الەمدىك ەكونوميكانىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى ەلوردا تورىندە تالقىلاندى. وسىعان وراي Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگى قازاق باسپاسوزىندەگى تاڭداۋلى ماقالالاردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنادى.
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ ەكىنشى كۇنى دە اۋقىمدى پلەنارلىق وتىرىستان باستالدى. وندا نەگىزىنەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ العاشقى پلەنارلىق وتىرىستا ايرىقشا توقتالعان 5 مەگاترەندى الەمدىك ساراپشىلاردىڭ تالقىسىنا ءتۇستى. وتكىزىلگەن پانەلدىك وتىرىستار مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر بارىسىندا شەتەلدىك ماماندار ەلباسىنىڭ ۇسىنىستارىنا بايلانىستى ويلارىن ورتاعا سالدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى اتاعان 5 سىن-قاتەردىڭ الدىن الۋ جالپى ادامزات ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەندىگى ەگجەي-تەگجەيلى باياندالىپ، جالپى فورۋم تاقىرىبىنا جاھان جۇرتىنىڭ نازارىن اۋداردى. ءۇش كۇنگە ۇلاسقان Global Challenges Summit-2018 وتكەن سەنبىدە ءوز جۇمىسىن قورىتىندىلادى.
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ ەكىنشى كۇنگى باعدارلاماسى بويىنشا 35-كە جۋىق ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. مۇندا ادامزات الدىندا تۇرعان بەس نەگىزگى قاۋىپ-قاتەردى شەشۋ جولدارى تالقىلاندى. مەملەكەت باسشىسى پلەنارلىق وتىرىستا سويلەگەن سوزىندە استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنا قاتىسۋ كوپشىلىك ءۇشىن يگى داستۇرگە اينالعانىن، ون ءبىرىنشى رەت ءوتكىزىءلىپ وتىرعان فورۋم ەكونوميكانىڭ، ينۆەستيسيانىڭ جانە يننوۆاسيانىڭ مەيلىنشە وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋعا ارنالعانىن ايتقان ەدى. البەتتە، بيىلعى فورۋم جاھاندىق سىن-تەگەۋءرىندەرگە لايىقتى جاۋاپ تابۋ ماسەلەلەرىن دە قاراستىردى.
ايەلدەر كوشباسشىلىعىنىڭ الەمگە اسەرى
فورۋمنىڭ ەكىنشى كۇنى ۇيىمداستىرىلعان ماڭىزدى شارالاردىڭ ءبىرى – «ارتىقشىلىق ورنىنا قۇقىق. ايەلدەر كوشباسشىلىعى قازىرگى الەمگە قالاي اسەر ەتۋى مۇمكىن؟» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل. وعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك حاتشىسى گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا قاتىستى.
ءىس-شارانى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى جانىنداعى ايەلدەر ىستەرى جانە وتباسىلىق-دەموگرافيالىق ساياسات جونىندەگى ۇلتتىق كوميسسيانىڭ قولداۋىمەن «EXPO & Women» حالىقارالىق ۇيىمى «بۇۇ-ايەلدەر» قۇرىلىمىمەن بىرلەسىپ ۇيىمداستىردى. ونىڭ جۇمىسىنا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى، شەتەلدىك جانە ۇلتتىق ساراپشىلار قاتىستى.
وتىرىستى اشقان گۇلشارا ءابدىقالىقوۆا الەمنىڭ دامىعان مەملەكەتتەرى ينكليۋزيۆتى ەكونوميكانى ايەلدەر كاپيتالىن دامىتۋ ارقىلى قالىپتاستىرۋ قاجەتتىگىن تۇسىنگەنىن ايتتى. «قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ باستى باسىمدىعىنىڭ ءبىرى – ايەلدەر قۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ جانە ىلگەرىلەتۋ، سونىمەن قاتار ولاردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىن كەڭەيتۋ ماسەلەلەرى بولىپ سانالادى»، دەدى مەملەكەتتىك حاتشى. سونداي-اق گ.ءابدىقالىقوۆا ەل پرەزيدەنتى ن.نازاربايەۆتىڭ «ايەلدەر وكىلدىگىن شەشىم قابىلداۋ دەڭگەيىنە دەيىن كەڭەيتۋگە قول جەتكىزۋ قاجەت» دەگەن ءسوزىن اتاپ ءوتتى.
بۇگىندە قازاقستاننىڭ قارجى سالاسىندا باسشىلىق قىزمەتتەگى ايەلدەر سانى 30%-دان استى. ايەلدەر 500-دەن استام شاعىن جانە ورتا بيزنەس كومپانيالارىن باسقارۋدا، ياعني ولاردىڭ جالپى سانىنىڭ 43%-ىن قۇراپ وتىر. ول سەكتوردا قۇرىلعان بارلىق جۇمىس ورنىنىڭ ۇشتەن ءبىرى ايەلدەرگە تيەسىلى.
مەملەكەتتىك حاتشى ايەلدەردىڭ الەۋەتى مەن ءرولىن ارتتىرۋ بۇكىل الەمنىڭ ءىلگەرىلەۋىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. وعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن بۇۇ ۇسىنعان ءتورت «ك» باعىتىنا نەگىزدەلگەن جاڭا ماشىقتاردى مەڭگەرۋ قاجەت. ولار: سىني ويلاۋ، كوللابوراتيۆتىلىك، كرەاتيۆتىلىك جانە كوممۋنيكاتيۆتىلىك. الەم ساراپشىلارىنىڭ بولجامى بويىنشا، 2020 جىلعا قاراي بۇگىنگى ەڭبەك قىزمەتىن ايقىندايتىن ءبىلىم مەن داعدىلاردىڭ ۇشتەن بىرىنەن استامى وزگەرەتىن بولادى.
جيىن قورىتىندىسى بويىنشا گەندەرلىك مەينستريمينگتى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن ساياساتتاعى، ەكونوميكاداعى جانە قوعامداعى ايەلدەر كوشباسشىلىعىن دامىتۋعا باعىتتالعان ۇسىنىمدار ازىرلەندى.
