–Қазақ қаламгерлерін шетелге өз деңгейінде таныта алмай жатырмыз. Әлеуметтік деңгейі төмен деген елдердің әдебиетшілері бұл сатыдан өтіп, Нобель сыйлығына ұсынылуда. Аударма саласына не жетіспейді?
Аягүл Мантай
Былтыр Мәскеуде өткен «Орыс жазушылары мен қазақ жазушыларының диалогы» атты дөңгелек үстелге қатыстым. Сонда орыстың қаламгерлері «Бұрын қазақ-ақын жазушыларының шығармалары орыс тіліне аударылып, біздің басылымдарда жиі жарияланатын. Қазір біздің бір-бірімізбен ешқандай байланысымыз жоқ. Қазақ жазушылары не жазып жатыр, қандай жаңалығы бар? Біздің білгіміз келеді. Бір-бірімізді оқиық, араласайық» деді. Қазақстаннан келген аудармашы өзі жұмыс істейтін журналға қанша орыстың ақын-жазушысының шығармасы жарияланғанын айтып, қағазға жазып әкелгенін оқып, есеп беріп кетті. Дөңгелек үстелді жүргізіп отырған кісі әңгіме ауанын өзгерткісі келсе де, түсінбеді. «Орыс қаламгерлерімен тең дәрежеде сұхбат құратын қазақ жазушысы келгенде ғой» деп ойладым. Бәлкім, ол жақсы аудармашы шығар, бірақ орыс қаламгерлерін пікірімен ұйыта алмады, тыңдата алмады. Халықаралық деңгейдегі конференцияға салмағы бар, «міне, мына қазақтың ақыны, міне, біздің жазушымыз» деп көрсететін, салмағы бар адамды жіберу керек қой. Бәлкім, ол жазушының пікірі ұнап, дөңгелек үстелге қатысып отырған орыстың ақын-жазушылары шығармасын аударар, бәлкім, өздері басқарып отырған журналға шығармасын басар. Бір қазақтың жазушысының аты Мәскеуде шығып жатса, танылып жатса, жаман ба?
Ұларбек Дәлейұлы:
Қазақ қаламгерлерін әлем тануы үшін оның шығармаларына аударма ғана жасау жеткіліксіз. Бұл іске мемлекет тастүйін әрекет жасауы керек. Оған Жапония, Қытай, Түркия, т.б. елдерден мысалдар да толып жатыр. Дамыған, өресі биік елдер әр жыл сайын бір ақынын не жазушысын әлемдік әдебиет сахнасына шығарып, Нобель сыйлығына дайындайды. Қаржыны да, түрлі жарнаманы да аямайды.
Біздің елдің халықаралық деңгейдегі саясатының үлкен бір тармағы міндетті түрде осы сала болуы керек.
Әлем жұрты Қазақ Елін ЭКСПО-сы немесе универсиадасы һәм толып жатқан саммиттерінен ғана емес, биік ұлттық мәдениет деңгейінен, ұлттың жан дүниесіндегі таза рухани кеңістігі арқылы да тануы керек. Оны жан-жақты көрсететін тың күш – қаламгерлердің ірі-ірі шығармалары.
XV-XVI ғасырлардағы Испания жүрегіндегі ауыр жарасын Сервантестің «Дон Хикот» романы арқылы, күллі Латын Америкасының рухани салдануын Гарсия Маркестың «Жүз жылдық жалғыздық» романы арқылы білген жоқпыз ба...
Жанат Жаңқашұлы:
Алмас қылыш қап түбінде жатпайды. Менің ойымша қазақ əдебиеті шет тіліне аударылмады деп қапалануға болмас. Əдебиет шынымен мықты болса мәңгілік болу керек. Осы мыңжылдықта қазақ əдебиеті бір аударылады. Мәселе, сол аударылған сәтте адамзатты таң қалдыра ала ма? Ал егер аударамын десе Абайдың "Қара сөздері" əлемді таң қалдыруға дайын. Қазір қолында күші бар, мүмкіндігі бар адамдар аударылып жатыр ғой. Əлемді елеңдеткен ешқайсы жоқ сияқты əзірге. Бұл менің пікірім.
–Әдеби сын тоқырап қалды. Оның үстіне сын қабылдаудағы мәдениетіміз де анау айтқандай жоғары емес. Қайтпек керек?
Әдебиеттің тоқырауы – сол ұлттың жан-дүниесінің қаншама тар қапасқа қамалып, тығырыққа тірелгенін дәлелдейді. Әдебиеті біткен ұлт – елсіз аралда жалғыз қалған адамның ауыр күйінен де қауіпті. Жастар арасындағы қаптап кеткен қорқынышты азғындық, өз-өзіне қол салу, зорлық-зомбылық, себепсіз кісі қанын жүктеу, т.б қасіреттің барлығы – біздің ұлттың рухани әлемі тұйыққа тірелгенін айғақтап тұр. Жазушы Төлен Әбдіктің әлемдік сыйлықтардың қай-қайсысына да лайықты туындысы «Парасат майданы» атты ғажап туындысында бұл жайттың бәрі ғажап шеберлікпен баяндалған.
Ал, сын қабылдай алмай жатсақ, оған жоғарыда айтқан, арып-ашып, жібіне жеткен рухани әлеміміз-ақ жауап беріп тұр.
Сыншы – жалтақ, қорқақ, саясаткер заманда сын туралы айтудың қажеті шамалы. Бүгін өзі сыншы деп кімді айтуға болады? Сыншыға да сыным бар. Бір ағам бар еді, сыншы ретінде мойындайтын. Ол адам да өз принціпін сатып, көрінгенді мақтай бастады. Сонымен "мынау мықты сыншы" дейтіндей сыншы жоқ қазір меніңше. Ақын болып өлең жазып, қолынан ол келмеген соң сыншы болып жүрген соғындылар ғана бар. Бұл да жеке пікірім.
