Búgin Túrkistan gazetiniń uıymdastyrýymen dóńgelek ústel ótti. Onda latyn álipbıine kóshý máselesi  talqylandy. Oǵan qoǵam qaıratkerleri, til mamandary, saıasattanýshy, IT mamany, tarıhshylar qatysty dep habarlaıdy Qamshy aqparattyq agenttigi.

Dóńgelek ústelde eń alǵashqy bolyp  Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ profesory, QazUǴA qurmetti múshesi Talas Omarbekov sóz aldy. Onyń aıtýynsha latyn álipbıine kóshýde biraýyzdylyq bolý kerek. 2017 jyly birden latyn álipbıine kóshýdi bastaýymyz qajet. Muny keshiktirýge bolmaıdy.

Talas Omarbekovtiń sózin Nábıjan Muhamethanuly da qup aldy. Ol ózgeler ne oılaıtynyna alańdamaı iske kirisýimiz kerek ekenin aıtty. Tarıh ǵylymdarynyń doktory, profesor Qytaı elin mysalǵa aldy. Aspan asty eliniń nebári bir-aq jyldyń ishinde ózge elderdiń pikirine qulaq aspaı, latyn álipbıine kóshkenin tilge tıek etti.

Latyn álipbıine kóshý máselesi kóterilip, naqty iske kiriskende túrli pikir aıtylatynyn, onyń ishinde qazaq klasıkteriniń shyǵarmalary oqylmaı qalady degen kúdikte bolýy múmkin ekeni aıtyldy. Saıasattanýshy Aıdos Sarym, ár jazýshy nemese aqynnyń shyǵarmalaryn jınaqtap,  arnaıy saıt qurý kerek ekenin jáne bul burynǵysynan halyqqa yńǵaıly bolatynyn aıtady.

Dóńgelek ústelge qatysqan jýrnalıs Esengúl Kápqyzy latyn álipbıine tolyqtaı kóshýimiz úshin bılik qazaq tilinde sóıleý qajettigin basa aıtyp ótti. Óıtpegen jaǵdaıda latyn álipbıine kóshý máselesi qıyndaı túsýi múmkin degen kúdigin de jetkizdi. Qazirgi bılikte otyrǵandardyń deni orys tilinde jınalys júrgizip, qujattardy da orys tilinde júrgizetinine qynjylatynyn aıtty.

Dóńgelek ústelde Álimhan Júnisbektiń pikiri tómendegideı boldy.

Álimhan Júnisbek, A.Baıtursynov atyndaǵy Til bilimi ınstıtýtynyń profesory, fılologıa ǵylymynyń doktory:

Qazaq tilinde qansha tól dybys bar, sony anyqtap alý kerek. Bas-aıaǵy 28 dybys bar. Bizge keregi 28 tańba. Eger kirme tańba kirse, júıe buzylady.

Qazaq tilinde dybys damymady. Dybysymyz Orhon Enıseı jazýyndaǵy tańbalarmen ǵana teń. Kezinde Túrki keńesi 34  tańbadan turatyn álipbı jobasyn usynǵan edi. Ondaǵy maqsat – sózdiń aıtýylýy ártúrli bolýy múmkin, biraq jazýy bárine túsinikti bolý kerek. Atatúrik latynǵa ótken ýaqytta qınalǵan. Ol ózi bylaıǵy ýaqytta arab tańbalarymen jazyp otyrady eken. Bizdiń de basymyzdan osy jaǵdaı ótýi múmkin. Biz de latynǵa ótetin kezde Elbasynyń ózi úlgi kórsetip berse, bári de jyldam kóshedi.

Eger latyn álipbıine qazaqtyń tól dybystaryn baptap úıretsek, túk te qıynshylyǵy joq. Ári ketke eki-úsh jylda latynsha jazyp, oqyp shyǵamyz.

A.Baıtursynov atyndaǵy til bilimi ınstıtýty dırektorynyń orynbasary Anar Fazyljanova latyn álipbıine kóshken sheteldiń tájirbıesimen bólisip, oǵan kóshýde basa nazardy nege aýdarýymyz qajet ekenin aıtty.

«2007 jyldan beri osy máselemen aınalysyp júrmin. Bizdiń til bilimi ınstıýty  sheteldiń tájirıbesin zerdelep, zerttep júr. Basqa eldiń mamandary basqa eldiń álipbıin jasaı almaıdy. Bul jerde ıedologıamen, saıasatpen baılanystyrýdyń qajeti joq. Tildi sheshken kezde bári de sheshiledi. Eger til tanýshy mamandar myqty bolsa, kez kelgen álipbıdi latynǵa ákelýge bolady.

Ázirbaıjannyń, Ózbekstannyń myqty ǵalymdarymen kezdestik. Olar jylarman boldy. «Sizder Elbasylaryńyzǵa jetkizińizder! Álipbı tańdaý óte qıyn is. Ony taza ǵalymdarǵa berińizder. Al bizdegi komısıada eki ǵana ǵalym bolsa, qalǵany sheneýnikter», – dedi.

Ázirbaıjan  ǵalymdary: «1990 jyldardyń ózi ázirbaıjan tili –  elıtanyń tili boldy. Olardyń óz tilinde sóıleýi úlken ımıj boldy.  Latyn álipbıine kóshkende bizge kerek emes dúnıelerdi latynǵa aýdarǵan joqpyz» dedi. Sondyqtan qarsylyq bildirgen pikirlerge túsindirme sharasyn júrgizýimiz qajet.

26 perne taqtadaǵy grafemalardy ǵana bergen. Bizdegi «s» men «h» árpiniń tirkesetin jeri bar. Tehnıkany tilge ıkemdeý kerek. Al túrikter kóshken kezde tehnıka da bolǵan joq. Olar qabyldaǵan áripter boıynsha tehnıka jasap aldy.

Biz postkeńestik keńistikte ómir súrip jatqan el retinde orys tilinde oqýdan, jazýdan qasha almaımyz. Bul jerde óz tilimizdi saqtaý ǵana mańyzdy. Al bizdegi halyqtyń birneshe paıyzy aǵylshyn tilinde sóılese áńgime basqa. Álipbı jobalarynyń redaktory retinde baıqaǵanym, orys tilinde ataýlar, sózder kóbeıip kele jatyr. Latynǵa taza tildik tanymdyq turǵydan kóshýimiz kerek.

Latyn jahandyq damýda belgili bir júk arqalap otyr. Qarapaıym ǵana mysal. Nege japondar, qytaılar brendtik taýarlaryn ózderiniń ıeroglıfterimen jazbaıdy?..

Álipbı tańdaý –  jumystyń on paıyzy ǵana. Sondyqtan basqa da túsindirý jumystaryn júrgizý kerek» dedi Anar Fazyljanova