Qamshy dese kóz aldymyzǵa órimderi bileýdeı, saby jumyr aǵashtardan, kóbinde tobylǵydan jasalǵan qarapaıym malshy quraly elesteıtini anyq.  Ár qazaqtyń tórinde turýǵa tıis osynaý qural búgingi sıpaty  sándik úshin sıaqtanyp, tústi metaldarmen qaptalyp, oıý- órnekter salynǵan áshekeıli túrleri  murajaılarmen ulttyq sývenır ortalyqtarynan ǵana ushyrasady qazyr.

Qazaqtyń sálemimen qatar júretin atalǵan at ábzeli sanalatyn kólik quraly mal basynda ǵana emes, ańshylyqta, tipti soǵysta da paıdalanylǵan. Dana qazaqta qamshy quraly bala tártıesindede mańyzdylyǵy  bar dúnıe. Mańyzdylyǵy sol balany bes jasyna deıin patyshańdaı sıla, odan on besine deıin qulyńdaı jumysqa jek, on besinen keıin dosyńdaı syrlas deıtin taǵylymdy ustananatyn qazaq halqy balam jaman bolyn dep emes, júgensiz ketpesin dep sotqarlyǵy tanylǵan balanyń qulaǵyna  osy qamshynyń kómegimen  aqylyn quıǵan. Qulaqsyzdyq tanytsa sart etken qamshymen qatar jaýyryny ashyp, sanasyna sińetin atanyń aqylyn kóńiline túıetin baba qazaqtyń jonǵan jebesi dalaǵa ketpegen. Sondaı- aq ultymyzda qamshygerlik óneri de batyrlyqtyń dara úlgisi bolǵan, mal shetine tıgen barymtashylarǵa shoqparyn qamdap úlgertpeı, tumaqtaı ushyratyn jylqyshynyń qarýy tıgen jerin tilip túsetin osy qamshy sanalǵan.  On qabattalǵan ógiz terisin qamshyny bir salǵanda- aq qaqyrata sógetin qamshygerler týraly ańyzǵa aınalyp bara jatqan áńgimeler halyq arasynda kóp- aq. Ákeniń qatal synaqtarynan shymyr da qaısar bop jetilgen ulan atanyń ǵana emes, tutas eldiń balasy, qorǵany bolǵany árıne aq úrpek kezinde qalaı baýlýyna baılanysty. Halqymyzda  er bala otbasynda ákege kómekshi bolyp, syrttaǵy sharýalaryna bolysyp, juldyzdy aspan astynda mal kúzetisip, asaý úıretý, ań aýlaý syndy tózimdilikke baýlıtyn jıyndarda azamat bop tanylsa, qyz bala árıne anasynan tárbaıe alyp, jasaý- jabdyǵynyń kesteli áshekeılerin ózi daıyndap, jeńgelerdiń syrlasy bola júrip bolashaq ana bolýǵa daıyndalǵan. Qyryq úıden tıym delinitin názik jandylarǵa arnalǵan arnaýly zańǵa qatal baǵynyp, ákeniń betine tik qaramaı, anasyna tik sóılemeı ósetin keshegi apalarymyz aldy jıyrma qursaqqa deıin kóterip, ulttyń tutqasyn óz otbasynyń anasy bolýy arqyly ustap, bir urpaqty bir urpaqqa jalǵaǵany anyq. Árıne halyq bolashaǵy urpaqtyń sanalylyǵyna, tektiligine baılanysty. Sondyqtan da bolashaǵynyń jarqyn bolǵanyn qalaǵan halqymyz bala tárbıesine beıjaı qaramaǵan.

Tarıhynda jetimi, jesiri bolmaǵan, túrmesi bolmaǵan, bir bala joq bala, eki bala jarty bala, úsh bala bútin bala dep, úıdiń bazaryn bala dep baǵalaǵan qazaq ózindik dala zańyna baǵynyp otyrsa, búginde ulttyq qundylyqtan, ulttyq bolmystan bútinge jýyq aıyrylǵanymyz ókinishti -aq. Orystandyrý saıaasaty túbimizge jetti dep keńes úkimetin kinalap kelip ek, táýelsizdik alǵan soń da eńsemizdi kóterýge talpynyp turǵanymyz shamaly. Elimizde aıtýǵa aýzyń múlde barmaıtyn statısıkalar bar, tórt júz myńǵa jýyq adam túrmeden oryn tepse, onyń basym bóligi jastar bolýy, tipti jaryq dúnıeniń dámi jazbaı tar qursaq ishinde tunshyqtyrylǵan myńdaǵan taǵdyrlarǵa kináli jaýlyqsyz áıelder, oınaqtaǵan qyz ǵumyrynda nekesiz týǵan on myńdaǵan, shetelge satylǵan myńdaǵan bala, qazaqtan jigit tappaı, qytaı men túrikterge qatyn bolǵan on myńdaǵan qyzdar, esirtkige qul bolǵan, aram sýǵa mastanǵan, qolyn shoshaıtyp ózge dinge engen san myńdaǵan qara kózder... bári- bári júregińdi aýyrtady- aq átteń... On- aq mıllıon qazaq úshin bul sandar úlken qasyret. Qyzdarymyz úlkendi úlken dep sılamaı, bir dese eki dep betten alyp, jalańash júrse ony uıat dep sanamaı, joldan tapqan sharanasyn qoqysqa laqtyryp, shylymdy burqyratyp  júrse, uldarymyz qyzdy qaryndas dep sanamaı aryn taptap, atasy aýzyn shaımaǵan aram sýdy sylqıa urttap, áskerge barsa inisine álimjettik jasap, usaqtalyp ketýi, urpaqtyń osylaı júgensiz ketkenine kináli bárimiz kiná aýdaryp qutylytyn “batys” emes, tárbıemizdiń taıaazdyǵy bolsa kerek.

Tarıh betinen ult bolyp joǵalyp ketpeýimiz kerek desek erteńge jetkizetin urpaqty jónge salýymyz kerek. Tárbıe qamshysyn ult bolyp urpaqty ashyndyra salmasaq, qasyretti statısıkalar arta túspese kemimesi kámil. Qoǵam deıtin kóliktiń tizginin ustaǵan bıliktegi bıleýshilerdiń qolyndaǵy zań deıtin qamshymyzda solqyldyq tartyp silter tusyna siltenbese alǵa basyp ketýimiz taǵy da ekitalaı...

 Nurǵalı Nurtaı