Qymbat Qabdashqyzy Orynbaevanyń tozaqta kórgen sumdyqtary, jumaqta kórgen týystary, bolashaq ómirge keletin sábılerimen jolyǵýy
Kisiniń óz ólimimen ólgeni qandaı da bolsa jaqsy ólim. (beımezgil ólim sheıit) Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.)
Qymbat Qabdashqyzy sózin bylaı bastady:
–Túrli aýrýlar, moraldyq-etıkalyq deńgeıdiń quldyraýy, psıhıkalyq soqqylar tárizdi túrli qıynshylyqtardyń paıda bolýy, bir qanaty álsiregen ushqan qus tárizdi adamzat qaýymyn óziniń tabıǵı damý baǵytynan aýytqyta bastatady. Osyndaı jaǵdaıdy óz basymnan ótkizip, kerek deseńiz eki márte «o dúnıege» de baryp qaıttym.
Turmys qurǵan bastapqy 1997 jyly kúıeýim Marat ekeýmiz Talǵar aýdany, Álmerek aýylynda eki qaıyn sińilimmen birge turdyq. Pende balasy bolǵannan keıin, ásirese qyzdar arasynda ydys-aıaq syldyrlamaı turmaıdy. Sondaı bir kezekti «azamat soǵysynyń» birinde qaıyn sińilim ishimnen tepti, meniń ish qurlysymda birdeme úzilip ketkendeı boldy. Úıde bir táýlik jatyp qaldym.
Aýyryp bolmaǵannan keıin týǵan aǵam Qurmettiń jubaıy Sholpan men baýyrym Ádilet Almaty qalasynyń ortalyq emhanasynyń hırýrgıa bólimine alyp keledi. Dárigerler rentgenge túsirip teksergennen keıin: «İshegiń úzilip gemotoma bolýy múmkin, seniń tiri qalýyńa kepildik bere almaımyz. Sondyqtan operasıa jasamas buryn óz qolyńnan kolhat beresiń», – deıdi. Jan kerek, Qymbat qolhat beredi.
Dárigerler Qymbatty operasıaǵa daıyndap iske kirisedi. Uıyqtatatyn dári ekkennen keıin Qymbat tereń uıqyǵa shomady. Ózi bylaı deıdi: «Uıqyǵa ketkennen keıin janym tánimnen bólinip, ózim áppaq jamylǵy jaýyp qoıǵan tánime tóbeden qarap turmyn. Dáriger bidemeni aıtyp, pyshaǵymen meni keskilep jatyr. Men qarap turmyn. Aıtqan sózderin túsinbeımin».
Osy sátte qubyr-trýba sıaqty birdemeniń ishimen usha jóneldim. Aldymnan, óte alystan kip-kishkentaı jaryq kórinedi, jete almaımyn. Ushyp kelemin, ushyp kelemin... Tynysym tarylyp ketti, qubyrdyń ishinen tezirek shyqqym keledi. Bir kezde meni dóńgelegi bar zembilge (katalka) salyp eki esikke alyp keledi. Esiktiń aldynda gýmanoıdtarǵa uqsaıtyn bir orta boıly adam tur. Tek jyltyrap kózi ǵana kórinedi. Kózi adamdiki sıaqty. Biraq, úlken. Ústi-basyna kúmis tektes matadan jasalǵan kebinge uqsas kıim kıip alǵan. Zembilge salǵan qalyń nópir adamdar kezekte tur. Álgi kebin kıgen adam olardy iriktep jatyr.
– Mynany anda jiberińder, al mynany keri qaıtaryńdar!
Meniń kezegim kelgende:
– Mynaý keri qaıtarylmaıdy, – dep bir esikti ashyp, ıterip kirgizip jiberdi.
İshi oıly-qyrly syrǵanaqqa uqsaıtyn qan tústes qubyr eken. Sol qubyrdyń ishinde aınalyp ushyp kelemin, ushyp kelemin... Bir mezette jip-jińishke qyl kópirdiń ústinen biraq shyqtym. Eki aıaǵymmen turmyn. Qyl kópir shaıqalaqtap tur, shaıqap tur. Artymdaǵy úńgirge uqsas quzdan jalynyshty yńyrsyp qınalǵan daýystardy estidim.
– Qymba-a-at, keshirshi bizdi! Keshir! Qutqa-a-ar bizdi!
