اتامەكەنىمە ورالسام دەگەن ارمانىن ارقالاپ، ەلىنە كەلىپ شىعىس مەديسيناسىن دامىتىپ وتىرعان اق حالاتتى ابزال جان راشحان سىداي قىزى بۇگىندە تالاي ادامنىڭ اياققا تۇرىپ كەتۋىنە سەبەپشى بولعان. بۇگىندە ەم جۇرگىزۋدىڭ جولدارى وتە كوپ. سونىڭ ىشىندە، شىعىس مەديسيناسىنىڭ ەمدەۋ تاسىلدەرىمەن بارلىعىمىز بىردەي تانىس بولماۋىمىز مۇمكىن. راشحان سىداي قىزى الماتى قالاسىندا اشىلاتىن «Rash Med» ەمحاناسى مەن دارىگەرلىك سالاعا قالاي كەلگەنى جونىندە Qamshy.kz اقپاراتتىق  اگەنتتىگىنە سۇحبات بەرگەن ەدى.

انا ارمانى

بالا كەزدە بارلىعى ارمانشىل كەلەدى عوي. مەن نەگىزى اسكەري فورما كيگەن قىزدارعا قاتتى قىزىعاتىنمىن. "ءتىپتى وسكەندە اسكەري ادام بولامىن" دەپ شەشىپ تە قويعانمىن. ءبىراق تاعدىر مەنى مۇلدەم بولەك سالاعا جەتەلەدى. ەمتيحان تاپسىرعان كەزدە ماعان 3 وقۋ ورنىنان شاقىرتۋ كەلدى. ونىڭ ءبىرى پەداگوگيكا، ەكىنشىسى – ءوزىم ارمانداعان اسكەري قىزمەت، ءۇشىنشىسى – كوزگە ىلمەي تۇرعان دارىگەرلىك بولاتىن. مەنىڭ قاي سالانى تاڭدايتىنىم بەلگىلى ەدى، الايدا انام "دارىگەر بول" دەپ قولقالادى. انام: «سەن ەرتەڭ مەيلى ساقشى بول، مەيلى ۇستاز بول، ءبىراق ول ماماندىقتىڭ يەلەرى وتە كوپ. ال سەن اۋىرىپ جاتقان ادامعا ينە سالىپ، دەرتىنە شيپا بولساڭ، ول ۇلكەن ساۋاپتى ءىس. ونىڭ ۇستىنە ومىرلىك كاسىپ بولادى. سەن دارىگەرلىكتى تاڭدا»، - دەگەن ەدى. قازاقتىڭ بويىندا اكە-شەشەسىنىڭ سوزىنەن اتتاپ كەتە المايتىن جاقسى قاسيەت بار عوي. مەن دە سولاي ىستەدىم. ءبىراق جىل وتپەي جاتىپ، انام قايتىس بولىپ كەتتى. 44 جاسىندا قان قىسىمى كوتەرىلىپ، ومىردەن وزدى. ءبىزدىڭ ءۇي مەن ەمحانانىڭ اراسى نەبارى 3-4 شاقىرىم بولاتىن. اناما دارىگەرلەر كەلىپ، ءدارى قۇيىپ بولعانشا ينسۋلت كۇش بەرمەدى. سول وقيعادان كەيىن مەن قالايدا «دارىگەر بولامىن» دەپ وزىمە ماقسات قويدىم.

قازاقستانعا كەتكىم كەلدى

جۇڭگو مەديسينا ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىدىم. ول جەردى ءتامامداعان سوڭ، جوعارى لاۋازىم يەلەنىپ، جۇمىسقا ورنالاستىم. اۋىل، اۋدان، وبلىستىڭ بارلىعىندا جۇمىس ىستەدىم. جوعارى قىزمەت ىستەپ، دارەجەم وسسە دە، اياق استىنان مەنىڭ ارمانىم قازاقستانعا كەتۋ بولدى. اكەم قولداۋ بىلدىرگەن سوڭ، بارلىعىن ءبىرجولاتا تاستادىم دا، كەتىپ قالدىم. اكەم: «ەگەر قينالساڭ، قايتىپ كەل. ەگەر سول قيىندىقتارعا مويىماساڭ، سەنىڭ جەڭىسكە جەتكەنىڭ»، - دەدى. قىتايدا قىزمەتكە ورنالاسۋ وتە قيىن. ۇكىمەت كادىمگىدەي قىزمەتتى شتاتپەن بولەدى. ءبىز سياقتى شتاتپەن جۇمىس ىستەي الماي جۇرگەن قانشاما ادام بار. ءبىر كۇنى "قىزمەتتەن كەتەم" دەپ ايتقانىممەن قويماي، سول جەردەگى تىركەۋىمنەن شىعىپ كەتتىم. ول جەردەگى جۇمىسىم مەنىڭ كەتكەنىمدى قيماي، «سەن جاسسىڭ عوي، البىرتتىق ىستەپ تۇرسىڭ»، - دەپ 3 جىل قىزمەت ورنىمدى ساقتاپ تۇردى. مەنى ەشتەڭە توقتاتا المادى.

