جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا دايىن جانە «سيفرلى قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى مىندەتتەرىنە جاۋاپ بەرە الاتىن ماقساتتارعا قول جەتكىزەتىن گەودەزيا جانە كارتوگرافيا سالاسىنىڭ كوشباسشىسى دەپ تولىق سەنىممەن ايتا الامىن.
اقىلبەك شپيكپايەۆ،
اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى جەر رەسۋرستارىن باسقارۋ كوميتەتى «قازگەودەزيا» رمقك باس ديرەكتورى، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى .
