جەر جونىندەگى داۋ-دامايدى فب مەن ۋاتساپتان وقىپ قانا وتىردىم، ءبىراق تىكەلەي ارالاسىپ پىكىر بىلدىرە المادىم، سەبەبى ول ءۇشىن ماسەلەنىڭ ءمانىسىن تەرەڭ ءبىلۋ كەرەك قوي. وسىنى جىلىكتەپ باستان-اياق تياناقتى ءتۇسىندىرىپ وتىراتىن پىكىردى ءالى كەزدەستىرمەدىم، تەك ءبىر پوستىدا عانا (كىمدىكى ەكەنىن ۇمىتتىم) ءبىرشاما تالداۋ بار سياقتى بولىپ كورىندى. ەسىمدە قالعانىن جازىپ كورەيىن.
"بىرىنشىدەن، ءقازسسر-ى بولىپ تۇرعان كەزدە جەرگە مەنشىك دەگەن تۇسىنىك بولعان جوق، بارلىق جەر مەملەكەتتىكى بولىپ ەسەپتەلدى.
ەكىنشىدەن، العاش رەت جەرگە جەكەمەنشىك دەگەن تۇسىنىك نازاربايەۆتىڭ جارلىعى كەزىندە پايدا بولدى".
ەندى ءوز ويىم – ونىڭ پارلامەنتتە زاڭ تۇرىندە جۇزەگە اسۋى تاسماعامبەتوۆتىڭ پرەمەرلىگى كەزىندە، ياعني 2002-2003 جىلدارى جۇزەگە استى. ونىڭ ءتىپتى ەگەر وسى زاڭ قابىلدانباسا دوعارىسقا كەتەمىن دەپ قورقىتقانى دا ەستە قالىپتى.
بۇدان شىعاتىن قورىتىندى – جەردى ساتۋ دەگەن تۇسىنىكتى ورنىقتىرىپ، ونى ىسكە اسىرۋ ءنان-نىڭ يدەياسى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن، تاسماعامبەتوۆ سياقتىلار جەلدىڭ قاي جاقتان سوعىپ تۇرعانىن ءدال بايقاعان، ءسويتىپ شەفكە جاعىمپازدانۋدىڭ وسىنداي فورماسىن ىسكە اسىرعان. ارينە ول جالعىز ەمەس، ونىڭ دەپۋتاتتار اراسىندا بىرنەشە جاقتاستارى بولدى (ساتىلسىن دەپ داۋىس بەرگەندەر ءتىزىمى ينتەرنەتتە بار، بىرنەشە رەت جاريالانعان). ايتپەسە گەوگرافيا ءمۇعالىمى، جەردە ءبىر كۇن دە جۇمىس جاساپ كورمەگەن، ءومىر بويى مەم. قىزمەتشى، ەڭ بولماعاندا ەكونوميست تە ەمەس تاسماعامبەتوۆ جەر جەكەمەنشىككە وتسە ەكونوميكامىز گۇلدەپ كەتەدى دەگەندى قايدان شىعارعان؟
جەر ءلوببيى دەپۋتاتتار، مەنىڭشە بۇرىنعى كەڭشار ديرەكتورلارى بولۋى مۇمكىن. سەبەبى ولار ورتاق مەنشىكتەن 10% ۇلەس الدى، ول دەگەنىڭىز قىرعىن مال، نەمەسە اۋىل شارۋاشىلىعى تەحنيكاسى. ەندى سول مالدى جاياتىن نەمەسە ەگىن سالاتىن جەر كەرەك قوي؟
الەمدىك تاجىريبەدە ءوزىم ءبىرشاما تانىس ۋكراينادا جەردى جەكە مەنشىككە بەرۋ جونىندە قاتتى پىكىرتالاس بولدى. مەنىڭشە سول زاڭ ءالى قابىلدانعان جوق. ينۆەستورلاردى كەلتىرۋ ءۇشىن جەردى جەكەگە بەرۋدى جاقتاۋشىلار كوپ.
ءبىراق... ۋكراينا قايدا، ءبىز قايدا؟ ونىڭ كورشىلەرى ەۋروپانىڭ دامىعان مەملەكەتتەرى، زاڭدى قۇرمەتتەيتىندەر. ال بىزدە شە؟ جەردى بۇكىل حالىق بولىپ ۇستىنەن باسىپ جاتقانىمىزدىڭ وزىندە كورشىلەرىمىز ارس-ارس ەتىپ، بىرەسە انا جەرىن، بىرەسە مىنا جەرىن جۇلمالاپ تارتىپ قالىپ، بالزاكتىڭ شاگرەن تەرىسى سياقتى قۇرتىپ بارا جاتىر. ەگەر جەكەگە وتسە، ول شەكارا ماڭى بولسا، قىزىقتىڭ كوكەسى سوندا بولاتىن سياقتى – كىمنىڭ قايدا، كىمگە نە ساتىپ جاتقانىن باقىلاۋدان شىعارىپ الاتىنىمىز انىق.
كورشىلەرىنىڭ جاعدايى وسىنداي ەكەنىن بىلە-تۇرا بيلىكتى وسىنداي سونشالىقتى ءقاۋىپتى قادامعا بارۋعا يتەرمەلەيتىن قانداي كۇش؟ مەنىڭشە ول مەملەكەتتىك مۇددە ەمەس، تەك جەكە باستىڭ قامى عانا. ايتپەسە ەلدىڭ الدىنا شىعىپ وسىلاي دا وسىلاي، دۇرىسى مىناۋ، ونىڭ مەملەكەتىمىزگە مىناداي پايداسى بار دەپ نەگە ايتپايدى؟ ايتا الماسا اركىم ءوز ۆەرسياسىن ۇسىنادى-داعى. ونىڭ دا ءتۇر-تۇرىن ەستىپ جاتىرمىز. ءموراتورييدى 5 جىلعا ۇزارتقاننان بىردەڭە شەشىلە مە؟ اماندىق بولسا 5 جىل دا وتەر، سوسىن نە بولادى؟
اسىلى كوپ باستى قاتىرماي العاشقى شىققان نۇكتەمىزگە قايتىپ كەلۋ كەرەك قوي، ياعني قازاق ءسسر-ى كەزىندەگىدەي جەر مەملەكەتتىڭ، ياعني حالىقتىڭ مەنشىگى، ءبىتتى! نۇكتە!
قۋانىش ەدىلحانتەگى
Facebook پاراقشاسىنان
پىكىر قالدىرۋ