تولقىن ورىنباي قىزى  تلەۋلييەۆا —  قىزىلوردا وبلىسى، قارماقشى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا جانە سيرك كوللەدجىندە «قۋىرشاق تەاترى ءارتىسى» ماماندىعى بويىنشا س.ماقۇلبەكوۆ شەبەرحاناسىنان ءبىلىم الىپ شىعادى. 2005 جىلدان بەرى الماتى مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىندا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. بالالارعا ارنالعان قويىلىمداردا  «اتامەكەن» - انا، «قىزىل تەلپەك» - انا، «ورىس حالىق ەرتەگىلەرى» - قويان، «كىشكەنتاي باقانىڭ وقيعالارى» - فيلۋنوچكا، «ءالادديننىڭ سيقىرلى شامى» - انا، «سۇعاناق ەشكى» - اجە، «كوڭىلدى قونجىقتار» - توپ، «اياز اتا جازعى دەمالىستا» - سۆەت سىندى كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ سۇيىكتى كەيىپكەرىنە اينالعان  اكتريسا،  «انا جۇرەگى» - انا، «ساعىنىش ءشوبى» - بەيبارىستىڭ اناسى، «انا – جەر انا» - تولعاناي بەينەلەرىمەن كوپشىلىككە جاقسى تانىس. تالانتتى تەاتر اكتريساسىمەن سۇحباتتاسۋدىڭ ءساتى تۇسكەن ەدى.

– تولقىن حانىم، قايىرلى كۇن! «قۋىرشاق تەاترىنىڭ ءارتىسى» بولۋدى ارماندامايدى، كوبىسى. ءسىز بۇل ونەر سالاسىنا قاي جولدان بۇرىلىپ كەلدىڭىز جانە بۇگىندە ماماندىعىڭىز قانداي جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى؟

– ءيا، دۇرىس ايتاسىز. "كىشكەنتايىمنان ءانشى، ءارتىس بولامىن" دەپ ارماندادىم. وقۋ بىتىرگەن سوڭ، تاڭداۋىما ەكى جىل بويى اتا-انام قارسى بولىپ، مۇعالىمدىك وقۋعا ءتۇسىردى. قۇجاتتارىمدى وقۋ ورنىنان ءوزىم الىپ شىعىپ كەتتىم. اكەم قاتالداۋ كىسى بولدى، دەگەنمەن، ارمانىما تۇساۋ سالماي، باتاسىن بەرىپ الماتىعا شىعارىپ سالدى. وقۋعا تاپسىراردا كەشىرەك كەلگەنمىن، كوپ ماماندىقتار قابىلداپ قويعان. ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا جانە سيرك كوللەدجىندە «قۋىرشاق تەاتر ءارتىسى» ماماندارىن دايىندايتىن كۋرس ءالى تالاپكەرلەردى قابىلداپ جاتقانىن ايتتى. ول كەزدە راسىمەن قۋىرشاق ماماندىعىن جەتە تۇسىنە قويمادىم. قىزىعۋشىلىق پايدا بولىپ، ارمانىما جەتەر جولداعى العاشقى باسپالداقتى باسىپ كورۋگە بەل بايلادىم. سولاي، ستۋدەنت اتاندىم. ءبىرىنشى كۋرستى بىتىرگەننەن كەيىن مەنى ءسوز سويلەۋ جانرى ءارتىسى ماماندىعىنا شاقىردى. "ءتىل بايلىعىڭ، داۋىسىڭ جاقسى ەكەن" دەپ ۇسىنىس جاسادى.  سوندا ءبىر جىل ساباق بەرگەن ۇستازىم س.ماقۇلبەكوۆ ماماندىقتارىڭ بولاشاق جەيتىن ناندارىڭ. "ناندارىڭدى اياققا تاپتاتپاڭدار" دەپ ۇيرەتكەنى ەسىمە ءتۇسىپ، ءبىزدىڭ ماماندىعىمىزعا ءتىل تيگىزبەڭىز دەپ اۋىسپاي قالعانمىن.     