Artyma qaraımyn. Kim ol?! Aldymda dýal. Esik kórinedi. Dýaldyń ar jaǵynda ana dúnıeniń adamdary meni kútip tur. Ákemniń sheshesi ájem, Marattyń ata-anasy, ájesi, Marattyń túrik dosy Iasha ákesimen bári birge tur. Ol kezde Marattyń ákesiniń aǵasy Áshmuhammed ata tiri bolatyn. Ol kisi de tur eken. Men:
– Oı ata! Siz menen buryn jetip alǵansyz ba? – dep qoıamyn. Ol kisi baýyryna aıtyp jatyr:
– Mynaý Marattyń kelinshegi Qymbat bolady. Seniń týǵan keliniń.
Sonan soń ájemdi kórip:
– Apa! Men sizdi tanydym, keldim mine, men keldim! Bári kúlimdep tur.
Qyl kópirdiń ortasynda turmyn. Arttaǵy daýys qınalyp meni shaqyryp jatyr. Oıladym:
– Eldiń bári tozaq deıdi, sony kóreıinshi. Kim menen sonshalyqty keshirim surap jatyr, sony bileıinshi, – dep qyl kópirdiń ústimen artymmen artqa júrdim. Toqymdaı ǵana jer bar eken. Sonda turyp úńgirdiń ishine kirdim. Kirsem túri qorqynyshty: kózderi, denesi kúp bolyp isip ketken bir áıeldi tiline dáý shege qaǵyp, tasqa ilip qoıǵan. Sóıleı almaıdy, tek «yń» dep yńyrsyǵan dybys shyǵaryp menen kómek surap tur, bular ósekshiler. Men ony tanymaımyn, túri buzylyp ketken.
Men: «Bısımılahı rahmanır-rahım», – dep tilimdi kálımaǵa keltirip alyp, ary qaraı júrdim. Qarasam endi bir áıeldiń basyn salbyratyp, shashyn qazyqqa baılap, kóterilip turǵan eki aıaǵyna shege qaǵyp, qabyrǵaǵa japsyryp qoıypty. Tili salaqtap jerge jetedi. Ol da sóıleı almaıdy, tek «a-a-a-a!!!» deıdi. Úńgirdiń ishiniń aýasy aýyr, nıeti (aýrasy) jaman.
Eger Adam balasyna Alla Taǵaladan basqa taǵy da bireýge tabynýǵa buıyra alsam, árbir áıeldi óz erine tabyndarýǵa buıryq berer edim. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.)
Odan ármen júrsem, kelesi áıeldiń oń kózine shege qaǵyp, qabyrǵaǵa ony da asyp, japsyryp qoıypty. Ol ne ári, ne beri qozǵala almaıdy. Laýlap janǵan ottyń ishinde jan daýysy shyǵyp: «Qymba-a-at! Qymba-a-at!» – dep, bir áıel adam tirideı janyp jatyr. Aldynda estigen daýsym osy tirideı janyp jatqan adamnyń daýysy eken. Túrin tanymaımyn. Biraq daýysy tanys.
Odan ári qarasý batpaqta bir adam tunshyǵyp, maltyp shyǵa almaı jatyr. Kim eken dep qarasam, túsinbeımin. Bir kezde kúıeýim Marattyń eki jezdesi bolǵan edi, solarǵa uqsap ketedi. Ekeýi de kezek-kezek tunshyǵyp, maltyp shyǵa almaı jatyr. Qyzyǵy, eki adam bir adam bolyp tur. Bir batyp shyqqanda: «Óldim, óldim kómektes! Óldim, óldim kómektes! Qutqar bizdi!», – deıdi. Men ol jaqqa bara almaımyn. Sumdyq qorqynyshty. Osylardy kórgennen soń keri qaıtyp qyl kópirdiń ústine baramyn.
Sonan keıin: «E, baıaǵy qyl kópir deıtin osy eken ǵoı!», – deımin. Qyl kópirdiń ústimen júrip kele jatsam dirildep turyp laqtyryp jiberedi, ústine qaıta eki aıaǵymmen dik etip túse qalamyn. Astyma qarasam, qap-qarańǵy quz. Meni osylaı úsh qabat laqtyrdy. Úsheýinde de dik-dik etip, qyl kópirdiń ústine túse qalamyn. Úshinshi qabat laqtyrǵan soń jumaqtyń esigine bardym.
