Eldi eleńdetken ereýilge qatysty qos aqynnyń pikiri ortaq
Dostarym, osy jańa Esenǵalı dosyma kirsem, nazarlaryńyzǵa usynyp otyrǵan sózdi jazyp, Toqash kókemizshe aıtqanda, «qatty qapalanyp otyr» eken. Meniń de kóńil kúıimniń ońyp turǵany shamaly edi. Óıtkeni, jer máselesin ótken ǵasyrdyń 1998 jyldary «Jas Alash» gazetinen bastap, basqa da BAQ-da «KESHE: «ADAMǴA TABYN JER ENDİ! - DESEK, BÚGİN: SATAMYN SENİ JER ENDİ! –DEIMİZ» dep jazǵanymmen birge, bir emes, osy taqylettes birneshe maqala jazǵan basym, búgin, jastardy sabyrlyqqa shaqyrǵan sózim úshin, esitpegendi esitip, dosyma kóńilsiz kúıde kelgen edim. So kezde «aýyzyn sýǵa toltyryp» alǵandar búginde ózgeni qaralap, ózin asqaqtatqysy keledi. Biz o kezde ózgeni qaralap, ózgege kiná artpaı-aq, aıtarymyzdy aıtyp, jazatynymyzdy jazyp jattyq. Ózgege kúıe jaqpaı, ózimizdiń azamattyq ustanymyzdy jetkizdik. Demokratıkalyq ustanymǵa qylaý túsirgimiz kelmedi. Sondyqtan da, men Esenǵalı dostyń osynaý sózine tolyq qosylamyn. Jastarymyz arandap, birdeńege urynyp qalmaý kerek. Ot basyp, opyq jemesin! Olardy sabyrlyqqa shaqyryp, «uzynqulaqtyń, anaý anany aıtypty, mynaý mynany aıtypty, mynaý mynany istep, anaý anany istepti, ana jerde anaý bolyp jatyr, myna jerde mynaý bolyp jatyr» degen qaý-qýyna ilesip ketpeýine, biz, úlkender bárimiz de jaýaptymyz. Endeshe, bul máselede men Esenǵalı jaǵyndamyn. Sosyn, onyń osy pikirin nazarlaryńyzǵa usynyp otyrmyn.
Esenǵalı Raýshanov:
– Mine, bir jumadan asyp barady,jer satýǵa oraı qazaq arasy abyń - kúbiń . «Sý túbinde jatqan tas jel tolqytsa shyǵady» deıdi ,ol ras. Biraq, taspen birge shóp - shalam, qoqys- qaldyqtar da shyǵatyny jasyryn emes.Uzynqulaq degen bar,búginginiń uzynqulaǵy áleýmettik jeliler bolyp otyr.Áleýmettik jeli aıaǵyńdy sheship,tazalanyp kiretin ǵıbadat úıi emes,ol Abaı aıtatyn «kóringen ıt ketedi bir bir saryp» mekenge aınalyp barady.
Mundaı tolqymaly kezeńderde Muhań, Muhtar Omarhanovıch aıtatyn «tolyspaǵan tolstoılar men shala shekspırlerdiń» Qudaıy berip qalady.Sondaılardyń bir toby, toby emes, tobyry taǵy da birsypyra shyǵarmashylyq ıntellegensıaǵa aıtaǵyn qosýda.Ne ádebıette ,ne ómirde joly bolmaǵan beısharalarmen sóz jarystyryp keregi de joq. Amerıkandyqtardyń «loser» deıtinderi osylar.Bul olarǵa jaýap emes.
Birden bir nárseniń basyn ashyp alaıyq.Meniń, myna, Úkimetpen alty alasym,bes beresim joq. Men ózimdi bul Úkimetke qaryzbyn dep eseptemeımin.Eldiń oǵan qaryzy joq, kerisinshe ol elge qaryz. Demek maqsat bılikti maqtaý emes, bireýlerdi dattaý da emes. Bizge el arysynyń tynyshtyǵy kerek.
