9 ماۋسىم قازاقستاندا كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى وتەتىنى بەلگىلى. وسىعان وراي قازىرگى باق-عى باستى تاقىرىپ ءدال وسى ساياسي دودا تۋراسىندا بولىپ تۇر. اسىرەسە، الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى «سايلاۋ قارساڭىندا دەبات وتە مە؟» دەگەن تاقىرىپ قىزۋ تالقىلانىپ جاتىر. Qamshy.kz اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى تەلەدەباتقا قاتىستى ايتىلعان جانە جازىلعان پىكىرلەردى نازارلارىڭىزعا ۇسىنادى.

تەلەدەبات تۋرالى قاي كەزدەن باستاپ ايتىلا باستادى؟

جالپى 2019 جىلى ەلىمىزدە كەزەكتەن تىس پرەزيدەنت سايلاۋى وتەتىنى تۋرالى قازاقستاننىڭ ۋاقىتشا پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ 9 ساۋىردە مالىمدەگەن بولاتىن. ءبىراق توقايەۆتىڭ بۇل مالىمدەمەسىنەن كەيىن بىردەن تەلەدەبات جايىندا ءسوز قوزعالعان جوق. العاش رەت بۇل تۋرالى 19 ساۋىردە ۋكراينادا وتكەن (2019 جىلدىڭ 19 ساۋىرىندە كييەۆتەگى «وليمپييسكيي» ستاديونىندا ۋكراينا پرەزيدەنتىنە ۇمىتكەرلەر پ.پوروشەنكو مەن ۆ.زەلينسكيي اراسىندا تەلەدەبات وتكەن بولاتىن) تەلەدەباتتان كەيىن ايتىلا باستادى. Facebook الەۋمەتتىك جەلىسىنىڭ كوپتەگەن بەلسەندى قولدانۋشىلارى «قازاقستاندا دا ءدال وسىنداي تەلەدەبات ءوتۋى ءتيىس» دەگەن پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ماسەلەن، ساياساتتانۋشى باۋىرجان سەرىكبايەۆ ۋكرايناداعى دەباتتان كەيىن Facebook پاراقشاسى ارقىلى تەلەدەباتتىڭ  دەموكراتياعا باستايتىنىن ءارى قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن باستاپ ءبىر فورماتتا ءوتىپ كەلە جاتقان پرەزيدەنت سايلاۋىنا تىڭ سەرپىلىس اكەلەتىن ايتتى.

«كەشە ۋكرايناداعى دەباتتى كورىپ دەموكراتيادا كوش ىلگەرى كەتكەنىنە كۋا بولدىق. الداعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا "استانا ارەنادا" ساياسي دەبات وتسە، ءسال دە بولسىن "ءبىزدىڭ دە قولىمىزدان كەلەدى ەكەن عوي دەگەن قوعامدا ءبىر سىلكىنىس بولار ەدى. 30 جىلدا تۇڭعىش رەت ساياسي كونكۋرەنسيانىڭ نە ەكەنى xالىقتىڭ مۇرنىنىڭ ۇشىنا بارار ەدى. ءدال نازاربايەۆ زامانىنداعى جۇيەمەن وتىرا بەرسەك، ۋاقىت وتسە بولدى، دەموكراتيالى ەل بولىپ كەتپەيمىز. دەموكراتيا ناقتى ساياسي پروسەستەر مەن xالىقتىڭ بۇل پروسەستەردى پراكتيكالىق تۇرعىدا كورىپ-سەزۋى ارقىلى ىسكە اسادى. سوندىقتان نازاربايەۆ كەزىندەگى ەسكى-قۇسقى تۇسىنىكتى ەلباسىمەن بىرگە وتكەن شاقتا قالدىرىپ، وسى سايلاۋدا ەرەكشە پروسەستەردى قولعا الايىق. بولاشاققا ەسى دۇرىس قادامدارمەن اتتايىق!»، - دەپ جازدى سەرىكبايەۆ.

ۇمىتكەرلەر اراسىندا تەلەدەبات وتە مە، ونىڭ فورماتى قانداي بولماق؟

بۇل تۋرالى 8 مامىر كۇنى ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى جيىنىندا سايلاۋ كوميسسياسى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى كونستانتين پەتروۆ ايتتى.

«پرەزيدەنتتىككە كانديداتتار، ولاردى ۇسىنعان ساياسي پارتيالار ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى ۇيىمداستىراتىن تەلەديدارداعى سايلاۋ الدىنداعى پىكىرتالاستارعا قاتىسۋعا قۇقىعى بار. قازىرگى ۋاقىتتا ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى مۇنداي مۇمكىندىكتى پىسىقتاپ، قاراستىرىپ جاتىر»، - دەدى پەتروۆ.

