(Aqyn Serikbaı Qosannyń poezıasy týraly)

 Qoǵamnyń ózi kúndelikti damyp otyratyn qozǵalys bolsa, qazaq ádebıeti de sol ómir sekildi kúnnen-kúnge ósip-órkendep otyrady. Oǵan jyl saıyn shyǵyp jatqan kórkem shyǵarmalar men sol týyndylardy saralap kórsete biletin ǵylymı zertteýler mysal bola alady. Olaı bolsa, búgingi qazaq poezıasynyń da kún sanap ósip otyrǵanyna táýelsizdik tusynda jarıalanyp júrgen jyr joldary kýá.

Sońǵy jyldary belgili aqyn Serikbaı Qosannyń «Júregimde júz óleń» atty jyr jınaǵy jaryq kórdi. Buǵan deıin ol jyr súıer qaýymǵa «Araldy ańsaýymen» (1997) tanys bolsa, bul aqynnyń kópshilik oqyrmanǵa usynyp otyrǵan ekinshi jyr kitaby. Úsh bólimnen turatyn kitaptyń birinshi bólimi «Jyr-duǵa» dep atalady. Mundaǵy óleńderdiń bári de qazaq poezıasynyń sońǵy jyldary jańa taqyryp, jańa mazmunmen tolyqqandyǵyn kórsetedi. «Qudaı», «Quran sózi», «Muhammed paıǵambar», «Iasaýı hıkmetterin oqyǵanda», «Úmbetke», «Jyr-súnnet», «Rýhyma», «Jyr-Duǵa» syndy óleńderdiń keńestik dáýir tusynda jazylmaq túgili, Qudaı, Quran, Muhammed Paıǵambar syndy sózderdi aýyzǵa alýǵa bolmaıtyny tarıhtan málim. Sońǵy jyldary qazaq halqy ımandylyqqa jappaı bet bura bastaǵan tusta mundaı kıeli sózderdiń qazaq poezıasyna kele bastaýy da zaman talabynan bolsa kerek.

Kitaptyń betashary retinde berilgen «Shabyt shaqyrý» óleńinde lırıkalyq keıipker «Eı, Táńirim, shabyt berip shaıyrǵa, Kóńilimniń qusyn kókke órletshi!» dep aqyndyqtyń ózin bir Alladan ǵana keletin úlken qudiretti kúsh ekendigin, oǵan tek jaratqan ıemnen ǵana kómek bolaryn eskertedi. «Qudaı» óleńinde «Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn» degendeı aqyn «Aqqa Qudaı jaq» degen halyq danalyǵyn qaıta jańǵyrtyp, oqyrmanyn adamdyqqa, adaldyqqa shaqyrady. Poezıa janryndaǵy dástúr men jańashyldyq problemasyn jete zerttegen ǵalym: «Dástúr men jańashyldyqtyń ózin tek ýaqyt ólshemine qaraı ǵana ajyratýǵa bolǵandaı. Óıtkeni, bir engen jańalyq, meıli forma jaǵynan bolsyn ádebıettiń qany men janyna dóp kelse, dástúrge aınalyp ketýi de múmkin» degen bolatyn. Osy qaǵıdaǵa súıene otyryp, Qazaqtyń belgili jazýshysy Ábish Kekilbaevtyń «Dúnıe ǵapyl» jınaǵyna engen «Tańǵy kálıma», «Túngi kálıma» óleńderi qazaq poezıasyna qasylǵan jańalyq ekenin aıta kelip: «Á.Kekilbaevtyń biz kórsetken jańalyǵy bolashaqta poezıanyń dástúrine aınalýy da múmkin» degen bolatynbyz. Serikbaı Qosannyń «Tilek» óleńiniń «Bısmıllahı rahmanı-r rahım dep» bastalýy osy oıymyzdy aıǵaqtaı tústi. Endeshe keshegi jańalyq dep otyrǵanymyz búgin dástúrge aınalýy osyǵan dálel. Osy óleńinde aqyn syrt kózge ımandy bolyp kóringisi keletinderdiń ózin aldaǵanmen, Qudaıdy aldaı almaıtyndyǵyn eskerte otyryp, olardy qatty synaıdy. Túni boıy qyzoınaq salyp, kúnásin jýý úshin tańerteń Alla úıine dáretsiz keletinderden bezingen lırıkalyq keıipker Jaratqan ıemnen dúnıe, asyl buıym suramaı halyq ıgiligine jaraıtyn jyr suraıdy. Mundaı qasıet tek ónerdi shyn qurmettegen jandarda ǵana tán. «Quran sózi» óleńin:

Qudaı – jalǵyz,

Týmaıdy,

Týylmaıdy,

Jaratqannan jaqsylyq týyndaıdy.

«Quran sóz – Qudaıdyń ámiri» dep,

Perishteler táý etip dýyldaıdy-

dep bastaǵan aqyn keshegi ateıserdi Qudaıdyń bar ekendigine ılandyryp, oǵan qulshylyq jasaýǵa shaqyrady. Allanyń aq joly adasyp, shaıtannyń sýymen sýsyndap, dúnıe qýyp tóńiregine keri áser beretin jandardan bezingen lırıkalyq keıipker sózin:

Allanyń aq jolynan adaspańdar,

Qurannyń haq sózine talaspańdar.

«Aǵýzý bıllahı mın-ash-shaıtanı rájım» dep,

İbilisti inge tyǵyp alastańdar!

dep túıindeıdi.

Oqyrmanyn jaratqan kim, seni ne úshin jaratty, adam bolǵan soń ne isteý kerek, qandaı bolý kerek degen saýaldardyń jaýabymen sýsyndatqan aqyn endigi kezekte Muhammed (S.Ǵ.S) Paıǵambardyń kim ekendigin túsindiredi. Keńes dáýirinde jetim-jesir men eńbekshiniń janashyry, kósemimiz – V.I.Lenın desek, aqyn ony basqasha túsindiredi. «Qysylǵandy demegen, múminderdi jebegen, Qalaýlysy Qudaıdyń – Júrekterdiń emshisi» - Muhammed Paıǵambar. Budan shyǵatyn túıin – qoǵam ózgerge zamanda adam da. adamnyń oı-sanasy da ózgerý kerek. Endeshe, bizdiń súıenerimiz de, súıeýshimiz de bir Alla men onyń súıikti quly Muhammed Paıǵambar! Sondyqtan qamshynyń sabyndaı  qysqa ǵumyryńdy tekke ótkizbeı, «Quran – Kálem Shárifti» qolyńa al, sonda bári de jazylǵan degenge megzese, «Úmbetke» óleńinde:

Esińe al, elim, Allanyń dosyn –

Muhammed paıǵambaryńdy.

Rahym etip qutqarar sosyn,

Aq joldan taıǵandaryńdy..

Berik bol, baýyrym, til men dinge,

Basqansha qadam beıitke.

Jatarsyń sonda ımany birge

Aınalyp janyń sheıitke

dep, til men dindi qatar alyp júrý kerektigin eskertedi. Aqyn oıy dinsiz eldiń tili de, jeri de bolmaıdy degenge saıady.

Osy bólimniń úlken júgin kóterip turǵan óleńniń biri – «Jyr - Duǵa».  Bul óleńdi álemge aty belgili Aral óńirinde týyp, balyqshylardyń bel ortasynan shyqqan aqynnyń sol elge, jerge degen qurmeti dep uqqan jón. «Óli rıza bolmaı, tiri baıymaıdy» deıdi atam qazaq, olaı bolsa, bul óleńdi búgin o dúnıelik bolyp ketken aýyl azamattarynyń atyna jyrmen oqylǵan duǵa dep uqqan jón. Sebebi, «Jyr – Duǵa» keshegi Keńes odaǵynyń túkpir-túkpirine balyq jóneltýde eren eńbek etken balyqshy aýyldyń bir kezdegi tolqynmen arpalysqan balyqshylaryn eske alý ǵana emes, olardyń eńbegin jastarǵa úlgi etip, artynda qalǵan urpaqqa ata amanatyn jetkizý tárizdi:

Muny jazǵan men de seniń juratyń –

Ulyń edim bir qıyrda turatyn.

Eı, baýyrym, jyrymdy oqy, ashyrqan

İshkendeı bop nar túıeniń shubatyn...

Aqyn qalamyna kóp ilingen taqyryptyń biri – týǵan jer. Kindik qany tamǵan jerin jyrǵa qospaıtyn aqyn joq ta bolar. S.Qosannyń da bir top óleńderi sol týǵan jer jaıynda. Alǵashynda ózi týǵan aýylǵa degen qushtarlyq, oǵan degen saǵynysh sezim kele-kele Otan, Qazaqstan degen uǵymdarǵa aýysýynan onyń jalqydan jalpyǵa ótýin kóremiz. «Eski jurt jatyr el kóshken», «Aýylym – otanym», «Teńiz», «Saǵynysh», «Ata jurtym», «Teńiz jatyr...», «Araldy ańsaý» syndy óleńderinde teńizdiń keshegi býyrqanǵan tolqynyn izdegen aqyn onyń búgingi kúıin kórip kúızeledi.