– قۋىرشاق تەاترى ءارتىسى بولۋدىڭ ەرەكشەلىگىن، ارتىقشىلىعىن ايتىڭىزشى؟  

– قۋىرشاق ونەرى بىردەن باۋراپ الادى. قيىندىعىنا ءتوزىپ، جانىن سالعان ادام عانا مۇندا قالا الادى. بالالىق، تازالىق بويىڭنان ارىلمايدى. سەبەبى، بالالار وتىرىكتى بىردەن سەزەدى. قارتايمايسىڭ (كۇلدى). درامالىق شىعارمالاردى دا، باسقاسىن دا ويناي الاسىڭ. ال، دراما تەاتر ارتىستەرى ءبىزدىڭ قۋىرشاقپەن جۇمىس جاساپ كەتە المايدى. سوندىقتان، كاسىبي ءبىلىم، ءتىپتى تاجىربيە جاعىنان كوپ تەاترلاردان جوعارى دەڭگەيدەمىز دەپ ويلايمىن.  

– جانۇياڭىزدا جالپى ونەرگە نەمەسە قۋىرشاق تەاترى ونەرىنە ىنتاسى بار بالالارىڭىز بار ما؟        

– تۋىستارىمنان دا، بالالارىمنان دا ونەر سالاسىندا جۇرگەندەر جوق. جۇبايىم دا نەگىزى قۋىرشاق تەاتر ءارتىسى ماماندىعىن بىتىرگەن. ءبىراق، ءقازىر بۇل سالادا جۇمىس جاسامايدى. ءۇش بالام بار. ولار دا ءوز جولدارىن باسقا سالادان تاڭدادى. مەن ءوزىم بولاشاق ماماندىعىمدى جۇرەك قالاۋىممەن تاڭداعاننان كەيىن، بالالارىمنىڭ دا ماقساتتارىنا دا ەشقانداي كەدەرگى بولعىم كەلمەيدى. ءقازىر وزدەرى تاڭداعان ماماندىقتارى بويىنشا جوعارعى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ جاتىر.

– جاقسى، ەندى تەاترداعى شىعارماشىلىعىڭىزعا ويىسساق. قۋىرشاق تەاترىنىڭ جاڭا كەزەڭى باستالعانى جايلى ءجيى ايتىلادى. ەرەسەكتەرگە ارنالعان سپەكتاكلدەر، فەستيۆالدەر، جۇلدەلەر... قاناتىن كەڭگە جايعان تەاترداعى انا بەينەسى دەگەندە كوز الدىمىزعا ءسىزدىڭ سۇلباڭىز ەلەستەيدى. رولدەرىڭىز جايلى اڭگىمە قوزعايىقشى؟

