«Qoldaý-Qazaqstan» komersıalyq emes kópsalaly holdıńi janyndaǵy «Qoldaý-Ekologıa» mamandandyrylǵan ortalyǵy, tutynýshylardy áýe sharlaryn satyp alýdan bas tartýǵa shaqyrady. Ekologtardyń aıtýynsha, olardyń óndirisi men satylymǵa shyǵarylýyn toqtatý qajet, sebebi áýe sharlary qurlyq jáne teńiz janýarlarynyń ólimine ákep soǵýda, - dep habarlaıdy Qamshy.kz.
«Qoldaý-Ekologıa» mamandandyrylǵan ortalyǵynyń jetekshisi Ádilbek Qozybaqovtyń aıtýynsha, áýe sharlary qorshaǵan ortaǵa, ásirese Kaspıı teńizine aıtarlyqtaı keri áserin tıgizip otyr. Bul sharlardy ushyrý tabıǵatqa qoqysty qasaqana tastaǵanmen teń. Ekologıalyq turǵydan taza dep satylymǵa shyǵarylǵan sharlardan tónetin qaýip joq emes.
«Búginde Kaspııde teńiz janýarlarynyń naqty neden qyrylyp jatqanyn dóp basyp aıtý qıyn. Mamandar ár túrli boljam jasaıdy. Menińshe balyqtyń, ıtbalyqtyń jáne taǵy basqa teńiz janýarlarynyń qyrylýyna birden-bár sebep osy áýe sharlary bolýy yqtımal. Kóp jaǵdaıda sharlar áýege ushyrylady, jarylǵan sharlar bólshektenip teńizge túsedi. Jalpy shardyń jyrtylǵan tilimderi medýzalar men basqa da teńiz janýarlary qorektenetin sý jándikterine qatty uqsas bolyp keledi. Teńiz janýarlary bolsa abaısyzda sharlarmen qorektenýi ǵajap emes, nátıjesinde bul olardyń qyryýyna ákep soǵady», - deıdi táýelsiz ekolog.
Onyń aıtýynsha, teńiz janýarlaryn aıtpaǵanda, áýe sharlary jerge, terekterge jáne kóshetterge de qulasa zıany basym. Qustar terekterde nemese elektr jelisinde salbyrap turǵan baýǵa shyrmatylýy ǵajap emes. Sondaı-aq, qustardyń sharmen abaısyzda qorektený kezinde ýlanýy bek múmkin.
Búginde álemniń kóptegen damyǵan elderinde áýe sharlarynyń tabıǵatqa tıgizer keri áseri eskerilip, olardyń erkin satylýyna jol bermeý maqsatynda naqty sharalar qolǵa alynǵan. Máselen, Amerıka Qurama Shtattarynyń balyq resýrstary jáne janýalardy qorǵaý qyzmeti, áýe sharlaryn ushyrýǵa tyıym salýdy myqtap qolǵa alǵan. Sondaı-aq, AQSH-tyń keıbir shtattary men qalalary sharlardan tónetin qaýipke kóz jetkizgen soń, shar ushyrýǵa tyıym salynatyn arnaıy zańnyń qabyldanýyna qol jetkizipti.
Búginde, qorshaǵan ortaǵa áýe sharlarynan tónetin qaýiptiń bar ekendigin tolyq senimmen aıtýǵa bolady. Ásirese úıde kishkentaı balalardyń shardy úremin dep, tunshyǵyp qalýyn joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy nemese úı janýarlarynyń abaısyzda jarylǵan shardy jutyp qoıýdy da yqtımal.
Mamandardyń paıymdaýynsha, bul sharlardan aýa-raıy da lastanýda. Jasyratyny joq, áýe sharlardy turǵyndar kóbine merekelik sharaǵa qajet dep satyp alady. Kóbine sharlardy aspanǵa ushyrý dástúri túrli sporttyq jarystarda, jappaı júgirý barysynda, úılený toıy kezinde paıdalanatyndar bar. Biraq mundaı árekettiń sońy túptep kelgende janýarlar álemine zıanyn tıgizýde.
Sol sebepti kóptegen memleketter áýe sharlarynan bas tartyp otyr. Olardyń qataryna Soltústik Koreıa eli bar. 2011 jyly Eýroodaq áýe sharlarynyń ushyrylýyna qarsylyq bildirip, arnaıy zań qabyldady. Eýropada sharlar balalar qaýipsizdigi normatıvine sáıkes emes degen tujyrymǵa kelgen. Sharlar bylaı tursyn, úriletin oıynshyqtardyń basqa túrlerine de tyıym salý týraly zań Brússelde qabyldandy.
Budan bylaı 8 jasqa tolmaǵan balalarǵa eresekterdiń baqylaýynsyz shar úrýge tyıym salynǵan. Sondaı-aq, 14 jasqa tolmaǵan balalarǵa da baqylaý kúsheıtilgen, sebebi shardy úrý kezinde balanyń tamaǵynda turyp qalyp, nátıjesinde tunshyǵyp qalý qaýipi bar. Onyń ústine, sharlardy jasaý kezinde quramynda hımıalyq zattardyń da bar ekendigi dáleldengen.
Áýe sharlaryn satý men paıdalanýǵa kórshiles Ózbekstan elinde de 2013 jyldan jol berilmeıdi eken. İshki ister mınıstrligi qoǵamdyq oryndarda sharlardy paıdalanýǵa ruqsat etpeıdi jáne tártipke baǵynbaǵandar jaýapqa tartylady. Órt qaýipsizdi erejesine ózgertýler engizilip, halyq kóp jınalatyn oryndyrǵa sharlardy ushyrýǵa múldem tyıym salynǵan.
«Bul áýe sharlaryn paıdalanǵan adamdar ınfeksıalyq aýrýlardy da juqtyrýy múmkin. Sondyqtan da, sharlarǵa tyıym salynatyn zań bizdiń elge de aýadaı qajet. Al mundaı zıandy sharlar kóbine Qytaıdan halyq respýblıkasynan jetkizilip otyr», - dep qorytyndylady óz sózin táýelsiz ekolog Ádilbek Qozybaqov.
Kámshat İzbasarova,
QR Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi, «Qazaqstan-Aqtaý» telearnasynyń redaktory
Aqtaý