Muńaıasyń, qaıda tentek tolqynyń,

Qaıta aınalyp kelmes pe eken sol kúniń?

Qaıda ketken shóp-shóp súıer ǵashyǵyn,

Sylqym sýyń sıqyryndaı sholpynyń.

Shóp-shóp súıip jatýshy ediń jıekti,

Kerbez shyńdar kóteretin ıekti.

Aq sazanyń –arýlardaı aıaýly,

Bekireler – batyr edi súıekti!-

degen joldarǵa jandy sýret bergen ol tabıǵattyń, teńizdiń muńdy beınesin jasaýda jansyzǵa jan bitire otyryp, tyń obrazdyq izdenisterge barǵan. Qazaq poezıasyndaǵy Abaı qalyptastyrǵan keıipteý de aqyn jyrlarynan molynan ushyrasady. Osy joldardaǵy «shóp-shóp súıip» tirkesiniń eki ret qaıtalanýy aqynnyń keshegi arnasyna syımaı, býyrqanyp tasyǵan Araldyń sol kúıin ańsaýyn ańǵartady. Qazaq poezıasyndaǵy sóz qaıtalaýynyń da ózindik atqarar júgi bar. Bir sózdi birneshe ret qaıtalaý arqyly sol sózge kóńil aýdarýdy qalaǵan aqyn 14 shýmaqty «Teńiz jatyr» óleńiniń árbir shýmaǵyn «Teńiz jatyr...» dep bastaıdy da onyń búgingi kúninen habar beredi. Teńizdiń erni keýip kezerýi, kóni keýip shóldeýi, kózin ashpaı jabyrqaýy, tomsarýy, tebirenýi, tolǵanýy, jabyrqaýy, ózegi órtenýi, terbelmeýi, týlamaýy syndy keıipter adam balasyna ǵana tán bolsa, osyndaı sezimderdi teńizge telýi – aqynnyń búgingi qazaq poezıasyna qosqan  kórkemdik izdenisi. Otandy «Ana» dep qabyldaǵan lırıkalyq keıipkerdi ana tiliniń búgini alańdatady. Onyń nazarynan ana tilimizdiń jaı-kúıi de tys qalmaǵan. Óz tilin bilmeıtin máńgúrtterdiń el basynda otyrýy da búgingi zaman shyndyǵy. Onyń «Kúlteginnen qalǵan kúndeı tilińdi, «Kúltóbege» tastaǵanyń neń, Elim?!» degen aqyn júreginiń zary qazaq tiliniń búgingi aıanyshty ahýalyna urpaq nazaryn aýdarady.

Onyń qalamyna tán ereksheliktiń biri – ulttyq órnekter. Jahandaný zamanyna keldik dep bizdiń qazaq keshegi qalyptasqan ádet-ǵuryp, ulttyq dástúrlerimizdi umyta bastaǵany ashshy bolsa da shyndyq. Ata-bablarymyzdan qalǵan ulttyq naqyshtarymyzdy Eýropa eliniń sán úlgisine aıyrbastaǵanymyz da búgingi kúnniń belgisi. Osyndaı keleńsizdikter jany názik aqyndy beı-jaı qaldyra almasy anyq. «Bórik jáne basqalar», «Jelmaıa mingen er qaıda?» óleńderinen qazaqy qalypty, qazaqy minezdi, ulttyq ádet-ǵurypty ańsaý men mundalaıdy. Alǵashqy óleńdegi aıyr qalpaq, tóbeteı, shoń bórik, túıe shekpen, shapan, kúrte, kımeshek, qarqara, sáýkele, aq jaýlyq, aq sháli, aq sharshy, aq oramal, kamzol, qulyn jarǵaq, tulyp pen ton syndy ulttyq kıimderimizdi mýzeı men kórmeden ǵana kórip júrgenimiz - ómir shyndyǵy. Osyndaı asyldarymyzdyń shynymen-aq kelmeske ketkeni me? degen saýal mazalaǵan aqyn:

Qulyn jarǵaq, tulyp penen ton qaıda,

Shynymenen bizdiń halyq tońbaı ma?

Babalarym balalarǵa qaldyrǵan

Ata kásip endi bizge qonbaı ma?..

dep kúrsinedi, kúızeledi.

