«Aza boıym qaza boldy...» deıdi qazaq. Qytaı-qazaq shekarasyndaǵy qasyretke shabalanyp, shamyrqanyp jatpaı, kúshtik qurylymdar «bul – tótenshe jaǵdaı» dep baǵasyn berip tastady. Biraq,  tótensheliktiń aýqymy tereń bolǵandyqtan da, Elbasy bul terakti dep tolǵanyp, búgin sony aza tutý kúni etip bekitti.

Bastyǵy bizden bolmaǵan radıolardan basqa medıasy oıyn-saýyqtan bir sát bas tartty. Memlekettik týlar túsirildi. Bizdiń saqshylardyń bir otrádyn óltirip, artynan órtep, atyn aıdap, avtomatyn tyǵyp ketken jaıǵa jaı qaraý múmkin emes. Qabyrǵamyz qaıysa otyryp, «Arqankergen» zastavasyndaǵy tylsym jaǵdaıdyń on túıtkilin taratýǵa tyrystyq.

1)  «Dedovshına». Esterińizde bolsa,  osy jaǵdaıǵa baılanysty alǵash baspasóz máslıhatyn shaqyrǵanda, álimjettikti de bir boljam etip qarastyrǵan edi. 12 shekarashy men qoryqshynyń óligi tabylǵanda, bul nusqa ózekti bolyp qalar berer me edi... Sál keıinirek órtengen úıdiń astynan taǵy 2 jigittiń máıiti, odan soń 15 AK-74 avtomaty tabylǵanda, bunyń álimjettik emes ekenine resmı ókilderdiń ózderi senbeı qaldy. «Ashynǵan arystan aıǵa shabady» degenmen, ıt tepki kórgen jalǵyz adamnyń bir zastavany jaıratyp tastaýy aqylǵa syımaıdy.

2)  Araq. Aldyn-ala naqtylanǵan tergeý nátıjelerine súıensek, oqys oqıǵa mamyrdyń 27-sinen 28-ine qaraǵan túni bolǵan. Bul kún - keńestik kúntizbede Shekarashylar merekesi. Áskerılerdiń 23 aqpandy toılaǵany sıaqty, bul merekeni de ataýsyz qaldyrmaı, múmkin sál «ashshy sýdan» siltep kep jiberip, jappaı tóbeles – vakhanalıa boldy ma eken degen ekinshi nusqa bolǵan. Alaıda, 14 máıittiń denesinen alkogóldiń bir promılle de mólsheri tabylmady.

3)  Ot. Bul nusqa týmaı jatyp, biraz adamnyń basynda ólip qaldy. Sebebi, sarbazdar qazarmasy túp-tuqıany qalmaı órtenip ketti degenniń ózinde, odan 200 metr qashyqtyqta ornalasqan úıshiktegi qoryqshyny kim óltirdi? 15-shi shekarashy nege qashyp ketti? 14 adamnyń bireýi de lapyldap janǵan órtti sezbegen be? Demek, bul nusqa ájetke jaramaıdy.

4)   Qytaı. Zastavaǵa áskerı toptyń, durysy dıversanttardyń shabýyl jasaý múmkindigin eshkim joqqa shyǵarmaıdy. Biraq, bul qytaılyq dári shóp terýshiler emes-aý. Sebebi, olar ábden yzaǵa býlyqqan kúnniń ózinde, bir zastavany kartadan joq qylý úshin kásibı qanisherlerge júginý kerek ekenin biledi. Ony iske asyrǵan kúnniń ózinde, erteńine shekara kúsheıip, «Arqankergenniń» ornyna bir emes, úsh zastava ornaıtynyn, bulaı bolsa kúnderi qarań, bıznesteri «kapýt» bolatynyn olar sezedi, biledi. Sondyqtan, bul qarapaıym shóp terýshilerdiń qoly emes, jo-joq olaı emes...