Jastar, shyǵarmashylyq jastar aǵa býynnan aqyl keńes suraıdy. Ádebıettiń aınalysynda aǵaıyndardyń habary bar,olardyń jıi soǵatyn adamynyń biri menmin. Biz,álbette qadarı qalymyzsha durys jol kórsetýge tyrysamyz.Ol paryz.Jastardyń óz tyńdaıtyn adamdary bar,olar az emes. Biraq, tyńdamaıtyn adamdary, tyńdaıtyndardan góri kóbirek. Resmılerdiń oılanatyn kezi osy. Hemıngýeıden qaldy deıtin bir sóz bar,álemniń qaı túkpirne barsań da bir birinen aýmaıtyn kásip ıeleri bar,olar kóshe sypyrýshylar,taksıster,polıseıler,saıasatkerler jáne kóshe jezóksheleri degen.Klasık taǵy aıtady, bulardyń uqsas bolatyny qaı qaısynyń da óz zańdary bar jáne olar sizben bizben sanaspaıdy dep .
Men keshe aqyl surap kelgen jastarǵa kóshege shyǵyp,kóterilis bastańdar demegen sebebim (men de sony aıttym - A.Á.), eń birinshisi, olardyń amandyǵyn oıladym. Shyǵys shaıyrlarynan qalǵan sóz «Saqtyqpenen qorqaqtyqtyń ekeýi, belgili ǵoı syrttan uqsas ekeni»deıdi. Eger, el amandyǵyn oılaı qorqaqtyq bolsa, onda sol tizimge meni de jazyńyz. Biz qazir taıaqtan bolsa da qazaq jasap alǵymyz kelip júrgen elmiz. Qaqtyǵysta,al, qaqtyǵystyń bolǵanyn qalap otyrǵandar az emes,mindetti túrde jastar zardap shegedi,eń birinshi taıaq solarǵa tıedi.Keshe Jeltoqsanda da, Jańaózende de, Aqtóbede de solaı boldy. Polısıanyń óz zańy bar. Olar, ádette «biz buıryqty oryndaımyz» deıdi. Basqa sóz joq. Osyndaı kezde «ózi ýra!» dep aıqaı saldy, biraq, okoptan shyqpaı qaldy» demekshi, jastardy aıdap salyp tyǵylyp qalatyn aǵalary baryn olar bilmeýi múmkin. Sondaı «danyshpandar» jastar arqyly óz esepterin túgendep alady. Jastarda da jastar bar,biz ony da bilemiz.Qýanyshtysy ınttellektýaldyq deńgeıi aýyl mektebiniń tóńireginde qalyp qoıǵan shala saýattylyrdan góri, shyn mánindegi mádenıetti talantty jastar kóbirek. Bizdiń janymyz ekeýine de aýyrady, biraq, sońǵy topqa kóbirek ashıdy.
Sóz sońynda aıtarym, resmı bılik shyǵarmashylyq ınttellengsıamen, shyǵarmashylyq Odaqtarmen jumys isteı almaı otyrǵanyn ashyq aıtýymyz kerek. Saıasatta bos oryn bolmaıdy. Siz bir jerdi eleýsiz qaldyryńyzshy ,ol jerge erteń aq áldebireýler otyra qalady.Áńgime sol áldebireýlikte bolyp otyr.Áldebireýlik degen kezdeısoq adamdar,kásipqoı emes adamdar degen sóz. Olar neǵurlym óktem sóılese soǵurlym ótimdi sóıledim dep oılaıdy. Neǵurlym Abaı aıtatyn qara nadannyń sózin aıtsa, soǵurlym el qamyn jegen esil er bolyp kórindim deıdi. Neǵurlym qatty aıqaılasa batyr bop kórindim deıdi. Neǵurlym mádenıetti kisilerge jeksuryn bolsa qara tobyrǵa soǵurym súıkimdimin dep sheshedi.
Kórdińiz ǵoı, men Jer satý týraly eshteńe aıtpadym. Ol basqa áńgime. Árıne, ol satylmaýǵa tıis. Bul sózdi eki jaq ta aıtyp jatyr. Biraq, kórip otyrǵanyńzdaı, halyqpen sóılese alatyn, halyqqa aıtqanyn tyńdat alatyn adamdardyń joqtyǵy,nemese azdyǵy kórinip tur. Keshegi kemeńger Kekilbaev joq, bireý unatar, bireý unatpas Muhtar Maǵaýın alysta jatyr.
Al, bizdiń otyrysymyz mynaý, aýyl arasynyń aıtqyshbek, aıtqyshgúlderimen alysyp.
Eki jaqpyz. Eki udaı kúı keship otyrmyz. Ekeýmizge de oılanatyn kez keldi. Aqyn aıtpaqshy, «Aıqasqadan tússhi bir, batyr, aınalyp aldy-artyńdy kórshi bir, batyr, ar jaǵyn óziń bilersiń» degimiz keledi.