ازاماتتىق قوعامنىڭ ماڭىزدىلىعى ارتادى
اەف اياسىندا «ازاماتتىق قوعامنىڭ بولاشاعى. جاڭا ازاماتتىق بەلسەندىلىك» تاقىرىبىندا وتكەن سەسسيادا ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ ءرولى تالقىلاندى. وعان ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترى دارحان كالەتايەۆ قاتىسىپ، ءسوز سويلەدى. ول قازاقستانداعى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋى جونىندە ءبىرقاتار وزەكتى ماسەلەلەرگە توقتالدى. «قازاقستان الەمدىك ترەندتەرمەن ءبىر باعىتتا دامۋ ۇستىندە. مەملەكەت باسشىسى عالامدىق دامۋدىڭ باستى بەس مەگاترەندىن اتاپ ءوتتى. ولاردىڭ قاتارىندا ادام قىزمەتىنىڭ بارلىق سالالارىن سيفرلاندىرۋ، ەنەرگەتيكالىق ريەۆوليۋسيا، جەر شارىنداعى تۇرعىندار سانىنىڭ جىلدام ءوسۋى، ۋربانيزاسيا قارقىنى مەن سيپاتىنىڭ جانە جاھاندىق ەڭبەك نارىعىنىڭ وزگەرۋى بار. بۇل رەتتە، استانا ەكونوميكالىق فورۋمى اياسىندا ءبىز ازاماتتىق قوعامنىڭ كەلەشەگىنە كوز سالۋدى ءجون سانادىق.
جاڭا ازاماتتىق پوزيتيۆتىك بەلسەندىلىك حالىق پەن مەملەكەت ومىرىنە قالاي ىقپال ەتەتىنىن تالقىلاۋ ءۇشىن بەدەلدى ساراپشىلاردى شاقىردىق»، دەدى د.كالەتايەۆ. سونىمەن قاتار، مينيستر تۇرعىنداردىڭ وي-ساناسىنا الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ تيگىزەتىن اسەرى تۋرالى، ونىڭ ىشىندە ازاماتتىق قوعامنىڭ ءداستۇرلى ينستيتۋتتارى حالىقتىڭ پىكىرىن ءبىلدىرۋ ءۇشىن جاڭا جەلىلىك ينستيتۋتارمەن باسەكەگە تۇسەتىنىنە توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا، الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ينتەرنەت ءبىز ءۇشىن ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ ۆيرتۋالدى ءتۇرىن اشتى، ۆيرتۋالدى بەلسەندىلىك ارقىلى ءاربىر ادام مەملەكەتتىك باستامالاردى، قوعامدىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا قاتىسا الادى جانە ولاردى شەشۋ ءۇشىن سىندارلى ۇسىنىستارىن جاسايدى. مينيستر ازاماتتىق قوعام جاڭا ترانسفورماسيانىڭ قوزعاۋشى كۇشى بولۋى قاجەت ەكەندىگىن اتاپ ءوتتى. بۇل ءۇشىن ءبىلىم الۋدى، جاڭا داعدىلار مەن بىلىكتى دامىتۋعا، قارىم-قاتىناس مادەنيەتىن جانە كوممۋنيكاسيانى جەتىلدىرۋ قاجەت.
شارا بارىسىندا ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ، الەۋمەتتىك كاسىپكەرلىكتىڭ جانە ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ زاماناۋي دامۋ ترەندتەرى تۋرالى تانىمال ساراپشىلار ءسوز سويلەدى. ماسەلەن، «Hertie» مەملەكەتتىك باسقارۋ جوعارى مەكتەبىنىڭ پرەزيدەنتى، الەۋمەتتانۋشى حەلمۋت انحەيەر ازاماتتىق قوعامدى عالامدىق پروسەستەرگە، حالىقارالىق جانە ۇلتتىق دەڭگەيدەگى اشىق ديالوگ فورماتىنا تارتۋ قاجەتتىگىن ايتتى. گەرمانيا الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ پروفەسسورى مەملەكەت پەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى اراسىنداعى ءوزارا سەنىمنىڭ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى. «كوپتەگەن ەلدەردە ۇكىمەت ازاماتتىق قوعامدى وپپوزيسيا نەمەسە قوعامعا قارسى ىقپال ەتەتىن ۇيىم رەتىندە كورەدى.
ءبىراق مەنىڭشە ولار وزدەرىنىڭ قوعامداعى ءرولىن تۇسىنە وتىرىپ ءتيىمدى ىقپالداسا الادى»، دەدى ح.انحايەر. نەمىس ساراپشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ازاماتتىق قوعامنىڭ بولاشاقتاعى دامۋىن بولجاۋ قيىنعا سوعادى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى ازاماتتىق قوعاممەن ءوزارا ءىس-قيمىل سالاسىنا سوڭعى رەت 15-20 جىل بۇرىن شولۋ جاساعان. سوندىقتان حالىقارالىق دەڭگەيدە ۇەۇ-لەردىڭ دامۋىنا باقىلاۋ جۇرگىزۋ قاجەت. «بۇگىندە ءبىز الەمدە بولىپ جاتقان ءتۇرلى گەوساياساتتىڭ ىقپالىن باقىلاۋ ۇستىندەمىز. اتاپ ايتقاندا، جۇڭگو ەكونوميكاسىنىڭ ءوسۋى، تاياۋ شىعىستاعى تۇراقسىزدىق جاعدايى، كوشى-قون داعدارىسى، جاھاندىق جىلىنۋ، كليماتتىڭ وزگەرۋى ورىن الۋدا. سوندىقتان ءقازىر ازاماتتىق قوعامدى عالامدىق پروسەستەرگە، حالىقارالىق جانە ۇلتتىق دەڭگەيدەگى اشىق ديالوگ فورماتىنا تارتۋ قاجەت»، دەدى ح.انحەيەر. ايتا كەتەيىك، ح.انحايەر ازاماتتىق قوعام سالاسىنداعى جەتەكشى ساراپشىلاردىڭ ءبىرى، الەمنىڭ ءبىرقاتار تانىمال جۋرنالدارىندا 450-دەن استام عىلىمي ماقالاسى جاريالانعان. ونىڭ كىتاپتارى ساياساتتانۋ جانە الەۋمەتتانۋ عىلىمدارى سالاسىندا ۇزدىك دەپ تانىلعان.