Esiktiń syrtynan aıqaılaımyn: «Áje, men keldim. Qazir seni qushaqtap ıiskeımin!». Esikti endi ashyp kireıin dep turǵanymda, joǵary jaqtan qanaty bar eki erkek kúıeýim Marattyń anasyn kóterip ushyryp ákep, týra jumaqtyń esiginiń aldyna aparyp qoıady.
Marattyń anasy esikti jaýyp turyp:
- Qaıda asyqtyń qyzym? Meniń jalǵyz qarashyǵym Mákenimdi (Maratty) kimge tastap kettiń?!
Men aıtamyn:
- Siz meni jiberińizshi, men ájemdi kórmegeli qanshama jyl boldy, saǵyndym. Baryp ıiskep qushaqtap keleıin.
Marattyń anasyna qarasam, úlkendeý qyz bala men kishkentaı ul bala, ekeýi eki jaǵynan eki etegin ustap tur eken. Ol kezde qyzym Azıza eki jarym jasta bolatyn. Marattyń anasy:
- Myna eki bala seniń balalaryń.
- Mende mundaı balalar joq. Mende bir ǵana bala bar – Azıza.
- Joq mynalar – Marattyń dúnıege keletin balalary. Senderdiń balalaryń. Qudaıdan jalynyp surap alǵanmyn.
- Jo-oq! Siz meni jiberińiz, sharshadym. Ómir súrgim kelmeı ketti! Munda kiremin.
- Joq! Sen keri qaıtasyń! Men Alla Taǵaladan Maratyma durys kelin ber dep jylap jalynyp, jalbarynyp júrgende júrip suraǵanmyn. Sonda seni kezdestirdi. Ol senimen ǵana kemeńger adam bolady. Basqa adammen ondaı bola almaıdy.
Sol kezde:
- E! Stýdent kezimde kók bazarǵa jıi barýshy edim, múmkin sol kezde sizden birdeme satyp alǵan shyǵarmyn, – dep oıymdy aıtyp jatyrmyn. Ol kisi úndemeıdi.
Sol kezde eki balany kórgende qyzym Azıza esime túsedi.
- Mássaǵan! Men ne degen ózimshil egoıstpin. Ózimdi ǵana oılap turmyn. Azızany tastap kettim. Kim oǵan sheshe bolady?! Kimge qaldyryp bara jatyrmyn? Joq! Men ólispeı berispeımin!
Turǵan jerimnen joǵary jaqqa qarasam, bıikte qaýǵadaı saqaly beline túsip ketken, appaq kıingen aqsaqal maldas quryp úlken kitapty ashyp otyr eken.
- Áı, balam! Kimsiń sen?
- Men Qymbat Qabdashqyzymyn, ata! Siz kim bolasyz?
- Men ajal bolamyn. Ajalmyn!
Álgi arada ne aıtarymdy bilmeı sasqalaqtap qaldym.
- E, e! Bul ómirge asyǵyp kelgen ekensiń. Seni bul jerge asyqtyryp jibergen eken. Sen óz erkińmen kelmegen ekensiń. Seni bul ómirge zorlap, kúshtep jibergen eken ǵoı. Seni óltirgen eken. Sen tipti uzaq ómir súretin adamsyń. Neǵyp bul ómirge asyqtyń?
Aqsaqal kitapty ashyp qaraıdy. Men:
- Qymbat Qabdashqyzymyn! Qymbat Qabdashqyzymyn!, – deımin.
- Túsindim, qaraǵym.
- Qalsam bola ma?
- Seniń áli dám-tuzyń taýsylatyn kún jetken joq.
- Biraq meniń keri qaıtqym da kelip, qyzymdy oılap turmyn. Ata, ólispeı berispeımin!
Osy sátte meni jumaqtyń esiginen shyǵaryp jiberedi. Kelgen qubyrmen qaıta keri baǵytqa usha jóneldim. Alystan jaryq kórinedi.
– Myna jaryqqa jete almaımyn ǵoı!, – dep oılaǵanymda oń jaqqa, qysqa jolǵa buryp jiberedi. Osy qubyrdyń ishimen usha jóneldim.
Oıanyp ketsem, operasıa ústeliniń ústindegi shamnyń jaryǵy eken. Dáriger betimdi shapalaqtap: «Prosnıs, prosnıs! Tur, tur, oıan!», – dep, betimdi uryp jatyr. Sandyraqtap, sandyraqtap úsh táýlikten keıin esimdi jıyppyn.