Oqıǵa qazaq-qytaı shekarasyna óte jaqyn mańda ótkendikten de, árıne bul Qytaıdyń agresıasy dep qabyldaýǵa bolar edi. Biraq, Beıjińniń dál qazir bizge qyryn qaraıtyndaı saıası da, ekonomıkalyq ta, basqalaı sebebi, bastysy anyq taǵar aıyby joq. Shekaramyz tolyq delımıtasıalanǵan, daýly tustary joq. Qytaı kompanıalarynyń elimizdegi munaı-gaz salasyndaǵy úlesi 24 paıyzdan asyp ketti. Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy saýda aınalymy adam tańqalarlyqtaı deńgeıde – byltyr 21,3 mlrd dollarǵa jetti. Ári bul Beıjińde ótkeli otyrǵan Shanhaı yntymaqtastyǵy uıymynyń kezekti basqosýy qarsańynda tipten qajet emes. Al eger bul Qytaı men Qazaqstannyń arasyna ot salý úshin uıymdastyrylǵan arandatý deseńiz...o-o, onda nusqalaryńyz kókteı qaýlaıdy.

Aldymen eske túsetini - SHUAR separatısteri. Biraq biz osy nusqany osy jerde tunshyqtyra salaıyq. Tipti, Qytaı ókimeti osy qyrǵyndy qalady degenniń ózinde, ary qaraı shabýylyn jalǵastyra berýi kerek emes pe? Nege qazaq shekarasyn tas-túıin etip bekitkenshe, aı karap otyrdy? Ták-ták. Tipti aýqymdy geosaıasat turǵysynan alyp qarasańyz da, Beıjińge Máskeýdiń kóńili kerek. Basqasyn bylaı qoıǵanda, Iran janjalyna qatysty balanstyń basyn Reseı men Qytaı birlesip basyp tur. Jańa ǵana qazaq pen qytaı shekisse, qytaıdyń bizde joǵaltar mol dúnıesi bar ekenin de aıttyq. Demek, Qytaı emes-aý, áı Qytaı emes.

5)  Reseı. Qazaq eli onsyz da basyn ıip, Keden odaǵyna kirip, kórshiniń ony-muny talaptaryn taqyl-tuqyl istep jatqanyn bilesizder. Birazymyz osyǵan shamdanyp ta júr. «Qara qytaı qaptasa, sary orys ákeńdeı bolady» degen máteldi terimizben sezinip kórgen eshbirimiz joq. Osyndaıda «Qytaıdan qorqa tússin, orystyń qoltyǵyna tyǵyla tússin» degen oımen orys tyńshylary jasady-aý dep jorta salǵyń keledi. Áli de oryssha sóılep, solaı oılap, ulttyq jańǵyrýymyzdyń ottyǵyn tutata almaı júrgende Reseı bizdiń ambısıamyzdy basý úshin qyr kórsetti degiń kelmeıdi eken... Onyń ústine «Arqankergende» qaıǵyly oqıǵa bolǵan kezderi Astananyń tórinde Reseı premer-mınıstri Dıma Medvedovtyń aldyna qazy tartyp, qymyz quıyp jattyq. Jaqynda jańa da eski prezıdenti V.Pýtın keledi desek, anyq Reseı agresıasy degen boljam byljyrap qalady.

6)  AQSH. Muhıttyń arǵy betindegi mastodontty nege bolsyn, ne úshin bolsyn kinálaýǵa yńǵaıly-aq. Qalaı dese, dástúrli «zulymdyq ordasy» dep qutylamyz á... Biraq, aıyptaý úshin aldymen alyp fakti kerek, fakti bolsa da ony jahanǵa jar salyp aıtý úshin zor k...en kerek! Bul, bylaı aıtsań, ózine ólim tileý ǵana. Biraq, myna sáıkestikke nazar aýdarmaı ketpese taǵy bolmaıdy. Kúl-talqany shyqqan zastavany tek 2 táýlikten soń, ıaǵnı 30 mamyrda taýyp aldy. Zastavalar arasyndaǵy kezekti hal bilisý osynshalyqty kesh júre me? Nege zastavany erterek izdemedi? Al 30 mamyrda ne bolǵanyn bilesizder... Astanada álemdik jáne dástúrli dinder kóshbasshylarynyń IV Cezdi ótti. Sıezte Nursultan Nazarbaev taǵy da álemdik bastamalaryn qaıtalap aıtty, ıslamdy qorǵashtady, jahandyq júıeniń qazirgi qalpyn synǵa aldy. Bul da sonda jaı sáıkestik pe? Aıtyp otyrǵanymyzdyń AQSH-qa dym qatysy joq. Kóp sáıkestiktiń biri ǵana.