جۇمىستىڭ 40-50 پايىزىن روبوتتار اتقارادى
ەلباسى اتاپ كورسەتكەندەي، بۇگىندە ادامداردىڭ ۇزاق ءومىر ءسۇرۋى، حالىق سانىنىڭ قارقىندى كوبەيۋى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ماڭىزدى فاكتورىنا اينالىپ وتىر. بۇل رەتتە ادامداردىڭ قارتايۋىنا بايلانىستى زەينەتاقى جۇيەسىن، الەۋمەتتىك قامسىزداندىرۋ جۇيەلەرىن تۇبەگەيلى قايتا قۇرۋ قاجەتتىگى تۋىنداپ وتىر. ياعني جاھاندىق ەڭبەك نارىعىنىڭ وزگەرۋى الەمدىك وزگەرىستەرگە ىقپال ەتكەن بەس نەگىزگى ءۇردىستىڭ بىرىنە اينالدى. بۇل رەتتە 100 جىلدان كەيىن ادامدار نەمەن اينالىسادى، جاساندى ينتەللەكت پەن روبوتتار ءومىردىڭ بارلىق سالاسىنا قاشان تولىقتاي ەنەدى، دەگەن ساۋالداردىڭ تۋىنداۋى زاڭدى. ال فورۋم قاتىسۋشىلارى وسى ساۋالدارعا بارىنشا جاۋاپ ىزدەپ كوردى.
«سانانى جۇكتەۋ جانە جاساندى زەردە. جاڭا رەسپەكتەۋشىنىڭ ەتيكالىق جانە ساياسي اسپەكتىلەرى» اتتى پانەلدىك پىكىرتالاستا الەم عالىمدارى ءوز ويلارىن ورتاعا سالىپ، كەلەشەكتە جۇمىستىڭ 40-50 پايىزىن روبوتتار اتقاراتىنىن بولجاپ وتىرعاندىعىن تىلگە تيەك ەتتى. سونداي-اق جاڭا قىزمەت تۇرلەرى دە پايدا بولۋى ىقتيمال. بۇل رەتتە جاساندى زەردە، سيفرلى تەحنولوگيا، عالامتور تۇرمىستى جەڭىلدەتكەنىمەن، سىن-قاتەرلەر اكەلۋى دە مۇمكىن ەكەن. ۇلىبريتانيا ۇكىمەتىنىڭ تەحنولوگيالار بويىنشا كەڭەسشىسى ليام ماكسۆەلل قازاقستان قالالارىنداعى سيفرلاندىرۋ بارىسى تۋرالى پىكىر ءبىلدىرىپ، ەلدەگى سيفرلاندىرۋدىڭ كەلەشەگى زور ەكەءنىن، سەبەبى وعان جەتەكشىلىك ەتۋدە وتە دۇرىس تاسىلدەر جاسالىپ وتىرعانىن ايتتى. بۇل رەتتە، قالالارداعى سيفرلى ينفراقۇرىلىمدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مىقتى ماماندار دايارلاۋ كەرەك. سونداي-اق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك پەن كادرلىق ساياسات جۇمىستارى دا وزەكتى. سيفرلاندىرۋدى تولىق جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى مەملەكەتكە پايدا اكەلۋگە بولادى. الدىمەن سيفرلى ۇكىمەت قاراجاتتى ۇنەمدەيدى جانە شىن مانىندە حالىق ءۇشىن جۇمىس ىستەيتىن ۇكىمەتكە اينالادى.
سيفرلى ەكونوميكا ۇنەمى جۇمىس ورىندارىمەن قامتاماسىز ەتەدى. ۇلىبريتانيادا ورتاشا جالاقى جىلىنا 25 000-27 000 فۋنت ستەرلينگ بولسا، سيفرلى ەكونوميكادا – 41 000 فۋنت. وسىلايشا، سيفرلى ەكونوميكادا جۇمىس ىستەۋ ارقىلى كوبىرەك قاراجات تابۋعا بولادى ەكەن. قازىرگى تاڭدا ۇلىبريتانيا ەكونوميكاسىنىڭ 15 پايىزىن سيفرلى ەكونوميكا قۇرايدى. ونىڭ ءوسۋ قارقىنى ەكونوميكانىڭ وزگە بولىكتەرىمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەگە جوعارى بولىپ وتىر. وڭتۇستىك كورەيا، ءتىپتى جەر اۋماعى كىشكەنتاي ەستونيا مەن جاڭا زەلانديادا اۋقىمدى وزگەرىستەر بولىپ جاتىر، وندا تەحنولوگيالاردى جىلدام ءارى ءتيىمدى پايدالانۋ جولعا قويىلعان.
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا مەملەكەت باسشىسى ادام قىزمەتىنىڭ بارلىق اسپەكتىلەرىن، سونىڭ ىشىندە ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ ەكونوميكالىق ينتەگراسياعا سەپ بولاتىنىن ايتقان بولاتىن. بۇل رەتتە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا قاتىسۋشى ەلدەر ەكونوميكانى سيفرلاندىرۋ پروسەسىنە قانشالىقتى تەز قوسىلسا، ەۋرازيالىق ينتەگراسيانىڭ تيىمدىلىگى سوعان بايلانىستى بولماق دەپ ەسەپتەيدى ەۋرازيالىق دامۋ بانكىنىڭ باس مامانى ياروسلاۆ ليسوۆوليك. سيفرلى ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ سيفرلاندىرۋ پروسەسى مەن باسىمدىقتارى ەۋرازيالىق ءوڭىردىڭ جەكەلەگەن مەملەكەتتەرىنىڭ كونتەكسىندە عانا ەمەس، بۇكىل وداق شەڭبەرىندە جۇرمەك. ءبىرىڭعاي سيفرلى پلاتفورمانى قۇرۋ ءۇشىن ورتاق پروسەستەردى دامىتۋ تۇرعىسىندا اۋقىمدى كۇن ءتارءتىبى ۇسىنىلىپ وتىر. سيفرلى ەكونوميكا ەاەو ەلدەرى ءۇشىن جوعارى تەحنولوگيالىق دەڭگەيدە ينتەگراسيالىق پروسەستەردىڭ قوزعالتقىشتارىنىڭ ءبىرى بولماق. استانا قارجى ينتەگراسياسىنىڭ الاڭى رەتىندە ەكونوميكالىق ينتەگراسيا ءۇشىن اسا ماڭىزدى.