قىتايدىڭ ميلليونى قاجەت ەمەس ەدى...

قازاقستانعا كەلگەننەن كەيىن ارينە قيىنشىلىقتار بولادى. وقىعان وقۋىم بويىنشا جۇمىسىمدى جالعاستىرعىم كەلدى. ءسويتىپ استانا قالاسىنان شاعىن ماسساج جاساتىن كابينەت اشتىم. مەنىڭ وقىعان قۇجاتتارىم ءالى راسىمدەلمەي تۇرعان. وعان قوسا، مەديسينا سالاسىنىڭ ەۋروپالىق ستاندارتتارىن دا ءبىلۋ كەرەك. تيبەت ەمى، قازاق ءشوبى دەپ وتىرا بەرۋگە بولمايدى. الماتى مەديسينا اكادەمياسىندا التى اي وقىدىم. قايتا ەمتيحان تاپسىرىپ، سەرتيفيكات الدىم. ول دا ماعان ازدىق قىلدى. سوسىن استانا مەديسينا اكادەمياسىنا تاپسىردىم. 2013 جىلى پەكينگە بارىپ، 6 اي تۇرىپ، مەديسينا سالاسىنداعى ءبىلىمىمدى تەرەڭدەتە ءتۇستىم. پەكينگە قازاقستاننان كەلىپ ەمدەلىپ جاتقان ادامداردى كورسەڭىز، وتە كوپ. مەنىڭ ءتىلىم قازاقشا بولعاننان كەيىن ەش قينالعان جوقپىن. كەيىن ماعان سول جەردەگى باسشى ايتتى: «ءبىز سەنى الىپ قالايىق. مىنا جەردە كورىپ تۇرسىڭ شەتەلدىكتەرگە ارنالعان ءبولىم بولعاننان كەيىن سەنىڭ قازاقتارىڭ وتە كوپ كەلەدى. سەن ءقازىر قازاقستان ازاماتى بولساڭ دا، بىزدە تۇرىپ، قىزمەت ىستەي بەرسەڭ بولادى. جالاقىڭدى الاسىڭ، قوسىمشا پايىز دا تولەنەدى»، - دەدى.  قولىما بارلىعىن قوسقاندا ميلليون تەڭگە جالاقى بەرىلەدى ەكەن. ءبىراق جالاقىعا بولا مەن ول جەردە تۇرعىم كەلگەن جوق. ەلىمە قايتىپ كەلىپ، دەرەۋ ليسەنزياعا جۇگىردىم. سول جىلى استانا دەنساۋلىق ساقتاۋ مەكەمەسىنىڭ ليسەنزياسىن الىپ، استانادان   ون بولمەلى كلينيكانىڭ جۇمىسىن باستادىق. وسكەمەن قالاسىنان دا كلينيكا اشتىق. ەكى جەردە جۇمىس ءجۇردى. الماتىدان دا ادامدار كەلىپ ەمدەلەتىن. سول كىسىلەر "الماتىدان دا كلينيكا اشساڭىزدار" دەپ قولقالادى.

