بۇگىندە الەمدىك قاۋىمداستىق ءتورءتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا تۋىنداتقان قارقىندى تەحنولوگيالىق، ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك وزگەرىستەرگە قادام باستى. جالپى انىقتامالارعا سايكەس، ءتورءتىنءشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋسيا – جاھاندىق زاتتار ونەركاسىپتىك جەلىلەرى مەن قىزمەتكە بىرىگۋ كەلەشەگى نەگىزىندەگى تولىقتاي اۆتوماتتاندىرىلعان سيفرلىق وندىرىسكە ءوتۋ، باسقارىلاتىن ينتەللەكتۋالدى جۇيەلەر بولىپ تابىلادى.
الەمدىك ەكونوميكا جاھاندانۋدىڭ ىقپالىنان بولەك، تەحنولوگيالىق ءوركەندەۋگە بايلانىستى وزگەرىستەر كەزەڭىن باسىنان كەشىرۋدە. الداعى ۋاقىتتا ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا قارساڭىندا تۇرعان ەلدەردەگى ۇيرەنشىكتى تەحنولوگيالىق پروسەستەردى ءتۇرلى تەحنولوگيالار مەن ونەركاسىپتىك تىڭ جاڭالىقتار وزگەرتەدى. ونەركاسىپ سالالارىنداعى تەحنولوگيالار بىرىگىپ، ءوزارا شەكتەۋلەر جويىلادى.
قالىپتاسقان جاڭا سىن-تەگەۋرىندەرگە ءاربىر مەملەكەت دايىن بولۋى كەرەكتىگى ءتۇسىنىكتى. ءاربىر ەل مەن ۇلتتىڭ ءوركەندەۋى تەرەڭ ينستيتۋسيونالدىق رەفورمالار جۇرگىزۋ جانە ەكونوميكا قۇرىلىمىنا ساپالىق وزگەرىستەر ەنگىزۋمەن بايلانىستى. بۇل ەكونوميكادا ماتەريالدىق، ادامي جانە قارجىلىق رەسۋرستاردى ءتيىمدى پايدالانۋ ءۇشىن قاجەت. تاۋەلءسىز ەلىمىزدە قازىرگى زاماناۋي شارتتارعا سايكەس ازىرلەنگەن ستراتەگيالىق جانە باعدارلامالىق قۇجاتتار رەتىندە «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى، ۇلت جوسپارى بەس ينستيتۋسيونالدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋ جونىندەگى 100 ناقتى قادام، «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى مەملەكەت باسشىسى ن.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋى، «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلامالىق ماقالاسى، «سيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلامالارىن اتاي الامىز.
جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ كەڭىنەن تارالۋى قوعامدى جاڭاشا تۇسىنۋگە جانە قالىپتاسقان اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالارداعى اقپاراتتىق قوعامدى «جەلىلەندىرۋگە» ىقپال جاسادى. وسى جەلىلەر زاماناۋي قوعامنىڭ جاڭا الەۋمەتتىك قۇرىلىمىن جاساۋ ارقىلى كۇندەلىكتى ءومىر، ءوندىرىس، مادەنيەت جانە بيلىكپەن تىعىز بايلانىستى ۇدەرىستەر ناتيجەسىنە اسەر ەتەتىندىگىن دالەلدەدى. 2000 جىلدىڭ 22 شىلدەسىندە قابىلدانعان جاھاندىق اقپاراتتىق قوعامنىڭ وكيناۆا حارتياسىندا كورسەتىلگەندەي، «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق تەحنولوگيالار – ءححى عاسىرداعى قوعامدى قالىپتاستىرۋعا ىقپال جاسايتىن ەرەكشە ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى». ەلىمىزدە اقپاراتتىق قوعامعا كوشۋگە ىقپال ەتەتىن بارلىق قاجەتتى جاعدايلاردى جاساۋ جانە «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى 2012 جىلعى 10 شىلدەدەگى ماقالادا بەرىلگەن مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرمالارىن ورىنداۋ ءۇشىن 2013 جىلى «اقپاراتتى قازاقستان - 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى ازىرلەنگەن بولاتىن. جوعارىدا اتالعان وكيناۆا حارتياسىمەن قاتار، اقپاراتتى قوعام قۇرۋ قاعيداتتارى دەكلاراسياسى (جەنيەۆا، شۆەيساريا، 2003 جىل)، تۋنيس ءمىندەتتەمەسى ءىس-قيمىل جوسپارى (تۋنيس، تۋنيس رەسپۋبليكاسى، 2005 جىل)، باسقا دا حالىقارالىق قۇجاتتاردىڭ، سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2010 