«Jelmaıa mingen er qaıda?» óleńinde qasıetti jeti sanynan turatyn uǵymdardy eske alǵan aqyn búgingi joǵaltqan asyldarymyzǵa izdeý salady. Jetiqaraqshy, jetiqat kók, jeti jyl, jeti múshe, jeti tún, jeti kún, jeti nan, jeti ata, jeti yqylym, jeti jurt, qasıetti uǵymdardy túsindire kelip, olardy joǵaltýymyzdyń sebebin izdeıdi. Sózin: «Jerińdi satqan jebirler erińdi atypty-aý, Jel berip júrgen bularǵa aıtshy, qaı Qudaı?!» dep túıindep, oqyrmanǵa salmaqty saýal tastaıdy.

 Qazaq poezıasynan úlken oryn alatyn taqyryptyń biri - el ómirindegi irili-usaqty oqıǵalar. Bul taqyryp ta aqyn nazarynan tys qalmaǵan. Otarlaý saıasatynyń neshe túrtkisine tózgen kónteri halqymyzdyń táýelsizdikti ańsaǵan jastary bir-aq kúnde «Qazaq» degen  halyq baryn álemge tanytsa, olardyń beınesi búgingi ult poezıasyna arqaý  boldy. 1986 jylǵy «Jeltoqsan» kóterilisine arnalǵan «Jeltoqsan jyrynda» ıt jetektep, bes qarýyn asynǵan qalyń ásker men órt sóndirgish mashınalardan sýyq yzǵar esip tursa, jeltoqsannyń bet qaryǵan aıazy da deneńdi túrshiktireri daýsyz.

Degeni sol.. dáldep urǵan soıyldan,

Jer qushty ulan qaraqusy oıylǵan.

Qandykóılek, qandy kózder, qandy jas...

Qandy sýret ketpeıdi áli oıymnan.

Qanǵa bókti qan jamylǵan qyrlaryń,

Degennen soń: «qazaq bolsa, qyr bárin!»

Solyp jatty, ólip jatty jas ulan –

Jazǵy gúldeı jazyǵy joq qurbanyń...

degen joldar keshegi Jeltoqsan kóterilisiniń shynaıy sýretin beınelegen. Osy eki shýmaqta «qan» sóziniń bes ret qaıtalanýy da tegin emes. Bul – qazaq poezıasyndaǵy  qaıtalaýdyń bir túri bolsa, aqyn «qan» sózine kóńil aýdarý arqyly keshegi qandy oqıǵany eske túsiredi. 

Jınaqtyń «Jyr – sezim» dep atalatyn ekinshi bólimine negizinen mahabbat lırıkasy toptastyrylǵan. Birde, «Qaıyń – qyz, terek – jigit jarasqandaı» dep, endi birde «Men – qulany, sen – kıigi dalanyń» deıtin jigittiń qazaq qyzdaryna, súıgen sulýlaryna jyr arnaýy tabıǵı zańdylyq.

Kún batqanda araılanyp qyzyl júz,

Kókjıekten qasyn kerip aı týar.

Kókte – juldyz, qolshtyǵynda sulý qyz,

Mundaı túni bozbalaǵa qaıtý - ar

degen shýmaqty shynaıy sýretbar. «Eldiń kórki – qyz» árdaıym - aqyn nazarynda. 8 shýmaqty «Qyzdarǵa» óleńiniń tek «q» dybysymen bastalýy ǵylym tilinde – alıterasıa dep atalsa, «qyz» sóziniń birneshe ret qaıtalanýy – leksıkalyq anafora dep atalady. Osyndaǵy aıshyqtaý quraldary óleńniń nárin kirgizip, shyraılandyryp tur. Ómirdiń máni de sáni de «qyz»   dep uqqan aqyn  ony qyzǵaldaqqa, qyzyl túlkige, kúnniń nuryna, qyzyl almaǵa, qyzyl-jasyl túımege, qumshekerge, taý eligine, teńiz balyǵyna teńeıdi. Sondaı qylyqty da názik jandardyń kóńili men sezimin «Qyz kóńili – dombyranyń pernesi, Qyz sezimi – qobyzyńnyń qylyndaı» dep dereksiz uǵymdardy derekti zattarǵa teńeı bilgen. Qaıtalaýdyń ádemi mysalyn «Saǵynysh patshalyǵy» degen óleńnen de kórýge bolady. Sarǵaıǵan saǵynyshty aqyn bir «saǵynysh» sózimen san qubylta jyrlaǵan.