7) Kontrabanda. «Arqankergendegi» ahýaldy Reseı ǵylym akademıasy Shyǵystaný ınstıtýtynyń ǵalymy, saıasattanýshy, jýrnalıs Aleksandr Knázev bul oqıǵa keden rejımin kúsheıtýge qarsy kontrabandalyq qylmystyq toptardyń isi dep baǵalaıdy. Keıingi 2 jyldyń kóleminde Qytaımen shekarada da, qyrǵyz shekarasynda da Qazaqstannyń Keden odaǵyna kirýine baılanysty baqylaý kúsheıip ketti degenge keledi sóz raıy. Knázev 2010 jyly qyrǵyz barymtashylarynyń Qazaqstan shekarasynan yǵyp bara jatyp, qarýly qaqtyǵys uıymdastyra jazǵanyn eske salady. Aleksandr aǵa birnárseni bilip aıtatyn sarapshy bolǵandyqtan, sózine sengiń-aq keledi. Sondyqtan, bul nusqany senimdi joramaldar qataryna jatqyza qoıaıyq.

8)  «Rembo». «Boevoe bratstvo» odaǵynyń jetekshisi, aýǵan soǵysynyń ardageri Sergeı Pashevıch «Arqankergen» zastavasyna shabýyl jasaǵan dinı radıkaldar degendi aıtty. Tipti, olardy Pákistan lagerlerinde daıyndaǵany da bolýy múmkin dep soqty. Bul da aqylǵa syımaıtyn joramal. Pashevıch aldymen Pákistanda daıyndalyp, ysylǵan «a-lá» «Rembolardyń» tańdaýy nege adam aıaǵy baspaıtyn, kólik barmaıtyn, qıań-quzdaǵy jazǵy zastavaǵa túskenin aıtyp bere me eken? Shyn lańkes bolsa, Qudaı saqtasyn, budan da zoryna barar edi ǵoı...

9) Arańdatý. Áıteýir, syrttan kelgen bir jaý obrazyn alaıyq. Mysaly, qandaı da bir eldiń táýelsizdigin shaıqaý úshin «100 áreket» senarıi júzege asyrylady degen joramal bar. Árın, syrtqy kúshter tarapynan. Aıtalyq, byltyr Tarazdaǵy, Aqtóbedegi teraktiler arqyly elimizdiń ishki áskeriniń beriktigin tekserip kórse, endi syrtqy áskerimiz – shekarashylardy yńǵaısyz jerden soǵyp kórdi. Múmkin, bul konspırologıa da shyǵar, biraq bul fakti saıasat degen surqıa dúnıede arańdatý degen aramdyq baryn joqqa shyǵara almaıdy.

