ەگەمەندىكتى جاريالاۋدىڭ العاشقى كۇنىنەن باستاپ ءبىزدىڭ ەلىمىز مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ جانە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋ ءۇشىن ۇنەمى تاڭدالعان جولدى ۇستانادى. بۇل جالعىز دۇرىس ستراتەگيا، دەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ رەسپۋبليكا كۇنىنە ارنالعان سالتاناتتى شارادا.
پرەزيدەنت قازاقستاندا ءارقاشان جاۋاپتى جانە باسەكەگە قابىلەتتى ازاماتتارعا قۇرمەت كورسەتىپ، ولاردى قولداۋعا ءتيىس ەكەنىن اتاپ ءوتتى. جۇمىسشى ماماندىقتارى لايىقتى باعا الاتىن قوعام قۇرۋ ماڭىزدى، - دەپ تۇيىندەدى مەملەكەت باسشىسى. ول ازاماتتاردى ەكونوميكالىق پاتريوتيزم رۋحىندا تاربيەلەۋدى دە وزەكتى مىندەت دەپ اتادى.
ىسكە اسىرۋ قازاقستاننىڭ ىشكى جانە سىرتقى باعىتىن دامىتۋعا اسەر ەتەتىن ماقساتتار تۋرالى ساياساتتانۋشى ەدۋارد پولەتايەۆ ايتىپ بەردى.
- 35 جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراسيا قابىلداندى. "ءدال وسى كۇنى ءبىزدىڭ عاسىرلار بويعى مەملەكەتتىلىگىمىزدىڭ ءداستۇرى قايتا جانداندى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۋى كوتەرىلدى. تاريحي ادىلەتتىلىك ورنادى، ۇلتتىق رۋح نىعايدى"،-دەپ تۇيىندەدى قاسىم-جومارت توقايەۆ. بۇل تۋرالى نە ويلايسىز؟
– قازاقستان باسىنان باستاپ جولدى تاڭداۋ ەركىندىگىنە يە بولدى. سىرتتان ەشكىم وعان مەملەكەتتىلىك مودەلىن تاڭعان جوق. ءبىز مۇلدەم باسقا سەنارييلەرمەن جۇرە الامىز: وداققا كىرۋ، باسقا ەلگە قوسىلۋ، ءدىني جولدى تاڭداۋ نەمەسە ءتىپتى مونارحتى شاقىرۋ. بۇل بىزگە ءقازىر تاڭقالارلىق بولىپ كورىنەدى، ءبىراق كوپتەگەن مەملەكەتتەر، ءتىپتى حح عاسىردا، مىسالى، بالقان – بولگاريا نەمەسە البانيا – پاتشانى جاي عانا بىرەۋدى جوعارى قويۋ ءۇشىن ىزدەدى. قازاقستان ءوز جولىن تاڭدادى. ءبىز كونستيتۋسيادا بەكىتىلگەن دەموكراتيالىق، قۇقىقتىق جانە زايىرلى مەملەكەت قۇرۋدى شەشتىك. ءبىز بۇل جولمەن 30 جىلدان استام ۋاقىت جۇردىك.
- مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيادا بەلگىلەنگەن قۇندىلىقتار مەن باعدارلار پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ ءادىل قازاقستاندى قۇرۋعا باعىتتالعان ساياساتىندا قانداي شامادا ىسكە اسىرىلا بەرەدى دەپ ويلايسىز؟
دەكلاراسيانىڭ ءوزى تەك ءتورت بەتتەن تۇردى، ءبىراق بۇل تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ تاريحى باستالعان وتە مازمۇندى جانە ماڭىزدى قۇجات بولدى. 16 جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىك دەكلاراسياسى قابىلداندى-بۇل سوڭعى اككوردتىڭ ءبىر ءتۇرى بولدى. ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدانعاننان كەيىن قازاق كسر زاڭدارى (كەيىنىرەك قازاقستان رەسپۋبليكاسى دەپ وزگەرتىلدى – 1991 جىلعى 10 جەلتوقسان) وداقتاستارعا ۇستەمدىك ەتىپ، باسىمدىققا يە بولدى. ءدال وسى كەزەڭدە پرەزيدەنتتىك ينستيتۋت قۇرىلا باستادى، ول باستاپقىدا وكىلدىك فۋنكسيالارعا يە بولدى، ءبىراق ۋاقىت وتە كەلە اتقارۋشى بيلىكتىڭ قۋاتتى قۇرالىنا اينالدى. پرەزيدەنت توقايەۆ رەسپۋبليكا كۇنى مەن مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيانىڭ ماڭىزدىلىعىن تاعى دا اتاپ ءوتىپ، وسى تاريحي نەگىزدەردىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋداردى. بيىل، ايتپاقشى، دەكلاراسيانىڭ قابىلدانعانىنا 35 جىل تولادى-بۇل ماڭىزدى مەرەيتوي. ءبىر اپتا ىشىندە ەلدە كوپتەگەن ءىس-شارالار ءوتتى، وندا ولار قۇجاتتىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىن ەسكە ءتۇسىردى. ونىڭ ءادىل قازاقستاندى قۇرۋ جونىندەگى باعدارلاماسى نەگىزىنەن 1990 جىلى قۇرىلعان قاعيداتتارعا نەگىزدەلگەن. بۇل نەگىزگى يدەيالار بۇگىندە ومىرگە كەلەدى. مەملەكەت باسشىسى قازاقستاندىق بيلىك جۇيەسى ەلەۋلى وزگەرىستەرگە ۇشىراعانىن اتاپ ءوتتى. قوعامدا "كۇشتى پرەزيدەنت – ىقپالدى پارلامەنت – ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت"قاعيداتى بەكىتىلدى. بۇرىن ءبىزدىڭ وڭىردە مەملەكەتتىك باسقارۋ جۇيەسىندە مۇنداي اۋقىمدى وزگەرىستەر بولعان جوق. قاسىم-جومارت توقايەۆ ءتورت جىل بۇرىن ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىن رەسپۋبليكا كۇنىنە قايتاردى. بۇل كۇن نەنى بىلدىرەدى؟ ونىڭ قازاقستاندىق قوعام ءۇشىن ماڭىزى نەدە؟بۇل مەرەكەنىڭ ارحيتەكتۋراسى 35 جىل بويى، 1990 جىلدىڭ 25 قازانىنان باستاپ، مەملەكەتتىك ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراسيا قابىلدانعان كەزدە – وسى وقيعانىڭ قۇرمەتىنە رەسپۋبليكا كۇنى اتاپ وتىلەدى. ول بۇرىن ۇلتتىق مەرەكە مارتەبەسىنە يە بولعان – 1995 جىلدان 2001 جىلعا دەيىن.