فورۋم قاتىسۋشىسى، Medme كومپانياسىنىڭ باسقارۋشى سەرىكتەسى يليا سلۋسكييدىڭ ايتۋىنشا، سيفرلاندىرۋ – ەڭبەك ونىمدىلىگىن ارتتىرىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە مول تابىس تابۋعا باعىتتالعان جۇيە. ال ادامدار جۇمىسسىز قالادى دەۋ – جاڭساق پىكىر. تەك جۇمىسپەن قامتۋ قۇرىلىمى وزگەرەدى. بولاشاقتا الەمدە كوپ قىزمەتتى ماشينالار اتقاراتىن بولادى. ال ادامدار ونى باسقارۋمەن شەكتەلەدى. ال ءبىر جاعىنان روبوتتاردىڭ كوبەيىپ كەتۋى قورقۋعا تۇرارلىق قۇبىلىس. سەبەبى ادام اتقاراتىن جۇمىستاردىڭ كوپشىلىگى كەلەشەكتە روبوتتارعا تاپسىرىلادى. سول سەبەپتى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندىقتار ءوز ومىرىندە بىرنەشە ماماندىقتى مەڭگەرۋگە دايىن بولۋى ءتيىس. ال ۇلىبريتانيا ۇكىمەتىنىڭ تەحنولوگيا ماسەلەلەرى بويىنشا كەڭەسءشىسى ليام ماكسۆەلل، سيفرلاندىرۋ جۇزەگە اسقان ەلدە كيبەرقاۋىپسىزدىك ماسەلەسىنىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرتەدى. ونىڭ پىكىرى بويىنشا ۇلىبريتانيا قازىرگى تاڭدا تەحنولوگياعا تاۋەلدى مەملەكەتكە اينالىپ، ەكونوميكانىڭ جارتىسى – سيفرلى جۇيەگە كوشكەن. سوندىقتان اتالعان ەلدە كيبەرقاۋىپسىزدىك بويىنشا ۇلتتىق ورتالىق قۇرىلعان. بۇل ورتالىقتىڭ نەگىزگى فۋنكسياسى – ەكونوميكانىڭ بارلىق سالاسىن رەتتەۋدە. بۇعان قوسا، ۇلىبريتانيادا سيفرلاندىرۋ سالاسىنىڭ جارعىسىندا سيفرلى كومپانيالاردىڭ جۇمىسىنا باسا ءمان بەرىلگەن.
جالعان اقپاراتقا جول بەرىلمەيدى
Global Challenges Summit-2018 فورۋمىندا پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جالعان اقپاراتتىڭ الەمگە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ تۇرعانى ايقىن ەكەنىن باسا ايتقان بولاتىن. بۇل ماسەلەدە اقش سەكىلدى الپاۋىت ەلدەردە جالعان اقپاراتتارمەن كۇرەس قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ بۇل جايىندا «فەيك-نيۋس، فاكچەكينگ جانە پوستاقيقات ءداۋىرىنىڭ باسقا دا بولجالماعان سالالارى: بولاشاق جۋرناليستيكا قانداي بولۋى كەرەك؟» پانەلدىك پىكىرتالاس ورتالىعىندا فلوريداداعى «Tampa Bay Times» باسىلىمىنىڭ فاكچەكينگتى «Politifact» جوباسىنىڭ شتاتتاعى جازۋشىسى دجون گرينبەرگ اڭگىمەلەپ بەردى. ونىڭ ايتۋىنشا، ساياساتكەرلەر ءوز باسقارۋىنداعى مەملەكەتتىڭ 20 جىلدان كەيىنگى بەينەسى تۋرالى مالىمدەمە جاساسا، ونداعى الىنعان مالىمەتتەردىڭ شىنايىلىعىن زەرتتەپ، ايقىندالماعان تۇستارىن قامتىماۋ كەرەكتىگىن ايتتى. «Politifact» سايتىنىڭ ماماندارى تالداۋ جۇرگىزىپ، مالىمدەمەلەردى «انىق»، «انىق ەمەس» جانە «مۇلدە قاتە» دەگەن ساناتتارعا ءبولىپ، باعا بەرەدى. وسىلايشا، اقپاراتتىق اعىندى تازارتىپ، انىق ەمەس مالىمدەمەلەردى انىقتاۋ مۇمكىن بولماق.
بولاشاقتا حالىق قالاعا شوعىرلانادى
ەلباسى اتاعان كەلەسى مەگاترەند – ۋربانيزاسيا. بۇۇ-نىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، 2050 جىلعا قاراي الەمدە قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى 7 ملرد-قا دەيىن جەتەدى. بۇل دەگەنىمىز، قازىرگى ۋاقىتتا 1 ملن تۇرعىنى بار استانا، الماتى، شىمكەنت قالالارىنداعى ادام سانى الداعى 30 جىلدا 20 ملن-عا جەتەدى دەگەن ءسوز.
ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمى ەۋرازيا ءبولىمىنىڭ جەتەكءشىسى ۋيليام تومپسوننىڭ پىكىرى بويىنشا، الداعى 75-80 جىلدىڭ ىشىندە ادامزات وسىعان دەيىنگى 4 مىڭ جىلدىقتا بولماعان ۋربانيزاسيا ۇدەرىسىنە كۋا بولادى. ادامدار بەلسەندى تۇردە قالاعا كوشە باستايدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن الەمدە 3،5 ملرد ادام قالادا تۇراتىن بولسا، ال عاسىر سوڭىندا تاعى وسىنشاما حالىق شاھارلارعا قونىس اۋدارماق. سوندىقتان جاڭا قالالاردىڭ قۇرىلىسىندا وسى جاعدايدى ەسكەرۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، ءقازىر الەمءنىڭ كوپتەگەن ەلى مۇنى قاپەرگە الماي، قاتەلىككە جول بەرىپ وتىر. الەمدە تەك قالا تۇرعىندارى عانا ەمەس، جالپى حالىق سانى كوبەيەدى. فورۋم قاتىسۋشىسى جۇڭگو حالىقتىق دوستىق قوعامىنىڭ باس ديرەكتورى لي ءسينيۋيدىڭ ءوز بايانداماسىندا 2050 جىلعا قاراي اۋىلدار مۇلدەم جويىلۋى مۇمكىن ەكەنىن ايتتى. بۇعان مىسال، بۇگىندە جۇڭگو ەلى ۇلكەن مەگاپوليستەردەن بولەك، شاعىن قالاشىقتار سالۋعا كوشكەن.