تامىرمەن دە 100% دياگنوز قويۋعا بولادى

بىزگە كەلىپ ەمدەلۋشىلەردىڭ ىشىندە بالا كوتەرە الماي جۇرگەن وتباسىلار وتە كوپ. ءبىز ولاردى تەكسەرىپ، تامىرمەن دياگنوز قويامىز. كەيىن باسقا دا تالداۋلار جاساپ، ساراپتاما قورىتىندىسىن شىعارىپ، ارنايى اپپاراتتارمەن تەكسەرەمىز. نەگىزى تامىرمەن دە 100 پايىز دياگنوز قويۋعا بولادى. ءبىراق اۋرۋدىڭ سالدارىن زاماناۋي قۇرالدارمەن دە تەكسەرىپ، قورىتىندىلاردىڭ بارلىعىن ۇشتاستىرۋ كەرەك. مىسالى، تامىرىن ۇستاپ بۇيرەگىنە قۇم بار ەكەنىن انىقتاساق، ونى مىندەتتى تۇردە ۋدز-مەن تەكسەرەمىز. ءۋدز-نىڭ ناتيجەسى دە قۇم بار دەپ كورسەتەدى. ولاي تەكسەرمەسەك، قارسى الدىمىزداعى كومەك سۇراپ كەلگەن ادام، «مەنىڭ تامىرىمدى ۇستاي سالىپ، قۇم بار ەكەنىن قايدان ءبىلدى»، - دەپ كۇمان كەلتىرۋى مۇمكىن. "ادامدار ەكى ويلى بولىپ قالماسىن" دەپ ءبىز بارلىق امالدارمەن تەكسەرەمىز. ءتىپتى ارباعا تانىلىپ، جۇرە الماي قالعان ادامداردى اياققا تۇرعىزدىق. الدىما سەنىپ كەلگەن ناۋقاسقا جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايمىن. مەنىڭ ماقساتىم - الدىما كەلگەن ناۋقاس ايىقسا بولعانى.

ءداستۇرلى مەديسينانى تۇسىنبەيتىندەر كوپ

ەمدەلۋشىلەردىڭ سۇرانىسى بويىنشا الماتىدان دا كلينيكا اشۋدى ءجون كورىپ وتىرمىز. وسى جەردە ءوزىمدى قوسقاندا 5 دارىگەر جۇمىس ىستەيتىن بولادى. ازىرگە گينەكولوگيا، ۋرولوگيا بولىمدەرى بار، 700-دەن استام قان تالداۋىن شىعارامىز، ماسساجدىڭ 7-8 ءتۇرى بار، قان الۋ – حيدجاما جاسايمىز، سىنىقشى دا بار، قازاقي ەممەن ەمدەيتىن ەمشى-دارىگەر دە بار. مەن باسىندا بۇل جەردىڭ قازاقي ەمشىلىگىنە تاڭ قالدىم، ويتكەنى قىتايدا قازاق ەمشىلىگى، قازاق ەمحاناسى كادىمگى  مەديسينا تۇرعىسىنان زەرتتەلگەن. ءقازىر ءداستۇرلى مەديسينانى كوپ ادام تۇسىنبەيدى. ءبىز 15 عاسىردا جانىبەك كەرەي حان تۇسىنداعى وتەيبويداق تىلەۋقابىل اتامىزدىڭ «شيپاگەرلىك بايانى» اتتى ەڭبەگىن پايدالانامىز. ول بىزگە 100% جەتپەسە دە 50%-مەن جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىز. كوبىسى قازاق ەمشىلىگى دەسە، شاتاسىپ قالادى. ءبىز سونى ءتۇسىندىرۋىمىز كەرەك. ينەمەن ەمدەۋ كۋرسىن دا اشۋ ويىمىزدا بار. ولارعا سەرتيفيكاتتى ءوز قولىمىزدان بەرەتىن بولامىز.

ءتۇرلى ەمدىك شوپتەردى زەرتتەۋ ورتالىعىن بولاشاقتا قۇرۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ءقازىر شوپتەردىڭ ءبىرىن تەرىپ الساق، ءبىرىن ساتىپ الىپ، قىتايدان تاسىپ كينالىپ ءجۇرمىز. ءبىزدىڭ ماڭايىمىزدىڭ بارلىعى ءشوپ. ەندىگى جوسپاردا ءبىز ەشقاشان ساتىپ الماۋعا تىرىسامىز. كوپ ەمدىك شوپتەر قاتونقاراعاي جاقتا وتە جاقسى وسەدى. اياقتىڭ استىندا جاتقان باقباقتى دا ءبىز ءدارى ورنىنا پايدالانامىز. شىعىس مەديسيناسىن دا تۇسىنبەي جاتاتىندار كوپ. اقشا بيلەپ كەتكەن زاماندا، بىرەۋ ۋقالاپ ماسساج جاسايتىن بولسا دا، شىعىس مەديسيناسىنىڭ اتىن جامىلادى. مەن ادامداردىڭ الدىمەن دارىگەرگە بارىپ تولىق تەكسەرىلىپ، كەڭەس الىپ ارى قاراي جاڭىلماي ەمدەلسە ەكەن دەيمىن.