– ارينە، وسى كەزگە دەيىن تەك شيرمانىڭ ارتىندا جۇردىك. ىشكى جان-دۇنيەمىزدەگى سايراپ تۇرعان وي، سەزىم ءبارىن قۋىرشاقتارعا سالىپ، ءوزىمىز كورىنبەۋگە ۇيرەنگەنبىز. تەاتردا جۇمىس جاساعان ون بەس جىل ۋاقىتىمدا الدىڭعى پلانعا شىعىپ ونەر كورسەتپەگەنمىن. وسىنداي مۇمكىندىكتەر سىيلاپ، بارىنشا وسۋىمىزگە جاعداي جاساعان باسشىلىققا العىسىمىز شەكسىز. بۇل – تەك قۋىرشاق تەاترىنا كورسەتىلگەن قامقورلىق ەمەس، قازاق ونەرىنە جاسالعان جاناشىرلىق دەپ بىلەمىن. مەنىڭ اكتەرلىك قابىلەتىمدى شىڭداپ، باسقا قىرىمنان اشقان «انا جۇرەگى» سپەكتاكلى بولدى. رەجيسسەر ا.زايسيەۆ ماعان انا ءرولىن ۇسىنعاندا، العاشىندا قورقىنىش باسىم بولدى. ءتىپتى، قارسى بولىپ، باس تارتتىم. "باسقا ارتىستەرگە بەرگەن ءجون" دەپ ەسەپتەدىم. ءبىراق، رەجيسسەر مەنىڭ ىشكى پوتەنسيالىمدى كورگەن سوڭ شىعار، سەنىم ءبىلدىردى. ءبىرازعا دەيىن درامالىق ءرولدىڭ تەرەڭىنە بويلاي المادىم. ساحنادان جىلاپ كەتىپ قالعان ساتتەرىم دە بولدى. ءوزىمدى-وزىم قايراپ، رولگە باسقاشا كوزقاراسپەن قاراي باستادىم. ءدال سول ۋاقىتتاردا مەنىڭ دە ۇلىم ون بەس جاستاعى ءجاسوسپىرىم ەدى. وسىنىڭ ءبارىن وي-ەلەگىمنەن وتكىزىپ، ىزدەنىسكە ءتۇستىم. سوندا عانا ءرول ماعان ءوزى اشىلا باستادى. قۋىرشاقتاردى عانا ويناتىپ ۇيرەنگەن ارتيستەر ءۇشىن دراماعا بىردەن ەنىپ كەتۋ وڭاي دۇنيە ەمەس. ول – زاڭدى. دراما تەاتر ءارتىسىن قۋىرشاق تەاترىنا اكەلسە، ول ءۇشىن دە وڭايعا سوقپايتىنى انىق. ۇلىم سپەكتاكلگە كەلىپ، العاش كورگەنىندە «اناشىم، كەشىرىڭىز مەنى»،- دەگەنىندە مەن ەرىكسىز جىلاپ جىبەرگەنمىن.  

– قۋىرشاق تەاترى سوڭعى ەكى جىلدا ەرەسەكتەرگە ارنالعان قويىلىمداردى ءجيى ساحنالاپ ءجۇر. جالپى، ۇلكەندەرگە سپەكتاكل قوياتىن تەاترلار كوپ. سىزدەر، باستى ميسسيالارىڭىزدى اتقارۋدا، بالالارعا ارنالعان قويىلىمدار ساحنالاۋدا قانداي جۇمىستار اتقارىپ جاتىرسىزدار؟

– جالپى، قۋىرشاق تەاترى ءوز ميسسياسىن ۇمىتقان ەمەس. رەپەرتۋارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگىن بالالارعا ارنالعان قويىلىمدار قۇرايدى. ءبىزدىڭ ماقساتىمىز – بولاشاق دراما تەاترىنىڭ كورەرمەندەرىن دايىنداۋ. بۇل تۇرعىدان، بالالارعا ەموسيالىق اسەر سىيلاپ، تانىم-تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ ماقساتىندا سپەكتاكلدەر ساحنالاپ كەلەمىز. ءتىپتى، ەرەسەكتەرگە ارنالعان قويىلىمداردا دا ءبىز قۋىرشاقتاردى ويناتا وتىرىپ ساحناعا شىعامىز. بالالارعا ارنالعان جاڭا پرەمەرالار دا از ەمەس. كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەرىمىزدى ەرەكشە قۋانتىپ جۇرگەن «باتىلدار ۋاقىتى»، «ساعىنىش ءشوبى»، «باۋىرساق» سىندى سپەكتاكلدەرىمىز ءجۇرىپ جاتىر. ال، بۇرىننان كەلە جاتقان «ارىستاننىڭ ۇرەيىن قالاي ەمدەيمىز؟»، «كاشتانكا» قويىلىمدارىنىڭ ورىنى ءبىر توبە، ولاردىڭ تۇراقتى كورەرمەندەرى بار. قۋىرشاق ونەرىنىڭ جان-جاقتىلىعىن كورسەتۋ ماقساتىندا جۇمىستار جاساپ جاتىرمىز.