ادام سانىنىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى قالالاردا ءبىر قاباتتى ۇيلەر جويىلىپ، ءزاۋلىم تۇرعىن ۇيلەر كوپتەپ سالىنباق. بۇل رەتتە اقىلدى قالالار جۇيەسى دامىپ، سۋ، جەل، كۇن ەنەرگياسىن دامىتۋ قارقىن الادى. ءتىپتى، زەينەتكەرلەردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ ءۇشىن قاجەتتى تەحنولوگيالارمەن قامتىلعان قالاشىقتار، ال جاستارعا تۇنگى كلۋبتار مەن ساۋدا ورتالىقتارى كوپ اۋداندار سالىنۋى بەك مۇمكىن. لي كۋان يۋ اتىنداعى سينگاپۋر مەملەكەتتىك باسقارۋ مەكتەبىنىڭ قىزمەتكەرى پاراگ حاننانىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، بولاشاقتا كاسىپكەرلەر ەسەبىنەن تەك جۇمىس ىستەۋگە ارنالعان ايماقتار قۇرىلىپ، وندا ءتۇرلى جۇمىس سالالارى بولەك ورنالاستىرىلادى. بۇل ءوز كەزەگىندە ەكونوميكالىق تۇرعىدان ءتيىمدى بولادى.
جاھاندىق ماڭىزعا يە 5 مەگاترەند
استانا ەكونوميكالىق فورۋمىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ادامزات بالاسىنىڭ كەلەشەگى ءۇشىن وتە وزەكتى ماسەلەلەردى ورتاعا سالدى. رەسەي، شىعىس ەۋروپا جانە ورتالىق ازيانى زەرتتەۋ ينستيتۋتى قىزمەتكەرى، قىتايلىق ساراپشى چجاو حۋەيجۋننىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ستراتەگيالىق اسا ماڭىزدى سالالاردا الەم ەلدەرىنىڭ ءوزارا ارەكەت ەتۋى مەن بايلانىس ورناتۋى بويىنشا وڭ ۇسىنىستار جاساپ، قازاقستان پرەزيدەنتى اەف وتە وزەكتى ماسەلەلەردى كوتەرگەنىن ايتتى. ونىڭ ىشىندە ازىق-تۇلىك پەن سۋ جەتىسپەۋشىلىگى، كيبەرقاۋىپسىزدىك سياقتى ماڭىزدى سالالاردا ۇتىمدى ۇسىنىستار ايتىلدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ – عالامدىق وي ءورىسى تەرەڭ ساياساتكەر. اتالعان ماسەلەلەردەن قازاقستاننىڭ عالامدىق تۇيتكىلدەرگە بەيجاي قارامايتىنىن، حالىقارالىق قارىم-قاتىناستا ءوزارا ىنتىماقتاستىقتى نىعايتۋ جونىندەگى كورەگەندىگىن بايقايتىنىن دا ايتتى، دەدى شەتەلدىك ساراپشى.
بۇۇ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ باس ستراتەگيالىق كەڭەسشىسى بەن سلەي دە قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ جالپى وتىرىسىندا جاريا ەتكەن 5 مەگاترەندىنە قاتىستى ويىن ءبىلدىرىپ، ايتىلعان مەگاترەند قازاقستان، اقش، جۇڭگو، رەسەي ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەكەنىن جەتكىزدى. وندا ۇكىمەتتىڭ دە، بيزنەستىڭ دە الدىندا تۇرعان مىندەتتەر قامتىلعانىن، ەڭ باستىسى، مۇناي مەن گاز وندىرۋگە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە نەگىزىنەن ادامي كاپيتالعا ارقا سۇيەيتىن ەكونوميكالىق دامۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە ءوتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن نازارعا الدى. جەردىڭ استىنداعى ەمەس، جەر بەتىندەگى ادامنىڭ مۇمكىنشىلىكتەرىن ەسكەرۋ – بۇكىل الەم ەكونوميكاسىنىڭ بولاشاعى. وسى رەتتە بەن سلەي قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ 5 مەگاترەندىنىڭ ىشىنەن جاھاندىق ەڭبەك نارىعىنا ايرىقشا توقتالدى. ەڭ باستىسى – بۇل ءبىلىم مەن وقۋ. بۇل تەك جاستار ءۇشىن عانا ەمەس. اعىلشىن تىلىندە «life long learning» دەگەن تۇسىنىك بار. ءتىپتى ورتا جاستان اسقان ادامدار دا جاڭا بىلىكتىلىك الىپ، ماماندىعىن وزگەرتىپ، جاڭا بىلىمگە يە بولا الادى. مەنىڭشە، بۇل قازاقستان ءۇشىن دە، الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى ءۇشىن دە بولاشاقتاعى باسەكەگە قابىلەتتىلىكتىڭ نەگىزى. بۇل مەگاترەندتەردىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى دەپ ويلايمىن دەدى.
فورۋمدى ستراتەگيالىق سەسسيا تۇيىندەدى
فورۋمنىڭ ءۇشىنشى كۇنى وتكەن ستراتەگيالىق سەسسيا جالپى جيىندى قورىتىندىلادى. دوڭگەلەك ۇستەل فورماتىندا وتكەن شارادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىن دامىتۋدىڭ التى باعىتى بويىنشا اقىل-وي تالقىلاۋلارى ءوتتى. جەتەكشى قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق ساراپشىلار، بيزنەس جانە بيلىك ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى سەرپىندى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ جانە كەلەسى باسىمدىقتار بويىنشا شەشىمدەردى تابۋ: ينستيتۋتتار مەن ەكونوميكالىق ساياسات، ادام كاپيتالىن دامىتۋ، سيفرلاندىرۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار، جاڭا اقشالار جانە قارجى سەكتورى، تازا ەنەرگيا جانە جاسىل تەحنولوگيالار، قالالاردى دامىتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. سونىمەن «ينستيتۋتتار جانە ەكونوميكالىق ساياسات» اقىل-وي تالقىسىنىڭ ءبىرىنشى باعىتى بويىنشا سەسسيا قاتىسۋشىلارى قازاقستانعا ارنالعان جاڭا نارىقتار مەن تەحنولوگيالىق جاڭعىرتۋ، جاھاندىق قۇبىلمالىلىق جاعدايلارىنداعى ماكروەكونوميكالىق تۇراقتىلىق، جاھاندىق ەكونوميكالىق سىن-تەگەۋرىندەر جاعدايىنداعى قۇرىلىمدىق رەفورمالار، تەڭسىزدىك دەڭگەيىن تومەندەتۋ قۇرالدارى جانە ينۆەستيسيالاردى ىنتالاندىرۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. «راكۋرس» ەكونوميكالىق تالداۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى وراز جاندوسوۆ شارا مودەراتورى بولدى. ساراپشىلار قاتارىندا ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى تيمۋر سۇلەيمەنوۆ، ءادب-نىڭ قازاقستانداعى تۇراقتى وكىلدىگىنىڭ ديرەكتورى دجوۆانني كاپانەللي، World Bank دامۋ ەكونوميكاسى جونىندەگى اعا ديرەكتورى شانتايانان ديەۆارادجان، بۇۇ دب ەۋروپا مەن تمد ەلدەرىنە ارنالعان ايماقتىق بيۋروسىنىڭ اعا كەڭەسشىسى بەن سلەي، نازاربايەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرەزيدەنتى شيگەو كاتسۋ جانە ت.ب. بار. ال ادام كاپيتالىن دامىتۋ تۋرالى ەكىنشى باعىت بويىنشا ءححى عاسىردا قازاقستانداعى ءبىلىم بەرۋ پروسەسى قانداي بولۋى كەرەك، web 2.0، تولىقتىرىلعان شىنايىلىق، وقىتۋ ۇدەرىسىندەگى زاتتار ينتەرنەتى سەكىلدى جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە قاتىستى ماسەلەلەر تالقىلاندى.