Lermontovtyń izimen jazylǵan «Asaý terek» óleńinde eleń etkizgen aqynnyń batys, shyǵys poezıasymen birdeı sýsyndaǵanyna onyń aýdarmalary kýá. Shyǵystan Omar Haıamnyń rýbaılaryn, Hafızdyń ǵazaldaryn,  batystan M.Iý.Lermontovtyń «Qyzyqsyz... ári kóńilsiz...», V.Vysoskııdiń «Aqyret úıi» óleńderin tárjimalap, olardy qazaqsha sóıletken. Kórkem shyǵarmaǵa qoıylatyn talaptardy tolyq ıgergen bul aýdarmalar aqyn talantynyń jańa bir qyryn tanytary anyq.

Kitaptyń «Jyr – lebiz» atty úshinshi bólimine negizinen arnaýlar toptastyrylǵan. Mundaǵy óleńderdiń birazy týǵan-týystarǵa, endi birsypyrasy qazaq halqynyń birtýar perzenttterine arnalǵan.  Qazaq poezıasynyń arǵy-bergi tarıhynda qazaq halqyna eńbegi sińgen úlken qaıratkerlerge, tulǵalarǵa óleń arnaý qalyptasqan dástúr. Aqyn jyrlarynyń bir toby osy dástúrdiń búgingi zańdy jalǵasy bolyp sanalmaq.  Atalǵan bólim:

Toılaryń toıǵa ulassyn, týysqandar,

Jyrymen jaqsylardyń tynystańdar.

Urpaǵyń ultyn súıip, jurtyn oılap,

Qashanda el basqaryp, tý ustańdar

-degen betasharmen bastalady. Máselen mereıtoı tusynda talaı aqyn jyr tolǵasa, qasıetti Túrkistannyń 1500 jyldyǵyn túrki tektes týysqandar ǵana emes IýNESKO boıynsha toılaǵan úlken merekege oraı Serikbaı óziniń jyr shashýyn arnaǵan.

Qudaı súıgen ul da bergen,

Qoja Ahmetteı tulǵa bergen.

Arystanbab bul da kelgen,

Iasaýıge qurma bergen –

Qasıetti Túrkistan!-

dep jalǵasatyn jyr joldarynan Túrkistannyń barlyq aıshyqty qasıetin tabýǵa bolady. Áleýmettik máni bar óleńderdiń qatarynda «Kitaphana – aqyl eli, mı eli» men «Kitaphanashy arýlarǵa» atty tolǵaýlardy ataýǵa bolady. Bular – Ortalyq ǵylymı kitaphananyń 70 jyldyq mereıtoıyna arnalǵan jyr-shashý.

Kitaphana – qutty meken, kıeli,

Ǵylym eli, Aqyl eli, Mı eli.

Abyzdar men ańyzdardy jınaǵan,

Kókiregi kúmbirlegen kúı eli –

dep bastalatyn jyrǵa kitaphananyń qadir-qasıetimen birge sol jerde qyzmet etetin qyz-kelinshekterdiń minez-qulqy men kópshilikke qyzmet etýdegi iltıpattary men úlken eńbekteri arqaý bolǵan. Bul óleńdi nar kóterer júkti kóterip, úlken ortalyqty basqarýda iskerligimen tanylyp júrgen Gúljıhan, Raısa syndy apalarymyzdyń tynymsyz tirligine berilgen baǵa dep uqqan jón. Qazaq halqy qyz balaǵa erekshe qurmet jasasa, el ıgiligi úshin azamattarǵa bergisiz qyzmet etip júrgen qaıratker qyzdarymyz qanshama! Bul arýlar oqyrmandardyń ǵana emes, qazaq halqynyń aıaýly da ardaqty jandary ekendigi ómirden málim. Qazaq qyzdarynyń beınesin tolyqtyrar jyrdyń biri – «Shámshá hanym». Ultymyzdyń birtýar qyzdarynyń biri Shámshá Berkimbaeva qazaq halqy úshin qyzmet etip júrgen úlken qoǵam qaıratkeri. Keshegi kúni úlken ǵylym ordasyn basqarǵan ol búginderi Qyzdar pedagogıkalyq ınstıtýtyn basqaryp otyr. «Shyqqan taýym bıik bolsyn» deıtin apamyzdyń barǵan jeri kóriktep ósip otyrǵanyna onyń júrgen joldary kýá bolady.

Alǵysyn arqaladyń qansha aǵanyń,

Armanyn aıaladyń qansha ananyń.

Bıikke ult mektebin kóterem dep,

Bir kisideı júgirdiń, Shámshá hanym!