– كوپ تەاتر ارتيستەرى ارماندايتىن بىلىكتى رەجيسسەرلەرمەن جۇمىس جاسادىڭىزدار. ا.زايسيەۆ، ا.سالبان، د.جۇمابايەۆا. قاي رەجيسسەرمەن جۇمىس ەرەكشە ەسىڭىزدە ساقتالدى؟

–ءيا، د.جۇمابايەۆا رەجيسسەرلىگىمەن ساحنالانعان ش.ايتماتوۆتىڭ «انا – جەر انا» سپەكتاكلى دە مەنى انا بەينەسىندە كوپشىلىككە تانىستىردى. تولعاناي بەينەسىندە ءۇش انانىڭ ءبىرىن سومدادىم. ءبىراق، قويىلىمعا ەنۋ قيىن بولعان جوق. سەبەبى، «انا جۇرەگى» ماعان ءبىرشاما تاجىريبە بولدى. ەكەۋى دە – تاعدىرلى انالار. ساحناداعى سەرىكتەستەرمەن جۇمىس قۋىرشاق تەاترىنىڭ ارتىستەرى ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سەبەبى، كەيدە ءبىر قۋىرشاقتى بىرنەشە ادام جۇرگىزىپ وتىرامىز. ءبىر-بىرىمىزدى سەزىنۋ، بىردەي قيمىلداۋ ول بىزدە قالىپتاسقان. سول جاعىنان العاندا قانداي قويىلىمدا بولماسىن، اكتەرلىك ءانسامبلدىڭ تولىقتاي اتموسفەرا تۇزە ءبىلۋى بىزگە قيىندىق تۋدىرا قويعان جوق. د.جۇمابايەۆامەن جاسالعان جۇمىس ەرەكشە اسەر ەتتى. وسى قويىلىممەن ءبىراز كاسىبي مامانداردىڭ جوعارى باعاسىن الىپ كەلە جاتىرمىز.  

– ءمۇعالىم بولۋدان باس تارتىپ، ونەر جولىنا كەلدىڭىز. بۇگىندە تاجىربيەلى تەاتر اكتريساسىسىز. ءقازىر، ۇستاز بولىپ، شاكىرت تاربيەلەۋگە قالاي قارايسىز؟ بولاشاق قۋىرشاق تەاترىنىڭ ارتيستەرىنە ءدارىس بەرۋ تۋرالى ۇسىنىس تۇسسە؟

– مۇمكىن، ول دا بولاتىن شىعار. ءوزىڭنىڭ بىلگەنىڭدى، تاجىربيەڭدى بولىسكەن دۇرىس. بۇرىنىراقتا ات تونىمدى الا قاشقانىم كىشكەنتاي بولدىم، ول كەزدە ءمۇعالىم بولۋعا دايىن ەمەس ەدىم. ءقازىر ءوزىمنىڭ كوزقاراسىم، ومىرلىك تاجىريبەم قالىپتاستى. سوندىقتان، ۇسىنىس تۇسسە باس تارتپايتىن ەدىم. 

– استانامىزدا، وبلىستا بىرنەشە قۋىرشاق تەاترى جۇمىس جاساپ جاتىر. قازاق قۋىرشاق تەاترلارىنىڭ بولاشاعىن قالاي ەلەستەتەسىز؟

– ءيا، ءقازىر بىرنەشە قۋىرشاق تەاترى ۇجىمى جاساپ جاتىر. بولاشاعى ءالى دە بيىك سياقتى. ءالى دە وسەمىز دەپ ويلايمىن. ءقازىردىڭ وزىندە بۇرىنعى كوزقاراستار مەن ستەرەوتيپتەر وزگەرىپ كەلە جاتىر. تەك الماتى قالاسىنىڭ كورەرمەندەرىنە عانا ەمەس، جالپى ەلىمىزدىڭ ءار وبلىسىنا بارىپ سپەكتاكلدەردى ساحنالاۋ ويىمىزدا بار. سول ارقىلى قۋىرشاق ونەرىنە قاتىستى كوزقاراستاردى قالىپتاستىرعىمىز كەلەدى.  