شىعارماشىلىق يندۋستريالاردى دامىتۋ جانە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىكتى ىنتالاندىرۋ، سونداي-اق ەلىمىزگە ادام كاپيتالىن تارتۋ قۇرالدارى تۋرالى ساراپشىلاردىڭ ۇسىنىستارى قارالدى. بۇل باعىت بويىنشا Medمe ۆەنچۋرلىق قورىنىڭ سەرىكتەسى يليا سلۋسكيي مودەراتور بولدى. ساراپشىلار اراسىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعادييەۆ، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى ءمادينا ءابىلقاسىموۆا، Lifespan.io كراۋدفاندينگ پلاتفورماسى جانە ءومىردى ۇزارتۋعا جاردەمدەسۋ قورى ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ مۇشەسى ەلەنا ميلوۆا، «سكولكوۆو» ماسكەۋ باسقارۋ مەكتەبىنىڭ تاجىريبە پروفەسسورى، ستراتەگيالىق باستامالار اگەنتتىگىنىڭ ساراپتاما كەڭەسىنىڭ مۇشەسى پاۆەل لۋكشا جانە ت.ب. بولدى. سيفرلاندىرۋ جانە اقپاراتتىق تەحنولوگيالار باعىتى بويىنشا سيفرلىق مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تاجىريبەسى مەن سىن-تەگەۋرىندەرى، جالپىعا بىردەي سيفرلاندىرۋ كەزەڭىندەگى مەملەكەتتىك باسقارۋدىڭ تابىستى تاجىريبەلەرى مەن باستى ستراتەگيالارى نەگىزىندە قازاقستاننىڭ باسىمدىقتارىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى تالقىلاندى. كومپانيالار مەن بيزنەستەردى سيفرلاندىرۋ، ات جوبالاردى ازىرلەۋدىڭ جەكە كلاستەرىن دامىتۋ جانە قازاقستانعا وزىق تەحنولوگيالاردىڭ ەنگىزىلۋىن ىنتالاندىرۋ جونىندەگى شەشىمدەر ۇسىنىلدى.
اتالعان باعىتتىڭ مودەراتورى GVA Kazakhstan سەرىكتەسى فيليپپ سەراجەتدينوۆ بولدى. مۇندا لوندون كورولدىك كوللەدجىنىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى، داعدارىس جاعدايلارىنداعى الەۋمەتتىك مەديا ءرولىن زەرتتەۋشى گريگوريي اسمولوۆ، رەسەي فەدەراسياسى وب ءتوراعاسىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى ميحايل سەناتوروۆ، رەسەي فەدەراسياسىنداعى جانە ەۋرازياداعى كانادا ىسكەرلىك قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى جيل برەتون، «BCG كازاحستان» سەرىكتەسى جانە باسقارۋشى ديرەكتورى سەرگەي پەراپەچكا جانە ت.ب. پىكىر ءبىلدىردى. جاڭا اقشالار مەن قارجى سەكتورى باعىتى بويىنشا ساراپشىلار الدىڭعى قاتارلى رەتتەۋشى، باسەكەگە قابىلەتتى قارجى ورتالىعىن قۇرۋ ماسەلەلەرىنە نازار اۋداردى. جاڭا اقشالار تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ، قازاقستاندا بلوكچەين ارقىلى قانداي جوبالاردى ىسكە اسىرۋعا بولاتىنى جانە بولاشاق اقشالارىنىڭ تەحنولوگياسىن پايدالانۋ ارقىلى بارىنشا كوپ پايدانى قالاي الۋعا بولاتىنى تۋرالى سۇراقتار دا قاراستىرىلدى. مۇندا Tomashevskaya & Partners باسقارۋشى سەرىكتەسى جاننا توماشيەۆسكايا مودەراتور قىزمەتىن اتقاردى. قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆ، ۇلتتىق بانك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى ولەگ سمولياكوۆ، Earthport – ترانسشەكارالىق تولەم جۇيەلەرى كومپانياسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى حارولد بوزە، FinTechStage نەگىزىن قالاۋشى ماتەو ريسسي جانە ت.ب. ءوز ۇسىنىستارىمەن ءبولىستى.
سەسسيا باعدارلاماسىنىڭ «تازا ەنەرگيا جانە جاسىل تەحنولوگيالار» اتتى وزەكتى بەسىنشى باعىتىن تالقىلاۋ بارىسىندا مازمۇندى ءارى سىندارلى پىكىر الماستىرىلدى. فورۋم قاتىسۋشىلارى بولاشاقتىڭ ءارتۇرلى تەحنولوگيالارىنىڭ قارقىندى دامىپ جاتقان كەزەڭىندە تابيعي بايلىقتاردى ساقتاۋ جانە بالاما ەنەرگيا كوزدەرىن پايدالانۋ تۇرعىسىنان ەكونوميكا سالالارىن جاڭعىرتۋ وتە ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. قازاقستاندا «جاسىل» ەكونوميكانىڭ ءوسۋى ءۇشىن قانداي ينستيتۋسيونالدىق، قارجىلىق جانە تەحنولوگيالىق كەدەرگىلەر بار، بيزنەستى ەنەرگيالىق ءتيىمدى شەشىمدەر مەن يننوۆاسيالارعا ينۆەستيسيا سالۋعا قالاي ىنتالاندىرۋ كەرەك دەگەن سۇراقتار كوتەرىلدى. سونداي-اق قازاقستاننىڭ وەك-نىڭ باسەكەگە ءقابىلەتتىلىگىن ارتتىرۋ، ينۆەستيسيالار تارتۋ، وەك سيفرلاندىرۋ، وڭدەۋ تەرەڭدىگىن ارتتىرۋ جولدارى قارالدى. «جاسىل» ەكونوميكا، الەمدىك ءتاجىريبەنى ەسكەرە وتىرىپ، ونى ەنگىزۋءدىڭ كەدەرگىلەرى مەن ىنتالاندىرۋ ماسەلەلەرى جونىندە ءوز باياندامالارىندا ەنەرگەتيكا ءمينيسترى قانات بوزىمبايەۆ، قاشقار عىلىمي ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى، جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ قاشىقتىقتان بارلاۋ جانە سيفرلىق جەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى فۋ بيحون، Beijing Piesat Information Technology ۆيسە-پرەزيدەنتى گۋو تاو جانە ت.ب. ايتىپ ءوتتى. «سپۋتنيك» بك جوبالار باسشىسى ۆاديم دولگانوۆ مودەراتور بولدى.