Urpaqtyń ulaǵaty ańsaǵanyń,

Sol úshin kóz ilmediń qanshama tún.

İzdegen izgilikti bilimdiden,

Senator – Siz edińiz, Shámshá hanym!

-dep keletin jyr joldary onyń ómiri men qyzmetinen habar bereri anyq. Aqyn múshel toı ıesiniń halqyna sińirgen eńbegin dáripteı kelip, onyń jasaǵan ıgilikti isterinen oqyrmanyn habardar etip otyrǵan. Atalǵan óleńder búging Táýelsiz eldiń isker qyzdarynyń beınesin tolyqtyrary daýsyz.

Aqynnyń bir top óleńderi ǵylym ordasynda qyzmet etip júrgen bir top ǵalymdarǵa arnalady. Keıbir adamdar ony durys túsinbeýi de múmkin. Biraq bul shyn mánisinde «Jaqsydan sharapat, jamannan kesapat» degendeı eldiń zıaly qaýymynyń arasynda júrip, solardyń úlgi-ónege alyp júrgen jannyń aǵa býynǵa, úlkenge jasaǵan qurmeti dep uqqan jón. Osy qatardy «Ǵylym baǵbandary», «Syn serisi – Seraǵa!», «Babalarǵa sóz berdiń», «Jaıyq minez Ábekeń», «Ábjan Ál – Qypshaqıǵa», «Mahambetten aýmaǵan ul», «Tasjarǵan», «Marǵasqa», «Seksendegi ser», «Amangeldige arnaý», «Alpysyńdy azat eliń toılasyn», «Maqamy bólek ul» synda óleńder toltyrsa, endigi bir top óleńder qazaqtyń belgili aqyn-jazýshylaryna arnalǵan. Olar «Jyr juldyzy» (Súıinbaı Aronulynyń 190 jyldyǵyna), «Partızan jazýshy» (Ádı Sháripulyna), «Mahabbat jyrshysy» (Halyq jazýshysy Á.Nurshaıyqovqa), «Seleý shashty seri jigit kórseńiz» (Aqseleý Seıdimbekovke).

Aqyn qalamyna tán bir sheberlik – az sózge kóp maǵyna syıǵyzý. Ádette úlken ǵalymdardyń belgili aqyn-jazýshylardyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna ne ádebı murasyna arnalǵan keń kólemdi ǵylymı zertteý eńbekteri jazylyp jatady. Aqynnyń arnaý óleńderine birsypyra ǵalymdar men aqyn-jazýshylardyń ómiri men shyǵarmashylyǵy arqaý bolǵan. Ardaqty aǵalaryn Uly Jeńis meıramymen:

Jastaı sezip soǵystyń bar yzǵaryn,

Jurt aldynda ótegen paryzdaryn.

Sizder jaıly bilemiz ańyz baryn,

Ǵazız ǵalym aǵalar – naǵyz daryn!

dep, quttyqtaǵan aqyn olardyń árqaısysyna jeke-jeke jyr arnaǵan. «Syn serisi – Seraǵa» atty 11 shýmaq óleńge qazaq ádebıettanýynyń kóshbasshysy Serik Qırabaevtyń búkil ómiri men shyǵarmashylyǵy syıyp tur. Ǵalymnyń týǵan jerinen bilim izdep astanamyz Almatyǵa kelgeninen:

Jańarqany jaryp shyqqan bulaq eń,

Atasýdan atqa mingen ulan eń.

Alataýǵa jetkenińde aldyńnan,

Qol bulǵady Ǵylym atty bir álem

dep sóz etken aqyn onyń árbir eńbegin syǵymdap, túıip-túıip berýge tyrysqan. Máselen Spandıar Kóbeevtiń muralaryn jınap-terip, ony bastyrýǵa atsalysýmen birge ǵylymı aınalymǵa alǵash túsirip, sol jóninde kandıdattyq dısertasıa qorǵaǵanyn  «Orda buzyp otyzynda Seraǵań, Syılady elge Spandıar Kóbeıdi» dep eki jolǵa syıǵyzsa ustazdyq etý men ǵylymdy qatar alyp júrgendigin:

Bilimdi de, ǵylymdy da basqardyń,

QazPI-degi ustazy bop jastardyń.