ال 14 مامىردا ۇكىمەت وتىرىسىنان كەيىن اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ ءمينيسترى داۋرەن ابايەۆ جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا "كانديداتتار اراسىنداعى دەبات تاياۋدا تىكەلەي ەفيردە ءوتۋى مۇمكىن" دەپ جاۋاپ بەردى.

دەباتقا كانديداتتار قالاي قارايدى؟

قاسىم-جومارت توقايەۆتى قازاقستان پرەزيدەنتتىگىنە كانديدات رەتىندە ۇسىنعان "نۇر وتان" پارتياسى باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى ماكسيم سپوتكاي "ازاتتىق" راديوسىنىڭ تىلشىسىنە توقايەۆتىڭ دەباتقا قاتىساتىنى نەمەسە قاتىسپايتىنى ازىرگە بەلگىسىز ەكەن ايتقان.

ال "ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسى  كانديدات رەتىندە ۇسىنعان  ءامىرجان قوسانوۆ 14 مامىردا تىكەلەي ەفير بارىسىندا دەباتقا دايىن ەكەنىن ايتتى.

«بىرىنشىدەن، وسك دەبات بولادى دەدى. مەنىڭ ويىمشا،  دەباتقا بارلىق كانديداتتار قاتىسۋى كەرەك. قاسىم-جومارت توقايەۆ تا كانديدات رەتىندە دەباتقا قاتىسۋى ءتيىس. وسك دەباتتى قاي فورماتتا وتكىزۋدى ۇسىناتىنىن كورەيىك. قاتىسۋعا دايىنمىن. ال سايلاۋدىڭ ەكىنشى تۋرىنا وتسەم، مەنىمەن بىرگە ەكىنشى تۋرعا شىققان كانديداتتى ستاديونعا دەباتقا شاقىرامىن»، - دەدى قوسانوۆ.

"ۇلى دالا قىراندارى" رەسپۋبليكالىق قوزعالىسىنىڭ اتىنان ۇسىنىلعان كانديدات سادى-بەك تۇگەل "ازاتتىق" راديوسىنىڭ ءتىلشىسى اسىلحان ماماشۇلىنا بەرگەن سۇحباتىندا وزگە كانديداتتاردى دەباتقا شاقىرۋ تۋرالى ازىرگە ويلانباعانىن ايتقان. ونىڭ ويىنشا، ويتكەنى "سايلاۋ زاڭ بويىنشا دۇرىس ءجۇرىپ جاتىر" ەكەن.

سونداي-اق، سادى-بەك تۇگەل دەبات بولىپ جاتسا، قالىس قالمايتىنىن دا ايتقان.

«ال ءبىراق، قانداي دەبات ۇيىمداستىرىلسا دا، قاتىسۋعا دايىنمىن، ويتكەنى ءوز پىكىرىمدى ءارقاشان اشىق ايتىپ جۇرگەن اداممىن، - دەگەن تۇگەل.

"اق جول" پارتياسىنان ۇسىنىلعان كانديدات دانيا ەسپايەۆا بولسا، "ازاتتىق" ءتىلشىسى اسىلحان ماماشۇلىنا دەباتتى تىكەلەي ەفيردە كورسەتكەن دۇرىس بولاتىنىن ايتىپتى.

- كانديداتتاردىڭ سويلەۋىنە ەكى مينۋتتان ەمەس، كەم دەگەندە بەس مينۋت ۋاقىت بەرۋ كەرەك. ايتپەسە، از ۋاقىتتا تۇششىمدى پىكىر ايتا المايسىڭ، - دەدى ەسپايەۆا.

بۇعان دەيىن دەبات ءبىر-اق رەت وتكەن.

ەلىمىزدە وتكەن پرەزيدەنت سايلاۋلارى بارىسىندا بۇعان دەيىن ۇمىتكەرلەر اراسىندا ءبىر-اق رەت دەبات ءوتىپتى. 2005 جىلى جەلتوقسانداعى پرەزيدەنت سايلاۋى قارساڭىندا پرەزيدەنتتىككە كانديداتتار – "اق جول" پارتياسىنىڭ ءتوراعاسى ءاليحان بايمەنوۆ، "ادىلەتتى قازاقستان" قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى جارماحان تۇياقباي، "تابيعات" ەكولوگيالىق قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى مەلس ەلەۋسىزوۆ، ءماجىلىس دەپۋتاتى ەراسىل ءابىلقاسىموۆ اراسىندا تەلەدەبات بولعان. ءبىراق سول كەزدەگى قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تەلەدەباتقا قاتىسپاعان.