سەسسيانىڭ «قالالاردى دامىتۋ» اتتى التىنشى باعىتى بويىنشا ساراپشىلار 2050 جىلعا قاراي قالالار قانداي بولاتىنىن، ءححى عاسىرداعى مەگاپوليستەر جانە قازاقستانداعى زاماناۋي مەگاپوليستىڭ قانداي بولۋى كەرەكتىگىن بولجاپ كورۋگە تىرىستى. سونداي-اق قازاقستان مەگاپوليستەرىنە ارنالعان مەگاجوبالار، ولاردىڭ كولىك جۇيەسىن، ەكولوگياسىن دامىتۋ، قالالىق ورتا مەن ءومىر ءسۇرۋ ساپاسىن جاقسارتۋ ماسەلەلەرىن ۇلتتىق ەكونوميكا ۆيسە-مينيسترى ايباتىر جۇماعۇلوۆ، استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ماليكا بەكتۇروۆا، World Future Council تەڭ نەگىزىن سالۋشى، بۇرىنعى باعدارلاما ديرەكتورى جانە قۇرمەتتى مۇشەسى حەربەرت جيراردە، Atomik Architecture نەگىزىن سالۋشى جانە ديرەكتورى مايك وۋدس جانە ت.ب. تالقىلادى. GVA Kazakhstan باسقارۋشى سەرىكتەسى بۋلات ستولياروۆ مودەراتور بولدى.
ماسەلەلەردى قاراستىرۋ قورىتىندىلارى بويىنشا جۇمىس توپتارىنىڭ مودەراتورلارى اقىل-وي تالقىلاۋلارى ناتيجەلەرىنىڭ پرەزەنتاسياسىمەن تانىستىردى. ساراپشىلار ۇسىنىستارىنىڭ توپتاماسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىن دامىتۋدىڭ ەڭ قاجەتتى شەشىمدەرى مەن جوبالارى» رەتىندە بەلگىلەندى. بارلىق ساراپتامالىق ۇسىنىستار جيناقتالىپ، قازاقستاننىڭ ۇلتتىق كۇن تارتىبىنە سايكەستەندىرىلەدى. وتكىزىلگەن اقىل-وي تالقىلاۋلارى قازاقستاننىڭ ودان ءارى دامۋىنا پايدا اكەلەتىن تاسىلدەر مەن ۇسىنىستاردى تابۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە الەمدىك قوعامداستىق ولاردى جاھاندىق سىن-تەگەۋرىندەرگە نەگىزدەلگەن شەشىمدەر رەتىندە قابىلدايدى.
گانس تيممەر،
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ەۋروپا جانە ورتالىق ازيا ايماعى بويىنشا باس ەكونوميسى: – مەن بۇل فورۋمنان ۇلكەن اسەر الدىم. استانا ەكونوميكالىق فورۋمى الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ساراپشىلارعا ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىسىپ، پىكىر الماسۋعا مۇمكىندىك تۋعىزدى. جاھاندىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا جاعداي جاساپ، حالىقارالىق پىكىرتالاس الاڭىنا اينالعان استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ جاھاندىق دامۋعا تيگىزەر پايداسى زور. اسىرەسە ماعان سيفرلى ەكونوميكا توڭىرەگىندە قوزعالعان تاقىرىپتار وتە قىزىقتى ءارى پايدالى بولدى دەپ ايتا الامىن. ەۋرو باعاسىنىڭ تۇسۋىنە بايلانىستى 2014 جىلدان كەيىن ەكى جىلعا جۋىق قازاقستان ەكونوميكاسىندا قيىندىقتار بولدى. الايدا بۇل ءوز كەزەگىندە كوپتەگەن رەفورمالاردى قايتا جاڭعىرتىپ، ەكونوميكانى نىعايتۋ ءۇشىن سەپتىگىن تيگىزدى. مۇنىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن كورسەتتى. سونداي-اق الەمدەگى تۇراقسىزدىق جاعدايعا قاراماستان باسەكەگە قابىلەتتىلىكتى ارتتىرۋ ءۇشىن قازاقستان ماكروەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ تۇراقتىلىعىن نىعايتۋ جانە قۇرىلىمدىق رەفورمانى جۇزەگە اسىرۋدى جالعاستىرۋى قاجەت. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى ينۆەستيسيالاردىڭ گەوگرافيالىق باعىتتالۋىنا جاعداي جاسايدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە كەدەيلىك دەڭگەيىنىڭ قىسقارىپ، ەل ەكونوميكاسىن دامىتۋعا ايتارلىقتاي سەپتىگىن تيگىزەدى دەپ ويلايمىن.