Basshy boldyń Ádebıet pen ónerge,

Bederinde alpys degen asqardyń

dep jyrlaı otyryp, 1988 jyly M.Áýezov atyndaǵy Ádebıet jáne óner ınstıtýnyń dırektor bolyp kelgendigin de aıta ketken. «Ǵylymdaǵy jolyńdy ertegiden bastadyń... Qyz Jibekteı sulýmen Tólegen bop tabystyń, Baıanmenen bir taýda Qozy bolyp tanystyń... Babalarǵa sóz berip, mereıińdi kóterdiń...» degen joldar ǵylymdaǵy úlken jolyn ertegilerdi zertteýden bastaǵan akademık S.Qasqabasovtyń «Mádenı mura» baǵdarlamasy boıynsha 10 tomdyq «Babalar sózin» shyǵaryp jatqanyn osylaısha ǵalym bir tarmaqqa syıǵyza bilgen. 7 shýmaqtan turatyn «Jaıyq minez Ábekeń» óleńine ádebıettiń ardageri Á.Narymbetovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵy arqaý bolǵan.

Jaıyq minez tebirense, teńizdeı-aq,

Órge tarttyń ónerdi ógizdeı-aq.

Demep júrdiń kóp jasty qoltyǵynan,

Bireýlerge «birdeńe» degizbeı-aq

degen joldardyń alǵashqy eki tarmaǵy onyń ádebıetke sińirgen eńbegin kórsetse, keıingi eki tarmaqqa ǵalymnyń mineziniń erekshe jaratylysy sóz bolǵan.

Ádebıettiń tarıhyn zerlegensiz,

Tanytam dep Ǵabeńdi terlegensiz.

Kitaptaný ǵylymynda dara shaýyp,

Bıblıograf atanyp erlegensiz

dep onyń búkil ómirine arqaý bolǵan shyǵarmashylyǵyn jetkize bilgen. Ǵabıt Músirepov pen Q.Bekhojın muralaryn jınap, zerttep, ǵumyr boıy aınalysyp júrgen ǵalymnyń negizgi eńbekteri de osy taraptardan kórineri daýsyz. Ǵumyryn aqyndardyń poemasyn zertteýge arnaǵan ǵalymǵa endigi kezekte aqyndardyń jyr arnaýy ábden oryndy. Arnaý óleńder negizinde belgili bir adamnyń beınesin, minez-qulqyn sıpattaý maqsatynda jazylatyn bolsa, Serikbaı óleńderiniń bir ereksheligi – sol adamdardyń ómiri men shyǵarmashylyǵy, minez-sıpaty jınala kelip onyń tolyq ádebı portreti jasalýynda. Endeshe, arnaýdyń bul túri shyǵarmashylyq portet tárizdi poezıa janryna qosylǵan sony izdenis dep aıtýymyzǵa negiz bar.

Poezıadaǵy aıshyqtaýdyń taǵy bir túri – anafora. Ol negizinde óleń joldarynyń shýmaqtyń basynda biryńǵaı qaıtalaný retinde kezdesedi. Onyń Áýendik, leksıkalyq, sıntaksıstik, t.b. túrleri bolady. Osy sekildi shýmaq basynda biryńǵaı daýyssyzdardyń kezdesýi de shyǵarma shyraıyn keltire túsedi. Oǵan aqynnyń akademık Z.Ahmetovpen baquldasýyndaǵy:

Jetpisten jasyń ótkende,

Jetpis beske jetkende,

Jemisin jyldar tókkende...

Jazǵanyń qaldy jıýly...

ne bolmasa:

Júzi jaryq nur edi,

Júzden ozǵan iri edi,

Jas ǵalymǵa pir edi,

Janymyzda júr edi.

degen joldar mysal bola alady. Qazaq poezıasyndaǵy Qatýǵan, Dospambet, Shalkıiz, Aqtamberdi, Úmbetaı, Buhar syndy jyraýlar negizin salǵan tolǵaýdyń da zańdy jalǵasy kezdesedi. Ony joǵarydaǵy «Baqul bolyńyz, jan aǵa!» men akademık Zeınolla Qabdolovqa arnaǵan «Mahambetten aýmaǵan ul» óleńderinen keltirýge bolady:

Jaıyqtyń boıyn jaılaǵan –

Jaǵasy quraq qaýlaǵan.

Quraǵyn qyzdar baýlaǵan,

Balyǵyn uldar aýlaǵan,

Bıleri daýyn daýlaǵan,

Batyry jaýyn jaýlaǵan.

Atyraýdaı alypqa atasy sý jaldap,

Anasy tunyǵyna shomylyp,

Qumynda sábıi aýnaǵan –

Baıulynyń kári jerinde,

Isataıdyń elinde,

Bir ul týdy tulǵasy

Mahambetten aýmaǵan.