Men: – Boldy ma, Azıza! Boldy ma, Azıza!, – deı berippin. Esimdi jıǵanda tula boıymnyń, operasıa jasaǵan múshelerimniń aýyrǵanyn sezdim. Ana jaqta esh aýyrǵandy sezgen joqpyn. Meniń oıymsha operasıa 20 mınýt jasalǵan sıaqty.
- Operasıa 20 mınýtta tez jasaldy ǵoı, – deımin. Medbıke qyz:
- Oı, táte! Sizdiń sıstemamen jatqanyńyzǵa úsh kún boldy ǵoı, – dedi.
Bul oqıǵa 1997 jyldyń tamyz aıynda bolǵan.
«O dúnıege baryp qaıtqan» Qymbat Qabdashqyzy Orynbaevanyń ekinshi ret ólýi, dúnıege jumaqta kórgen balalaryn alyp kelýi
Ólim aldynda jatqan adamnyń aldyna (Lá ıllaha ıllallahý) dep kalımany qaıtarýdy estirtip aıtyp turyńdar.
Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.)
1997 jyly qarasha aıynyń 19 kúni úsh aıdan keıin, ishegim qaıta túıilip, operasıaǵa ekinshi qabat tústim. Burynǵy operasıa qaıta qaıtalanady.
Burynǵy kórgenderim aına qatesiz qaıta kóremin. Aldyndaǵy kórip tildesken ata (ajal) aıtady:
– Nege kele berdiń? Sen qazir qalǵyń kelse múmkindik bar. Qalýyńa bolady.Sen kele berdiń, kele berdiń ǵoı, – deıdi.
- Men emes qoı, osylaı bolyp qaldy ǵoı.
Ata: - Oılan.
Men jumaqtyń aldynan eki balany taǵy kóremin. Marattyń anasy ishke kirgizbeı bylaı deıdi:
- Qaıt qyzym, raıyńnan qaıt. Tezirek qaıt!
Men aıtamyn: - Apa! Maǵan bir múmkindik beresiz be? Men ájemdi ishine kirip bir ıiskep qaıtsam boldy. Sonan keıin qaıtamyn.
Marattyń anasy: - Ol esikke kirgen adam, ekinshi qaıtyp shyqpaıdy. Oılan. Qalǵyń kelse qal.
Osy kórgenderimdi birinshi qabat kórgende jan balasyna aıtqan joqpyn. Qoryqtym. Bul kórgenderimdi ekinshi qabat kórgenimde oılandym. Táýekelge bel býyp, aldymen kúıeýim Maratqa aıttym.
- Seniń anań meni o dúnıeden qaıtardy. Qasynda úlkendeý qyzy men kishkentaı uly bar.
Keıin bir jyldan keıin aıaǵym aýyr bolyp ekinshi qyzym Áıgerimge bosandym. Odan keıin úshinshi balam Elamandy dúnıege alyp keldim.
Basynan ótken tylsym dúnıede kórgen adam sengisiz ǵajaıyp oqıǵasyn shuraıly tilmen baıandap bergen Qymbat Qabdashqyzy sóz sońyn bylaı aıaqtady: «Men buryn qyl kópir, o dúnıe jaıly estigenmin, gazet jýrnaldardan, kitaptardan oqyǵanmyn. Biraq, senbeıtinmin. Men ózim kózimmen kórmesem eshteńege senbeıtin adammyn. Eki qabat tylsym dúnıniń týra solaı qaıtalanyp kórinýi múmkin emes qoı!
Budan buryn da, osydan keıin de tylsym dúnıe týraly neshe túrli qyzyq jaıttardy kórip turamyn. Qazir, bir Allanyń qudiretiniń sheksiz ekenin jáne o dúnıeniń, árýaqtardyń bar ekenine shek keltire almaımyn».
Qymbatty enesiniń árýaǵy bir jyl boıy janynda qoldap júrýi
Ár nárseniń kilti bar. Peıishtiń kilti kembaǵal músápirlerdi jaqsy kórýde. Paıǵambarymyz Muhammed (s.ǵ.s.)