ستەفكا سلاۆوۆا،
دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ورتالىق ازيا وڭىرلىك بولىمشەسىنىڭ ساۋدا جانە جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك ماسەلەلەرى بويىنشا جەتەكشى ەكونوميسى: – مەن قازاقستاندى وسىنداي الەمدىك ماڭىزى بار فورۋم وتكىزۋىمەن قۇتتىقتايمىن. بەلدى ساياساتكەرلەر مەن حالىقارالىق كورپوراسيالاردىڭ، ورتالىق بانكتەردىڭ، قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ، ەكونوميكانىڭ بەدەلدى ساراپشىلارىنىڭ استانادا جينالىپ، جاھاندىق ماسەلەلەردى تالقىلاۋى بۇل فورۋمنىڭ دارەجەسىن حالىقارالىق سيپاتقا شىعاردى دەپ ويلايمىن. بۇل فورۋم جاڭا يدەيالار مەن پىكىرتالاستار تۋدىرىپ، الەمدەگى كوپتەگەن ماسەلەلەردى تالقىلاۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. استانا ەكونوميكالىق فورۋمى بۇكىلالەمدىك ەكونوميكالىق Davos فورۋمى سياقتى ۇلكەن ماڭىزعا يە دەپ ايتا الامىن. سونىمەن قاتار فورۋم تەك پىكىر مەن يدەيا الماسۋدان باسقا، قازاقستانعا ينۆەستيسيالار تارتۋعا قابىلەتتى. سونداي-اق دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ ساۋدا، جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك ماسەلەلەرى دە فورۋمدا ءسوز بولدى. دۇنيەجۇزىلىك بانك قازاقستان تاۋەلسىزدىك العالى وسى ەلدە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. قازاقستان – ەكونوميكالىق ستراتەگياسىن دۇرىس تاڭداعان ەل. ەلدە قولعا الىنعان جۇمىستاردىڭ ءبارى رەت-رەتىمەن ناقتى جولعا قويىلعان. بانك تە وسى العا قويعان ماقساتتارىنا قول جەتكىزۋگە، ەكونوميكالىق جاعدايدى كوتەرۋ ءۇشىن ءارتۇرءلى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋعا كومەكتەسىپ كەلەدى.
باربارا رامبۋسەك،
ەقدب گەندەرلىك جانە ەكونوميكالىق ينكليۋزيا جونىندەگى ديرەكتورى: – استانا ەكونوميكالىق فورۋمى جاھاندىق قاتەرلەردى بىرلەسە ەڭسەرۋ ءۇشىن بىرىگە تۇسۋگە، تاجىريبەلەر الماسۋعا، سونداي-اق جاھاندىق پروبلەمالاردى ءتيىمدى ەڭسەرۋگە بايلانىستى ناقتى شەشىم قابىلداۋعا كومەكتەسەدى دەپ ويلايمىن. سونىمەن قاتار مەن وسى فورۋمدا گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەلەرى دە نازاردان تىس قالماعانىنا وتە قۋانىشتىمىن. ويتكەنى بۇگىنگى تاڭدا الەمنىڭ قارقىندى وزگەرىپ جاتقانىنا قاراماستان، گەندەر جانە گەندەرلىك تەڭدىك ماسەلەسى وزەكتى كۇيىندە قالىپ وتىر. مىنە، استانا فورۋمى وسى ماسەلەلەرگە الەمنىڭ نازارىن اۋدارتىپ، ولاردى وسى جايتتاردى ۇتىمدى شەشۋگە شاقىردى. جالپى، قازاقستاندا كوپتەگەن ەلدەرگە قاراعاندا ايەلدەر تەڭدىگى، ولاردىڭ قۇقىعى جاقسى دەڭگەيدە قورعالعان دەپ ايتا الامىن. ءتىپتى، الەمدەگى ەڭ ۇزدىك مەملەكەتتەر قاتارىنا كىرەدى دەسەم، ارتىق ەمەس. ويتكەنى نازىك جاندىلاردىڭ ءبىلىم الۋعا قۇقىعى، ولارعا جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىگى كوپ جاعدايدا جاقسى قامتىلعان. ايەلدەردىڭ ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارىپ وتىرعانىنا دا كوزىمىزدى جەتكىزە تۇستىك. الايدا كەمشىلىكتەر دە جوق ەمەس. ءقازىر قازاقستاندا وسى ماسەلەلەردىڭ وڭتايلى شەشىمىن تابۋ ءۇشىن كوپتەگەن جوبالار قولعا الىنعان. بۇل جوبالار ايەلدەرگە ءوز بيزنەستەرىن اشىپ، سونداي-اق شاعىن جانە ورتا بيزنەستى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كريس يوحانسەن،
كاسىپكەر، (نورۆەگيا) – بۇل – مەنىڭ استاناعا العاش رەت كەلۋىم. فورۋم كوپتەگەن كوكەيكەستى ماسەلەلەردى قاراستىردى. وسى باسقوسۋ ارقىلى ءوزىم تىلدەسىپ، پىكىر الماسقىم كەلەءتىن سپيكەرلەرمەن، ونىڭ ىشىندە ستيۆ ۆوزنياكپەن كەزدەسۋگە مۇمكىندىك الدىم. مەن كەلەسى جىلى دا كەلسەم دەپ ويلايمىن. فورۋم الەمدەگى بولىپ جاتقان ءارتۇرلى تۇيتكىلءدى ماسەلەلەر تەك ءبىر ۇلتقا عانا ءتان ەمەس، بارلىق ادامزاتقا قاتىستى ەكەنىن تاعى دا ءبىر ءتۇسىندىردى. سوندىقتان الەمدەگى ساراپشىلار، حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساياساتكەرلەر مەن ەكونوميكا سالاسىنىڭ بىلگىر-عالىمدارى وسى ماسەلەلەردى بىرگە تالقىلاپ، بولاشاق ءۇشىن ءتيىمدى شەشىم شىعارۋ ءۇشىن وسىنداي حالىقارالىق پىكىرتالاس الاڭىنىڭ جاھاندىق دامۋعا تيگىزەر پايداسى زور.
نير لەمپەرت،
MER Group كومپانياسىنىڭ ديرەكتورى: وسىنداي قىسقا ارالىقتا ادام تاڭدانارلىق ادەمى قالا سالۋ وتە تاڭعالارلىق جاعداي ەكەنىن دە اتاپ كورسەتسەم دەيمىن. ال استانا ەكونوميكالىق فورۋمى الەمدەگى وتە قىزىقتى ءارى اۋقىمدى فورۋمداردىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن. كوپتەگەن ساراپشىعا جاھاندىق پروبلەمالاردى اشىق تالقىلاۋعا مۇمكىندىكتىڭ بەرىلۋى الەم ءۇشىن وتە پايدالى ەكەنى انىق. ارينە ءبىر فورۋم ارقىلى الەمدەگى بارلىق قيىندىقتار مەن پروبلەمالاردى شەشۋ مۇمكىن ەمەس. الايدا سپيكەرلەر مەن عالىمداردىڭ جاھاندىق كوكەيكەستى ماسەلەلەردى ورىندى كوتەرىپ، ونى تالقىلاۋى ولاردى شەشۋ جولىندا ۇلكەن ماڭىزعا يە ەكەنى انىق.
دينارا بىتىك،
ەركەجان ايتقازى،
Egemen.kz
پىكىر قالدىرۋ