استانادا ءساۋىردىڭ 16-سى كۇنى وتەتىن ۇكىمەت ساعاتىندا ءماجىلىس دەپۋتاتتارى ەلىمىزدەگى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – كوشى-قون ساياساتىنا تاعى ءبىر مارتە توقتالىپ كورمەك. بۇلاي دەيتىنىمىز، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ – 1997 جىلدان بەرى پارلامەنتتە ەڭ ۇزاق تالقىلانعان قۇجات رەتىندە بەلگىلى. وسى جولى قانداي ماسەلەلەر كوتەرىلەتىنىن بىلمەك نيەتپەن ءبىز ءبىراز ماجىلىسمەندەرگە حابارلاسىپ شىقتىق. دەنى ايماقتاردى ارالاپ كەتكەن ەكەن. ايتەۋىر، پالاتاداعى زاڭناما جانە سوت-قۇقىقتىق رەفورما كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، «اق جول» پارتياسى فراكسياسىنىڭ وكىلى بەرىك دۇيسەنبينوۆ ورنىندا بولىپ شىقتى. ونىڭ ءوزى ءبىر ايماققا شىققالى وقتالىپ، «اياعى ۇزەڭگىدە تۇرعان» ساتتە كوكەيدەگى ءۇش سۇراقتى قويىپ ۇلگەردىك.
– بەرىك ءسالىمجان ۇلى، سىزدەردىڭ تاراپتارىڭىزدان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭعا قانداي وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى؟ مىسالى، وزدەرىڭىزدىڭ كوميتەتتىڭ وسى سالا بويىنشا اتقارعان جۇمىسىنا توقتالىپ وتسەڭىز...
– بيىل «ق ر كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋى جانە كوشى-قون ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى ماجىلىستە اقپاننىڭ 28-ىندە، ياعني ەكىنشى وقىلىمدا ماقۇلدانىپ، ناۋرىزدىڭ 7-سىندە سەناتقا جىبەرىلدى. ءبىز وعان جۇزدەن استام تۇزەتۋلەر مەن وزگەرتۋلەر ەنگىزۋگە اتسالىستىق.
– ال ءساۋىردىڭ 16-سىندا وتەتىن ۇكىمەت ساعاتىندا كوشى-قون تاقىرىبى بويىنشا قانداي ماسەلەلەردى كوتەرمەكسىزدەر؟
– ءبىز وندا ىشكى-سىرتقى ميگراسيالىق ۇدەرىستەردى شەبەر ۇيىمداستىرا الۋ، شەت ەلدەردەن كەلەتىن جۇمىس كۇشىن وڭتايلاندىرۋ ماسەلەسىن كوتەرمەكپىز. جاسىراتىنى جوق، بۇگىندە ءبىزدىڭ كوپتەگەن قۇرىلىس، اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسىندا كورشى وزبەكستان مەملەكەتىنىڭ ازاماتتارى جۇمىس ىستەۋدە. «اق جول» – بيزنەس پارتياسى بولعاندىقتان، ونىڭ ماجىلىستەگى فراكسياسىنىڭ مۇشەلەرى ايماقتارداعى كاسىپكەرلەرمەن ءجيى كەزدەسىپ تۇرامىز. سوندا ولار قۇرىلىس سالاسىندا كورشى مەملەكەتتەردەن كەلگەن ميگرانتتاردىڭ كوپ ەكەندىگىن العا تارتتى. بۇل جاعدايدىڭ كولەڭكەلى تۇستارى باسىم ەكەنىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى دە جاسىرا المايدى. مىسالى، ەلىمىزگە كەلگەن جۇمىس كۇشتەرىن ساتۋ، ۋچاسكەلىك پوليسيانىڭ ولاردى ءبىر جەردە جاسىرىپ ۇستاۋى نەمەسە وزدەرىنىڭ اركىمنىڭ ۇيىنە تىعىلىپ جۇمىس ىستەۋى سىندى جايتتار ءقازىر ميگراسيا ماسەلەسىنىڭ وتە وزەكتى ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. سوندىقتان ۇكىمەت ساعاتىندا ءبىز قازاقستانعا سىرتتان «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك ىزدەپ» كەلگەن ازاماتتاردىڭ تارتىپپەن تىركەلىپ، قۇل يەلەنۋشى قارىم-قاتىناستا ەمەس، وركەنيەتتى تۇردە جۇمىس ىستەۋى كەرەكتىگىن ايتامىز.