ءبىز جۇقپالى اۋرۋلاردى قابىلدامايمىز

ءبىزدىڭ كلينيكادا شىعىس مەديسيناسى، قازاق مەديسيناسى، باتىس مەديسيناسى قوسىلادى. ءبىز دە بارلىق تالاپتارعا ساي تولىققاندى ەمحانا قالىپتاستىرۋعا تالپىنىپ جاتىرمىز. كۇردەلى اسقىنىپ كەتكەن جۇقپالى اۋرۋلاردى قابىلدامايمىز. وتە ءالسىز ادامدار بولسا، تامىرىنا ۆيتاميندەر ەنگىزەمىز. پنيەۆمونيامەن اۋىراتىن ناۋقاستاردى قابىلداي المايمىز، ويتكەنى وعان دەرەۋ امپيسيللين، سەفازالين سالماسا قابىنىپ كەتەدى. راكتىڭ العاشقى مەزگىلىن قابىلداي الامىز، ال سوڭعى مەزگىلىن، حيمياعا باراتىن جاعدايدا بولسا، ءبىز ءبىر مينۋتقا دا ۇستاۋعا حاقىمىز جوق. "سول جەرگە بارىپ، دارىگەرلەردىڭ ايتقانى بويىنشا ەم الىڭىز" دەيمىز ءبىراق حيميادان كەيىن كەلىپ ۆيتامين الىپ، ەمدەلەتىندەر وتە كوپ. جۇقپالى باۋىر اۋرۋلارى بار جۇعاتىن، ولاردى دا مەن قابىلداي المايمىن. ارنايى ءبىر جۇقپالى اۋرۋحانا بولماعاننان كەيىن باسقا ەمدەلۋشىلەرگە جۇعىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. 

ءبىر اۋىز ءسوز جانعا داۋا

قازىرگى مەديسينانىڭ ءتۇپ اتاسى – شىعىس مەديسيناسى. شىعىس مەديسيناسىنىڭ، وزدەرىڭىز دە بىلەسىزدەر، 5 مىڭ جىلدان استام تاريحى بار. ال باتىس مەديسيناسىنىڭ ارى كەتسە، 200 جىلدىق تاريحى بار. ءبىزدىڭ يگەرگەنىمىزبەن 100% مىقتىمىز دەي المايمىز. ەڭ بولماعاندا ءبىز سونىڭ 40%-ىن ىسكە اسىرىپ جاتىرمىز. ءبىزدىڭ ماماندىق ءومىر بويى كىتاپ ارقالاپ وتەتىن ماماندىق. ءقازىر پسيحولوگيادان دا قوسىمشا ماگيسترلىك قورعاپ جۇرگەن جايىم بار. ادامدارعا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا قولداۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ماماندىققا ءبارى كەرەك. كەيدە دارىمەن ەمدەلمەيتىن اۋرۋعا، ءبىر اۋىز ءسوز شيپا بولۋى مۇمكىن.