- قاسىم-جومارت توقايەۆ 2019 جىلدان باستاپ رەسپۋبليكادا اۋقىمدى رەفورمالار جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتتى. قازاقستان جاڭارۋ جولىنا ءتۇستى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، مەملەكەت باسشىسى جۇرگىزىپ جاتقان وزگەرىستەردىڭ ىرگەتاسىن قانداي نەگىزگى قۇندىلىقتار قالىپتاستىرادى؟
- پرەزيدەنت كۋرسىنىڭ ىرگەتاسى تۋرالى ايتا وتىرىپ، ءۇش نەگىزگى يدەولوگەمانى اجىراتۋعا بولادى: ءادىل قازاقستان، زاڭ جانە ءتارتىپ جانە ادال ازامات. ءبىر قىزىعى، بۇل يدەولوگيالىق تۇجىرىمدامالاردىڭ بارلىعى قۇجاتتاردىڭ ەشقايسىسىندا جازىلماعان – بۇل وتە ەرەكشە. مەنىڭ ويىمشا، ماڭىزدىلىعى نەدە؟ ستراتەگيانى جازۋ وڭاي، ءبىراق باستىسى – ونى قوعام قالاي قابىلدايدى جانە ونى جۇزەگە اسىرا ما. ادەتتە، مۇنداي قۇجاتتار، تۇجىرىمدامالار مەن ستراتەگيالار كوبىنەسە رەسمي جانە تۇسىنىكسىز: "بارلىق جاقسىلىقتار ءۇشىن بارلىق جاماندىققا قارسى". ولاردان ناقتى نۇسقاۋلاردى الۋ قيىن. ءبىراق جاڭا قازاقستان – توقايەۆ مەملەكەتىنىڭ يدەولوگياسى وسى ۇدەرىستە قۇرىلۋدا. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ جەر قويناۋىندا بۇرىن "قازاقستان-2030" نەمەسە "قازاقستان-2050"سياقتى ستراتەگيالارمەن بولعان ەسەپتىلىككە ارنالعان قۇجات ويلاپ تابىلعان جوق. ءقازىر ءتىرى ءونىم قالىپتاسۋدا، ول پروسەستە قالىپتاسادى. ەڭ باستىسى، قوعام بيلىك ونى باسقاراتىن ۆەكتوردى سەزىنۋى كەرەك. سونىمەن قاتار، ءسىز ويلاۋدىڭ پاتەرناليستىك مودەلىنەن الشاقتاۋىڭىز كەرەك: مەملەكەت ادامدار ءۇشىن ءبارىن جاسايدى دەگەن ءۇمىت الدەقاشان ەسكىرگەن. قوعام دا جاي باقىلاۋشى ەمەس، وزگەرىستەردىڭ بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولۋى كەرەك. پرەزيدەنت توقايەۆ مۇنى ءار ءتۇرلى جەرلەردە سويلەگەن سوزدەرىندە ۇنەمى اتاپ وتەدى. ول ءتىرى، كۇشتى جانە بەلسەندى ازاماتتىق قوعام قۇرۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ايتادى. اقىر سوڭىندا، بيلىك – بۇل قوعامنىڭ كورىنىسى. ءبىز تاڭداعان ادامدار سول الەۋمەتتىك ورتادان شىققان.
ەڭ باستىسى – پرەزيدەنت توقايەۆتىڭ قازاقستاننىڭ دۇرىس باعىتتا كەلە جاتقانىن كورسەتە وتىرىپ، شەتەلدىك ينۆەستورلارعا سىڭىرۋگە ۇمتىلاتىن سەنىمى مەن سەنىمى. گەوساياسي تۇراقسىزدىققا قاراماستان، بارلىق كەلىسىمدەر ساقتالادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ اقش – قا جاقىندا جاساعان ساپارى ايتارلىقتاي ينۆەستيسيالىق ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى-امەريكاندىق كومپانيالارمەن بىرنەشە كەلىسىمدەرگە قول قويىلدى. بۇل پرەزيدەنت جالعىز بولماسا دا، ونىمەن اكىمشىلىك قىزمەتكەرلەرى، ديپلوماتتار، كاسىپكەرلەر جۇمىس ىستەگەنىن، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ينۆەستيسيالار تارتۋدىڭ نەگىزگى كەپىلى بولىپ تابىلاتىن جانە ونى ءوز ۇلگىسىمەن راستايتىن مەملەكەت باسشىسى ەكەنىن ايقىن كورسەتەدى.