– جالپى، ەلىمىزدەگى كوشى-قون ساياساتىنىڭ قازىرگى جۇزەگە اسىرىلۋ بارىسىندا قانداي ارتىقشىلىقتار مەن كەم-كەتىكتەر بار دەپ ويلايسىز؟
– الدىمەن، جەكە ازاماتتاردى ۋاقىتشا جانە تۇرعىلىقتى مەكەنجايىنا تىركەۋ تۋرالى زاڭ قابىلدانعان كەزدە حالىق سانى اجەپتاۋىر ۇلعايعان استانا قالاسىنىڭ ماڭايىندا ءبىر ماسەلە تۋىندادى. مىسالى، ءبىز قالا ماڭىنداعى اۋىلداردىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاقسارتۋ ءۇشىن ونداعى تۇرعىنداردىڭ سانىن بىلۋگە مىندەتتىمىز عوي؟
– ءيا...
– سوندىقتان قوعامدا ازاماتتاردى مىندەتتى تۇردە تىركەۋ تۋرالى زاڭعا قانشاما تەرىس باعا بەرىلسە دە، ءبىز سول قۇجاتتىڭ ارقاسىندا الىس ايماقتاردان قالاعا قانشا ادام كەلىپ قونىستانعانىن انىقتادىق. اتاپ ايتقاندا، ءقازىر استانا ىرگەسىندەگى قوياندى اۋىلىندا 3 مىڭ ءۇي بار. ونىڭ 700ء-ى عانا زاڭدى تىركەلگەن. ازاماتتاردىڭ تۇراقتى تىركەلۋ كورسەتكىشى دە سوعان سايكەس بولىپ تۇر. دەمەك، اۋىلدىق اۋرۋحانا سول 700 ءۇيدىڭ تۇرعىندارى ءۇشىن جوسپارلانعان بولسا، ونىڭ شاماسى ناقتى تۇرىپ جاتقان الگى 3 مىڭ ءۇيدىڭ ادامدارىن ەم-دوممەن قامتاماسىز ەتۋگە جەتپەيدى. سول ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءوز ىشىمىزدەگى ميگراسيانى رەتتەپ، مامانداردىڭ ساپاسىن ارتىرعان ماڭىزدى. وسى جولى ۇكىمەت وتىرىسىنا قۇزىرلى ورگانداردىڭ بارلىق وكىلدەرىن شاقىرىپ وتىرعانداعى تاعى ءبىر سەبەبىمىز – سول. ولاردىڭ ءارقايسىسى، اسىرەسە، كوشى-قون پوليسياسىنىڭ وكىلدەرى جۇڭگو، رەسەي، وزبەكستان ەلدەرىمەن ىرگەلەس ورنالاسقان اۋدان، اۋىلدارعا بارىپ، تۇرعىندارمەن جولىعىپ، ولاردى الاڭداتاتىن ماسەلەلەردى جيناقتاپ كەلۋلەرى كەرەك. ءماجىلىس دەپۋتاتتارى سول سياقتى ناقتى ۇسىنىستار جاسايمىز.
– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
P.S. وسىندا اتالعان قوياندى اۋىلى تۇرعىندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى – جۇڭگو، موڭعوليا ەلدەرىنەن قونىس اۋدارىپ كەلگەن اعايىن. ال وندا جەر داۋىنىڭ دۇركىن-دۇركىن كوتەرىلىپ تۇرۋىنا دەپۋتات دۇيسەنبينوۆ ايتقان 2 مىڭنان استام ءۇيدىڭ «زاڭدى تىركەۋدە جوقتىعى» سەبەپ. ەگەر ماجىلىسمەندەر وسى ماسەلەنى كوشى-قون پوليسياسى وكىلدەرىنىڭ الدىندا كوتەرەتىن بولسا، «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن» ءساۋىردىڭ 16-سىندا كورەتىن سياقتىمىز...
ەركەعالي بولات ۇلى
پىكىر قالدىرۋ