قازاقستانعا كەلىپ نەگە ورىس بولۋىم كەرەك؟

العاش ديپلومىمدى وسى جەرگە سايكەستەندىرگەننەن كەيىن قۋانعانىم، جوعارى ءبىلىمىمدى بايقاپ بارلىق اۋرۋحانالاردان ورىن بەردى. قول جەتپەيتىن استاناداعى پرەزيدەنت ەمحاناسىنان ورىن بەردى، كەيىن «انا مەن بالا» ەمحاناسىنان دا ورىن تابىلدى. ءتىپتى اۋدان اكىمدەرى "ءۇي بارلىعىن رەتتەپ بەرەمىز، ءبىزدىڭ اۋرۋحاناعا باس دارىگەر بولىپ كەلسەڭىز" دەپ ۇسىنىس ءبىلدىردى. مەن ولاردىڭ بارلىعىنان باس تارتقانىم، ول جەردىڭ ەمحانالارىن كوزگە ىلمەگەندىكتەن ەمەس. بارلىعىمىزدىڭ ماقساتىمىز ءبىر – ادام جانىن اراشالاپ قالۋ. ونىڭ بارلىعىنىڭ سەبەبى، ورىسشا وقىماعانىمدا بولدى. بىزدە مەديسينا عىلىمى تۇگەل ورىسشا جازىلعان. مەديسينادا وقىپ جاتقانىمىزدىڭ بارلىعىمىز قازاق بولساق تا، ساباق ورىسشا جۇرگىزىلەتىن. جۇمىس ۇسىنعاندا ماعان: «ءسىز قينالمايسىز، جانىڭىزدا كومەكشى بولادى، ءسىزدىڭ ايتقانىڭىزدىڭ بارلىعىن جازىپ وتىرادى»، - دەدى. مەن ونىڭ شيمايلاعان ورىسشاسىن تانىماي، ءبىر كۇنى قول قويىڭىز دەسە قاتەلەسىپ، تۇسىنبەي قول قويىپ جىبەرۋىم مۇمكىن عوي. دارىگەر قاتەلەسپەۋ كەرەك. ويتكەنى سەنىڭ قولىڭدا ادامنىڭ تاعدىرى تۇر. سول سەبەپتى "ليسەنزيامدى الىپ، جەكە ىستەيمىن" دەپ شەشتىم. ول مەنىڭ وزگەلەرگە سەنىمسىزدىكپەن قاراۋىم ەمەس، ورنى تولماس قاتەلىككە بوي الدىرعىم كەلمەدى. ءبىزدىڭ مەديسينا جامان دەپ ايتا المايمىن. العاش 2005 جىلى كەلگەندە تومەن ەكەنىن ءبىلدىم. ءبىراق ءقازىر ءبىزدىڭ مەديسينا دامىپ كەلە جاتىر. شەتەلدەن وقىپ كەلگەن ماماندار كوپ. ءتىپتى جاپونيادان وقىپ كەلىپ جاتىر. قىتايدىڭ وزىندە جاپونيادان وقىپ كەلگەن ماماندار بار، ءبىراق سيرەك 

ءبىراق جۇرەگىڭدى اۋىرتاتىنى، ءبىر ورىس جوق مەديسينانىڭ ىشىندە ءبارىنىڭ ورىسشا سويلەيتىنى. "ءبىز قاشان قازاق بولامىز" دەپ كەيدە جۇرەگىم اۋىرادى. مەديسينالىق اكادەميادا وقىعاندا بارلىعىمىز قازاقپىز، ءبىراق ساباق ورىسشا جۇرگىزىلەتىن. "سىزگە قيىن بولىپ وتىر ما؟" دەپ ءجيى سۇرايتىن. ويتكەنى مەن ءمۇعالىمنىڭ ايتقاندارىن دەرەۋ كومپيۋتەرگە ءتۇسىرىپ، اۋدارمامەن اۋدارىپ وتىراتىنمىن. كومپيۋتەرىمدى ارقالاپ ءجۇرىپ، بارلىعىن ءتۇسىنىپ الدىم. مەن سەرتيفيكات الاردا قازاقشا تاپسىرايىن دەسەم، سۇراقتاردىڭ بارلىعى ورىسشا. مەن كەلگەلى بەرى ورىس ءتىلىن 100% يگەرسەم، يگەرىپ الاتىن ەدىم. ءبىراق ويلادىم، "قىتايدا سونشا جىل ءجۇرىپ قىتايشا وقىدىم، قازاقستانعا كەلىپ نەگە ورىس بولۋىم كەرەك؟" دەپ. سودان مەن ورىسشاعا مويىنسۇنباي قويدىم. وسى كاسىپكە ەنىپ كەتكەننەن كەيىن ەستي-ەستي قۇلاعىمىز دا ۇيرەندى. امال جوق ۇيرەندىك.

ءار جۇما تەگىن ەمدەيمىز

ءبىزدىڭ ەمحانادا ءار جۇما سايىن ارنايى جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلاتىن بولادى. كەيبىر ەم قابىلدايتىن ناۋقاستاردى تەگىن ەمدەيمىز. مىسالى، قارتتار ۇيىنە بارىپ، تەگىن ماسساج جاساپ بەرەمىز، سىرقاتتارى بولسا تەگىن قارايمىز. جەتىمدەر ءۇيىنىڭ بالالارىنا دا تەگىن ساۋىقتىرۋلار جۇرگىزەمىز. بارلىعىمىز دا ادامبىز. ادام بولعاننان كەيىن بىر-بىرىمىزگە جاقسىلىق جاساۋىمىز كەرەك. مەن ادامداردىڭ بارلىعىنا مەيىرىممەن قاراۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. الدىما كەلگەن ءاربىر ناۋقاستىڭ دەرتىنە داۋا تاپقىم كەلەدى. ونى ءوزىمنىڭ دارىگەرلىك بورىشىم دەپ ەسەپتەيمىن.

 سۇحباتتاسقان: مارجان سابەت