– بۇگىندە،  قۋىرشاق تەاترى ءوزىنىڭ «بالالارعا عانا ارنالعان تەاتر ەمەس» ەكەندىگىن دالەلدەدى. وتاندىق عانا ەمەس، شەتەلدىك تەاتر فەستيۆالدەرىنەن ءوزىنىڭ باعاسىن الىپ جاتىر. تەاتر جايىندا ەرەكشە ەسىڭىزدە ساقتالعان پىكىردى ايتىڭىزشى؟

– ەڭ العاش درامالىق قويىلىممەن اقتوبە قالاسىنا فەستيۆالگە باردىق.  قورقىنىش پەن ۇرەي باسىم بولدى. قالاي قابىلدايدى، قالاي ويناپ شىعامىز دەگەن وي بولدى. «انا – جەر انا» قويىلىمىن ورىس كورەرمەندەرىنە كورسەتتىك. سپەكتالدەن جىلاپ شىعىپ، ساحنانىڭ ارتىنا كەلگەن ورىس كورەرمەندەرىنەن: «قازاق تىلىندە ويناساڭىزدار دا، بىزگە تۇسىنىكتى بولدى» دەگەن پىكىرلەرىن ەستۋ ءبىز ءۇشىن ەرەكشە جاعداي بولدى. ودان كەيىن، بيىلعى جىلى اقپان ايىندا دراما تەاترلارى فەستيۆالىندە ونەر كورسەتۋگە چەليابينسك قالاسىنا باردىق. ءبىزدىڭ الدىمىزدا يران مەملەكەتىنىڭ سپەكتاكلىن وتە قاتتى تالقىلاۋدان وتكىزىپ، سىني پىكىرلەر ايتىلدى. كەلەسى شىعاتىن ءبىز بولعاندىقتان، قورقىنىش تا كوبىرەك بولدى. ءبىراق، ءبىزدىڭ تالقىلاۋدا ءبىر دە ءبىر رەت سىني كوزقاراس ايتىلمادى. ءتىپتى، قازىلار القاسى «ىلەسپە اۋدارما جۇرگىزىپ وتىرعان قۇلاققاپتى (ناۋشنيك) شەشىپ تاستاپ سپەكتاكل كوردىك. قۋىرشاق جۇرگىزۋدىڭ مۇنداي شەبەرلىگى ءبىزدى قاتتى تاڭداندىردى»،- دەپ پىكىر ايتتى. ەرەكشە ەستە ساقتالعان رەسەيدەگى وسى ساپارىمىز بولدى.

– تەاترداعى ءبىرىنشى بۋىن س.ابۋيەۆا، گ.يلياسوۆا، ە.ءجۇنىسوۆا سىندى مەن ونەر قايراتكەرلەرى بولسا، ەكىنشى بۋىندا ب.قايۋوۆ، ب.مومىنجانوۆ، م.تاۋەكەلوۆا، ا.تاۋەكەلوۆ، ا.جاقىپبايەۆ، ق.يسماگۋلوۆا سىندى قۋىرشاق شەبەرلەرى ءىزىن جالعاستىرىپ كەلە جاتىرسىزدار. ءۇشىنشى بۋىن جايلى ءسوز قوزعايىقشى. ولاردىڭ ىزدەنىسى تالپىنىسى قاي دەڭگەيدە؟ بولاشاقتارىنان قانشالىقتى ءۇمىت كۇتەسىزدەر؟

– تەاتر جاستارى وتە ءبىلىمدى ءارى ىزدەنىسى مول. ەرەكشە ىزدەنىمپاز دەپ ارايلىم بايىربەكوۆانى ايتار ەدىم. وسىنداي قارقىنمەن جۇرسە، ءالى دە باعىندىراتىن بيىكتەرى الدا دەپ ويلايمىن. ودان وزگە تالانتتى جاستار وتە كوپ. ماقسات كامالوۆ، شوحان قۇلنازاروۆ، داميرا يسا، رۋسلان ابۋ سىندى جاستارىمىز بار. ولار باردا قۋىرشاق تەاترىنىڭ بولاشاعىنا الاڭداماۋعا نەگىز بار. ماماندىقتارىنا ماحابباتپەن قارايتىن جاستارىمىز كوپ بولسىن دەپ تىلەيمىن.

سۇحباتتاسقاڭىزعا ۇلكەن راحمەت!

اڭگىمەلەسكەن: بەيبىت الكەيەۆا