جىلعى 1 اقپانداعى №922 جارلىعىمەن بەكىتىلگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2020 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ جوسپارىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى ەسكەرىلگەن باعدارلامانىڭ باستى مىندەتتەرى قاتارىنا مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىنىڭ تيىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، اقپاراتتىق-كوممۋنيكاسيالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ، قوعامنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋى ءۇشىن اقپاراتتىق ورتا قۇرۋ، وتاندىق اقپاراتتىق كەڭىستىكتى دامىتۋ جاتادى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ وسى جىلعى «ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋى ەلىمىزدىڭ ىلگەرى دامۋى ءۇشىن جاسالعان ماڭىزدى ستراتەگيالىق باستامالاردىڭ لوگيكالىق جالعاسى بولىپ تابىلادى. جولداۋ تاقىرىبى ايتىپ تۇرعانداي، قۇجاتتا ەلىمىزدىڭ ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىنە ەرەكشە نازار اۋدارىلادى. ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى تاريحي ورلەۋ باستاۋىندا تۇرعان ۇلت بولۋىمىز كەرەكتىگىنە كوڭىل بولىنگەن. ول ءۇشىن ەلباسى شەشۋىمىز ءتيىس ءارقايسىسىنىڭ جۇگى بولەك، تۇسىنىكتى ءارى ايقىن ون مىندەتءتى اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ «پرەزيدەنتتىڭ بەس الەۋمەتتىك باستاماسى» اتتى حالىققا ۇندەۋىندە دە ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى جاڭا ەكونوميكا سۇرانىستارى تۋرالى ايتىلادى. «ءقازىر جىل سايىن ءبولىنەتىن 54 مىڭ گرانتقا قوسىمشا 2018-2019 وقۋ جىلىندا تاعى 20 مىڭ گرانت ءبولۋ كەرەك. ونىڭ 11 مىڭى تەحنيكالىق ماماندىقتار بويىنشا باكالاۆرلىق ءبىلىم بەرۋگە تيەسىلى بولادى. بۇل ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى جاڭا ەكونوميكادا زور سۇرانىسقا يە بولاتىن سان مىڭ جاڭا ماماندى دايارلاۋعا ءمۇمكىندىك بەرەدى. مۇندا ەڭ الدىمەن ينجەنەرلەر، اقپاراتتىق تەحنولوگيا، روبوت تەحنيكاسى، نانوتەحنولوگيا سالاسىنىڭ ماماندارى تۋرالى ءسوز بولىپ وتىر» دەلىنگەن.
ادامزات تاريحى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيالاردىڭ بىرنەشە ساتىلارىنان ءوتتى. ءبىرىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا قوعام مەن ەكونوميكالىق قۇرىلىمعا ەرەكشە ىقپال جاسادى. بۋ قازاندىعىنىڭ پايدا بولۋى قالالاردىڭ ورلەۋى جانە العاشقى زاۋىتتاردىڭ اشىلۋىنا اسەر ەتۋىمەن قاتار، ءوندىرىستىڭ دامۋىنا قاجەتتى ناقتى عىلىمداردىڭ ىلگەرىلەۋىنە سەرپىن بەردى. ەكىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى بولعان ەلەكتر قۋاتى ءوندىرىس ەكپىنىن ۇدەتە ءتۇستى. ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيانىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى ساندىق تەحنولوگيالاردىڭ قالىپتاسۋى جانە ونىڭ وندىرىستە ەنگىزىلۋىمەن ەرەكشەلەندى. بۇگىندە تەحنولوگيالار تەز وزگەرەدى جانە ەسكىرۋ جىلدامدىعىنىڭ شاپشاڭدىعى وتە جوعارى.
ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاھاندىق باسەكەلەستىك جاعدايىندا بارلىق ەلدەرءدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتاعى ورنى مەن ءرولىن اۋىستىرۋى مۇمكىن. تەحنولوگيالاردى زامان تالابىنا ساي دامىتقان مەملەكەت عانا قارىشتاپ داميدى. سوندىقتان ەلباسىنىڭ 2018 جىلعى قازاقستان حالقىنا جولداۋىنداعى مىندەتتەر ەلىءمىزدىڭ جاڭعىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستارىن ىلگەرىلەتىپ، جاڭا جەتىستىكتەرگە جەتكىزەتىندىگىنە سەنەمىز.
ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيانىڭ قوعام مۇشەلەرى ءۇشىن ماڭىزدى قىزمەتى رەتىندە ازاماتتىق قوعام مەن بيلىك اراسىنداعى تىعىز ءوزارا قيمىلداردى جۇرگىزۋگە ىقپال جاساۋىن دا ايتا الامىز. بارلىق باسقارۋ قۇرىلىمدارى مەن الەۋمەتتىك پروسەستەرگە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ ەنۋى وسى قارقىندى پروسەستىڭ ناتيجەسى دەپ بىلەمىز. ەلەكتروندى ۇكىمەت جۇيەلەرىنىڭ دامۋى، اسىرەسە ەلىمىزدەگى «egov.kz» «مەملەكەتتىك قىزمەتتەر مەن اقپارات ونلاين»، شىن ءمانىندە، بيۋروكراتيالىق كەدەرگىلەرءدى، سىبايلاس جەمقورلىق بەلگىلەرىن ازايتاتىندىعى انىق. بۇل تەحنولوگيالاردىڭ مەملەكەتتىك قۇرىلىمدارعا ەنۋى قوعامداعى بارلىق پروسەستەرگە سىرتتان اسەر ەتۋگە توسقاۋىل قويادى. سونىمەن قاتار، ەلەكتروندى ۇكىمەت جۇيەلەرى ارقىلى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردىڭ قىزمەت كورسەتۋىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك تۋادى، ازاماتتاردىڭ قىزمەتتىڭ ءجۇرۋ بارىسىن قاداعالاۋىنا دا جاعداي جاسالادى.
بۇگىندە بيلىك ورگاندارى ءۇشىن اقپاراتتىڭ اشىقتىعى وتە ماڭىزدى ماسەلە بولىپ تابىلادى. اقپاراتتىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋ مىندەتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىمەن ءوزارا بايلانىس، ايماق تۇرعىندارى، ينۆەستورلار مەن جۋرناليستەرگە دايىندالعان ارنايى ءىس-شارالار كومەگىمەن جۇزەگە اسادى. اقپاراتتىڭ اشىقتىعىن ارتتىرۋدىڭ نەگىزگى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى رەتىندە جەرگىلىكءتى مەملەكەتتىك ورگاننىڭ رەسمي سايتى جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بەلسەندىلىگى دە سانالادى.
رەسمي سايت قىزمەتىنىڭ نەگىزگى قىرى رەتىندە ونىڭ قاراپايىمدىلىعى مەن قولدانۋداعى وڭتايلىلىعى دەپ ويلايمىز. سونىمەن قاتار، سايتتاعى اقپاراتتاردىڭ وزەكتىلىگى، اشىقتىعى، مولدىرلىگى، ينتەربەلسەندىلىگى، تۇتىنۋشىعا باعىتتالۋى، قولجەتىمدىلىگى وتە ماڭىزدى. بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدىكتەردىڭ رەسمي سايتتارى ءوڭىردىڭ ءتولقۇجاتى بولىپ تابىلاتىندىقتان، ونىڭ مازمۇنىنا ەرەكشە ءمان بەرۋىمىز قاجەت. اسىرەسە، بەرىلىپ جاتقان اقپاراتتاردىڭ اعىلشىن ءتىلىندەگى نۇسقاسى باستى نازاردا بولۋى ءتيىس. ويتكەنى، ءوڭىر تۋرالى اقپارات الۋ بارىسىندا، اسىرەسە شەتەلدىك ينۆەستورلار ەڭ الدىمەن ايماقتىڭ رەسمي سايتىنا نازار اۋداراتىندىعى جاسىرىن ەمەس.
بۇگىندە كەيبىر عالىمدار اراسىندا ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا تۇسىنىگىمەن قاتار، يندۋستريالاندىرۋ 5.0 ۇعىمىن پايدالانۋشىلار دا كەزدەسىپ جاتىر. ارينە، بۇل كوزقاراستاردىڭ پايدا بولۋى دۇرىس تا شىعار. ويتكەنى ءۇشىنءشى جانە ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيالار اراسىنداعى ۇزاقتىق تىم جاقىن. زەرتتەۋشىلەردىڭ بولجامى بويىنشا كەلەسى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا بولىپ تابىلاتىن يندۋستريالاندىرۋ 5.0 ازاماتتىق قوعام، باسقارۋ مەن قۇرىلىم، ادام بىرەگەيلىگىنە ىقپال جاسايتىن، ەكونوميكالىق جانە وندىرىستىك زارداپتارى بولۋى مۇمكىن جۇيەلى وزگەرىستەردى تۋدىرۋى ىقتيمال.