Alty jasqa kelgende Alqaly topta júginip,

Aýzynan ataly sózi saýlaǵan.

On besine kelgende, Atyna qamshy salmaǵan,

Sóıleıtin jerde zaýlaǵan...

Kórkemdik aıshyqtyń biri – «Asonans». Ol – óleń sózde biryńǵaı daýystylardyń qaıtalanýy. Aqyn óleńderinen mundaı kórkemdik quraldar da molynan ushyrasady:

Ádı aǵa, aıaýlymyz, tektimiz,

Á degenshe seksenge de jettińiz.

Ádebıette maıdandaǵy sekildi,

Áldeqashan partızan bop kettińiz!

Sóz qadirin bilgen aqyn árbir sózin oryndy paıdalana bilgen. Onyń qalamyna tán negizi jetistik – lırıkasynyń kórkemdik kestesi. Poezıada daýysty dybystardyń úndese qaıtalanýyn aqyn jyrlarynan molynan keltirýge bolady:

Ardaǵym eń, asaý teńiz – uly aıdyn,

Arysym-aý, munsha nege muńaıdyń?

Ańsap, shóldep kelgenimde alystan,

Aq tósińdi qımaǵany-aı Qudaıdyń?

Qazaq poezıasyndaǵy aıshyqtaýdyń bir túri – bir-birine kereǵar uǵymdardy qatar alý arqyly oıdy áserli jetkizý. Aqyn shyǵarmalarynan mundaı kórkemdik izdenister de tys qalmaǵan. «Bir jaǵy – ot, bir jaǵy – muz qaryǵan», «Bul pánı basy – kúlki, aıaǵy – muń», «Dúnıe basy – jalǵan, aıaǵy – muń», «Jaqsyny júndeı tútken jamandardyń», «Men ótermin, ómirden nadandyqpen, Jaqsylyqpen alysyp, jamandyqpen», t.b. tarmaqtardaǵy kereǵar uǵymdar birin-biri tolyqtyrý úshin qoldanylǵan. Alogızmniń oryndy paıdalanylýy shyǵarma shyraıyn keltireri anyq.

Sońǵy jyldary ulttyq poezıamyzǵa jańa serpin, jańa lep kelgeni barshaǵa aıan. Jetpis jyldan asa ateısik tárbıemen baýlynǵan keńestik dáýir urpaǵy búgingi kúni etek-jeńin jıyp, jaratqan ıeniń bar ekenin moıyndap, oǵan qulshylyq jasaýǵa bet alǵany da Egemendi elimizdiń rýhanı baılyǵy. El ishindegi osyndaı sony jańalyqty qashan-da jaýynger janr bolyp sanalatyn poezıanyń kórsete bilýi de oryndy.

Atalǵan jyr jınaǵy qazaq poezıasyna ne qosty? degen saýal týyndary anyq. Bul – birinshiden, ulttyq poezıamyzdy taqyryp, mazmun jaǵynan baıytsa, ekinshiden, aqyn alyp kelgen jańa tirkester, jańa teńeýler men epıtetter túri jaǵynan qosylǵan jańalyq bolyp tabylmaq. «Oıan, jurtym, oılan búgin, qalǵyma!» dep elin oıatýdy kózdegen aqyn óleńderiniń leıtmotıvi (ózegi) – táýelsiz eldiń baqytty ómir súrýi. HHİ ǵasyrdyń basynda Ahmet, Mirjaqyptarsha jar salǵan aqyn adamdyqqa aparar jol ımandylyq dep túsindiredi. Onyń jyrlaryndaǵy «Qudaı – jalǵyz Jar deımin», «Qudaı – nurly ımanyń», «Qudaı degen bir Alla – Islam atty din deımin», «Quran sózi – Qudaıdyń sálemi» degen tirkester Abaıdyń «Allanyń ózi de ras, sózi de ras» degen ulttyq órneginiń dástúrli jalǵasy. «Jigitke jeti óner de az» deıdi dana halqymyz, bul usynylyp otyrǵan jınaq sońǵy jyldary óziniń biliktiligimen, bilimdiligimen kózge túsip júrgen ádebıettanýshy ǵalymnyń ekinshi qyryn asha túskeni daýsyz. Aldaǵy ýaqytta «Men – Qudaıdyń qulymyn quldyraǵan, Meniń qulym sekildi qalam bitken...» dep jyrlaǵan zamandasymyzdyń qalamynan el ıgiligine jarar jyr shýmaqtary tógilip, ulttyq rýhanı qorymyzdy baıyta bersin degen tilek aıtamyz.