10)  «Halk». Jaraıdy, osy jerde tiri qalǵan sońǵy shekarashynyń joramalyna keleıik. Ol keshe tabyldy... Endi myna qyzyqqa qarańyz, búgin «Interfaks» agenttigi taratqan habarda «onyń beketke óz aıaǵymen kelgeni, qolynda tapanshasy bolǵany jáne aqyl-esten aırylyp, tilden qalǵany» haqynda aıtyldy. Buǵan deıin birneshe kún mańaıdaǵy taýdyń úńgirinde túneltkeni de baıandaldy. Eger til-aýyzdan qalsa, ol úńgirde bolǵanyn qalaı jetkizgen? Artynsha İİM mınıstri Qalmuhanbet Qasymovtyń aıtýynsha, ony keshe keshkisin bir ıesiz qystaqtan izdeýshi jasaq qolǵa túsirgen («nashlı» demeıdi, «zaderjan» deıdi). «On byl v grajdanskoı odejde. On doprashıvalsá, dal pokazanıa», - degenine qaraǵanda, onyń aqyl-esi aýyspaǵan, til-aýyzy aman bop turǵany emes pe? Taǵy bir qazirge anyq fakti – sońǵy shekarashy sol kúni zastavada kezekshi bolǵan.

Demek, jaý syrttan bolsa da, ishten bolsa da, bar qupıany ol ózine búgip otyr degen sóz. Biraq, ony izdeýshi jasaq ustaǵanda, qolynda zastava komandıriniń tapanshasy tabylǵan. Al zastava komandıri kim edi? Árıne,Altynbek Kereev. Batys Qazaqstan oblysy, Tasqala aýdany, Mereı aýylynyń týmasy. 28 jasta bolǵan jigit Almaty qalasyndaǵy Ulttyq qaýipsizdik komıtetiniń áskerı ınstıtýtyn 2006 jyly bitirip shyqqan. 20-21 jastaǵy saryaýyz shekarashylardyń arasyndaǵy eń syralǵysy osy bolyp turǵanda, onyń tapanshasy nege sońǵy sarbazdyń qolynda júredi? Kezekshi shekarashynyń qolynda tabel boıynsha tapansha emes, avtomat bolatynyn eskersek, nege AK-74-in ustap shyqpaǵan? Eger qarý-jaraqtyń bári, onyń ishinde kezekshi sarbazdyń avtomaty da órtengen úıden tabylsa, onda bul tártipke baǵynbaý, jarǵyny oryndamaý bolyp tur ǵoı...

Aıtpaqshy, qashqyn sarbazdyń Pavlodar oblysynyń týmasy bolýy múmkin degen de nusqalar aıtylyp jatyr. Kim bilsin, biraq eger bul shynymen jalǵyz adamnyń kópke qarsy shapqany bolsa, onda ol «Halk» shyǵar (aqylǵa syımaǵandyǵy úshin komıks keıipkerimen salystyryp turmyz). Jaqsy, aldymen komandırdi jaıratyp, tapanshasyn tartyp aldy deıik. Sosyn jalǵyz pıstoletpen 13 adamdy qýalap júrip óltirip, olardy bir jerge jınap, órtep baryp, jasaǵan isine ókinip, jyndanyp ketti deý Stıven Kıngtiń qıalyndaǵy senarı emes pe?

Túıin

          Budan ózge de tehnıkalyq hám ıdeologıalyq jumbaqtar kóp-aq. Nege shekarashylar basqalarǵa, mysaly kórshi «Sarybókter» zastavasyna dabyl bere almaǵan? Zastavada bolǵan 6 jylqy qaıda qashyp ketti? Ázirge resmı tergeý nátıjesi shyqqansha osylaı «shala-sarapshy» bolý da jaqsy shyǵar. Alaıda, biz aıdyń-kúnniń amanynda, tylsym, túsiniksiz jaǵdaıda 15 adamymyzdan aırylyp qaldyq. Álsizdik pe? Álsizdik! Qaıbir kúshtiniń nysanasyna ilingen baıqus kúshiktiń halin sezgendeı boldyq. Shyńdap, zulmat kelse, qahar tússe, Feısbýkte tyrqyldap pikir jazýdan basqaǵa shamań kelmeıtinindi bilý netken qasiret edi! Osy kúnderi aldyńǵy eki sóılemniń abstraksıaly kúıin keshtik. Aıtpaǵymyz, Alla jar bolsyn! Qaza bolǵan shekarashylar ımandy bolsyn!

Derekkóz: "Jaqsy"