Aldyńǵy tylsym dúnıeni kórmes buryn, taǵy bir qyzyq tylsym qubylys boldy. Maratqa turmysqa shyqtym. Ol kezde Marattyń anasy qaıtys bolyp ketken. 1994 jyly kelin bolyp túskennen keıin tús kóremin. Túsimde qazaqı toı kóılek kıip aq volgamen úıge kelemiz. Esik ashyq tur. Bıik tuǵyr tur eken. Sonyń ústine shyǵyp turmyz. Marattyń ákesi 1980 jyly dúnıeden ótken. Sol kisi jaqsy kıimin kıip bólek kúlimsirep bizge qarap otyr eken. Marattyń anasy shashý shashyp tur, sony terip alyp jatyrmyz.
Marattyń anasy Maratqa:
- O! Men qyzdy bolyp jatyrmyn. Eı, sheshek! Osy qyzdyń shashynan bir tal tússe ońbaısyń sen! Myna bala meniń qyzym! Balam, myna úıge qara!, – deıdi de meni úıge kirgizip jiberedi. Ózi kirmeıdi.
Men: - Siz úıge kirmedińiz be?
- Jooq! Men kórshilerge toı jasaımyn. Meniń Maratym úılendi. Kelin túsirdi. Toı jasaımyn, toı jasaımyn!
Tańǵa jýyq oıanaıyn dep jatsam bireý sybyrlap:
- Qymbat! Qymbat!, – deıdi.
Kózimdi ashsam aıaq jaǵymda Marattyń anasy kádimgideı tur. Óńim be, álde túsim be dep ózimdi shymshımyn. Óńim sıaqty. Maratqa qarap qolymdy sozyp oıataıyn desem, denemdi ıgere almaımyn. Qozǵalmaıdy. Ózimdi shymshylasam sezip turmyn. Marattyń anasy qabyrǵadaǵy ilýli turǵan sýretine artymen jyljyp ketip qalady. Men turamyn da:
- Marat! tur, tur!
- Ne boldy, ne boldy?!
Mamań meniń aıaq jaǵymda tur. Meni oıatty. Qyzym! Tur!, – dedi maǵan. Qarasam tańǵy saǵat 7 eken.
Marat:- Qoıshy, múmkin emes.
- Seniń anań ana sýrettegideı kıimimen keldi, – dep anasyn sýrettep berdim.
Opearasıaǵa túser kezimde Maratty anasynyń árýaǵy: - Bul úıden tezirek, ketińder!, – dep aıan berdi. Sonan keıin eki aıryq jolǵa alyp keledi:
- Myna jolda ylǵı zırattar, myna jol uzyn jol seniń jolyń.
Men aıtamyn: - Men sizdiń úıińizge baraıyn.
- Joq! Meniń úıime barýǵa bolmaıdy. Ol jaqta tek zırattar. Men zırattar jaqqa baramyn, seniń jolyń myna uzyn jol, – deıdi.
Osy tús 1997 jyldyń shilde aıynda 4-5 qabat kórinedi. Osynyń bári tylsym dúnıeniń eskertýi ekenin keıin túsindim.
Marattyń anasynyń árýaǵy, úlken qyzym Azızaǵa aýyr aıaq bolǵanymda qasymda týra bir jyl júrdi. Marat kóbinese is saparǵa shyǵyp ketedi. Úıde jalǵyz qalamyn. Kúndelikti keshkisin úıge anaý-mynaýlardy kirgizemin. Úıde baqa bolady. Baqany kórmeppin. Aıaǵymda kóterip endi basaıyn desem:
– Qyzym, abaıla. Aıaǵyńnyń astynda baqa jatyr, – deıdi. Jan-jaǵyma qarasam eshkim joq. Daýys Marattyń anasyniki. Sonan keıin: ««Bısımılahı rahhman arrahım», – desem, baqa sekirip-sekirip ótip ketti. Aýyr birdeme kótersem: «Abaıla!», – deıdi. Qorqatyn jaǵdaı bolsa: «Abaıla! Qoryqpa!», – deıdi. Sodan keıin shamnyń bárin jaǵyp qoryqpaı uıyqtaıtyn boldym. Bosanǵan kezde Marattyń anasynyń árýaǵy tóbemde turdy. Dárigerler:
– O! Qyz bosandyń, qyz bosandyń!, – dep aıtyp turǵanda Marattyń anasynyń árýaǵy kúlimdep qarap turdy. Sonan keıin Marattyń anasynyń árýaǵy qaıta qaıtyp kelgen emes.
Derekkóz: Alash aınasy