سوڭعى جىلدارى ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋلارى ءۇشىنشى جاڭعىرۋ جانە ءتورتىنءشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا جاعدايىنداعى دامۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىنە ارنالۋدا. سوندىقتان ەلىمىز ءۇشىن ەكونوميكالىق دامۋ پاراديگمالارىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋ جانە ونى ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا قاعيدالارىنا ساي باعىتتاۋ ماڭىزدى بولىپ تابىلادى. ەلىمىزدە جۇزەگە اسىپ جاتقان مەملەكەتتىك باعدارلامالار وسى باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇل ءۇشىن مەملەكەتىمىزءدىڭ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك، ساياسي، تەحنولوگيالىق، مادەني جانە رۋحاني الەۋەتى جوعارى دەپ ەسەپتەيمىز. ال، ەلباسىنىڭ وسى جىلعى قازاقستان حالقىنا جولداۋى اياسىنداعى مىندەتتەردى ورىنداۋ بارىسىندا مەملەكەتتىك ورگاندار، ازاماتتىق قوعام، بارلىق ەل تۇرعىندارىنىڭ جۇمىلۋى ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا كەزەڭىندەگى ەلىمىزدىڭ الەمدىك قاۋىمداستىقتا لايىقتى ورىن الۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى.
ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك رەۆوليۋسيا باسقارۋدىڭ قۇرالدارى مەن ادىستەرىنىڭ جاڭعىرۋىنا اكەلۋىمەن قاتار، باسقارۋ قىزمەتى زاماناۋي قوعامداعى ارەكەتتەردىڭ تۇبەگەيلى وزگەرىستەرىنە ۇشىرايدى. جاڭا تەحنولوگيالىق ارەكەتتەر ادام مەن تەحنيكا اراسىنداعى ءوزارا قيمىلداردى وزگەرتۋىمەن بىرگە، ادامزاتتان جاڭعىرتىلعان كاسىبي داعدىلاردى تالاپ ەتەدى. بۇل تۇستا قۇندى كادرلاردى دايارلاۋدى دامىتۋعا ءمان بەرىلەدى.
ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا داۋىرىندە ەڭبەك نارىعىندا تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ورىن الادى. يندۋستريالاندىرۋ 4.0 كەزەڭىنە جاڭعىرتىلعان تۇردە جۇمىس ىستەيتىن قىزمەتكەرلەر قاجەتتىلىگى تۋىندايدى. قوعام كاسىبي ماماندانعان، ءوزىن-وزى ۇيىمداستىرا الاتىن، الەۋمەتتىك داعدىلارى قالىپتاسقان تۇلعانى تاڭدايدى. سوندىقتان ەلىمىز ءۇشىن رۋحاني دۇنيەتانىمى باي، ىسكەر، ءبىلىمدى ازاماتتاردىڭ قىزمەتىنە سۇرانىس ارتادى.
يندۋستريالاندىرۋ 4.0 كەزەڭىندە قولدانىلاتىن تەحنيكانىڭ ادامعا بەيىمدەلۋىن نازاردان شىعارمايتىن ۇيىمداستىرۋ-تەحنيكالىق جەتىلدىرۋ مىندەتتەرىن شەشۋگە باعىتتالعان الەۋمەتتىك-تەحنيكالىق جۇيەلەردىڭ ەرەكشەلىگى مول. ادام ەڭبەگىنىڭ ونىمدىلىگى، قاۋىپسىزدىگى، دەنساۋلىعى مەن جۇمىسقا قابىلەتتىلىگىن ساقتاۋ سىندى ادامزاتتىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن مۇمكىندىكتەرىن ءوندىءرىس ورتاسىنا بەيىمدەۋ ماڭىزدى سانالادى. بۇل پروسەستە ادام – تەحنيكا – وندىرىستىك ورتا سىندى جۇيەلەردىڭ ءوزارا ارەكەتتەرىن كەشەندى زەرتتەيءتىن ەرگونوميكا عىلىمىنىڭ جەتىستىكتەرىن پايدالانعان ءجون.
جالپى، ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا اكەلەتىن مۇمكىندىكتەر مەن تۋىنداتۋى مۇمكىن قيىنشىلىقتار بارلىعىمىزدىڭ ماسەلەگە سىن كوزبەن قاراۋىمىزدى تالاپ ەتەدى. قوعام مۇشەلەرى ماسەلەنىڭ ءمانىن تۇسىنگەن جاعدايدا عانا وزگەرمەلى شارتتارعا تەز بەيىمدەلەدى، ال ەلىمىز مەرزىمى جەتكەن رەفورمالارعا دايىن بولادى.
مۇرات ناسيموۆ،
ساياسي عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور،
«بولاشاق» عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى
پىكىر قالدىرۋ