Ózbekstan prezıdenti Shavkat Mırzıeev ózbek fılmderin shetelderde nasıhattaýdy tapsyrǵan eken. Spýtnık Ózbekstan portalynyń málimetinshe, respýblıkalyq fılmder shettilderge aýdarylyp, álemdik kınofestıvaldarda boı kórsetetin bolady. Ózbek kınosynyń sharyqtap damýyna prezıdenttiń ózi qoldaý kórsetip otyr.

«Ózbekkıno» ulttyq agenttigi de ulttyq kınolaryn damytýǵa kúsh salýdy qoldaryna alǵan. Sondaı-aq, Mırzıeev aldaǵy jylda túsirilmek kınolardyń josparyn da belgilep qoıdy. Máselen, 2018 jyly 20 tolyq metrajdy fılmderdi qarjylandyrý josparda bolsa, 2020 jyly 30 fılmdi qarjylandyrýdy oılastyrdy. Balalarǵa arnalǵan ázil kınolar men múltfılmder de shetten tys qalǵan joq. Jalpy ózbek fılmderin álemdik naryqqa baǵyttaý kózdeldi.

Búginde ózbek fılmderiniń sanynda shek joq shyǵar. Qazaqstanda kórsetilgeni qanshama, kórsetilmegeni taǵy bar. Bir Qazaqstannyń ózinde apta saıyn ózbek fılmderi úzdiksiz kórsetilip turady. Máselen, Qazaqstan Ulttyq arnasynan ár demalys kúni ózbek kórkem fılmderin tamashalaı alasyzdar. 31 arna da ár jeksenbisin ózbek pen qyrǵyzdyń kınosyna arnaıdy.

Jaqsy... Kórsetilsin... Kınolaryn kórý-kórmeý jaǵyn halyq ózi shesher, óz baǵasyn bere jatar. Alaıda kınolaryn damytýǵa qosyp jatqan úlesi kóńil kónshiterlik is. Oǵan memleket prezıdentiniń ózi úles qosyp jatsa, erteńgi kúni álemdik arenaǵa shyǵyp, eń aldyńǵy qatarda turmasyna kim kepil?!

Al endi sol ózbektiń fılmderi álemdik arenaǵa shyǵýǵa laıyqty ma? Qazaq fılmderiniń ózbek fılmderinen qaı jeri kem, nesimen artyq? Sol jaǵyna toqtalyp kórelik...

Qazaq fılmderiniń deńgeıin halyq ózi saralap alar. Alaıda, qazaq kınosy damyp, órkendep ketken dep aıtýǵa aýyz barmaıdy. «Bári alda, bolashaqta damıdy, ósedi, órkendeıdi, qazaqty búkil álem tanıdy, tek ýaqyt kerek» dep ózimizdi sabyrǵa shaqyryp qoıamyz. Kúteıik endi...

Deı turǵanmen, qazaqtyń tól týyndylary búginde sharyqtap shyǵyp jatyr. Kóńil qýantady. Qazaqstandyq ár arna qazaqstandyq serıaldarmen tolyqqan. Tek bir másele bar – álgi fılmderden qazaqy ıis shyǵyp tura ma, ony kórgen sheteldik azamat qazaq degen ultty tanı ala ma?

Bizdegi másele – sol. Osy ýaqytqa deıin túrik pen gollıvýd fılmderin tamashalap keldik, endi ózimizdiń otandyq kórkem fılmderimiz shyqty ma degende, kórgenimiz kóńil kónshite qoımady. Tarıhı fılmderdiń jóni bir bólek. Táýelsizdik alǵaly aýqymdy deńgeıde túsirilgen «Kóshpendilerden» bastaý alyp, «Qazaq handyǵyna» deıin jalǵasqan tarıhı fılmder men serıaldardan qazaqtyń, qazaqtyqtyń ıisi shyǵyp turatyny haq. Sebebi qazaqtyń tarıhy beınelenýi tıis, qazaqtyń tili, dili, dini, mádenıeti kórsetilýi kerek. Al oǵan bılik qanshalyqty qoldaý tanyta aldy? «Qazaq eli» teleserıalynyń túsirilimi jaıynda aqparat ótken jyldan beri taralyp keldi. Áý basta jobany júzege asyrý úshin 5 mln. dollar bólingen edi. Keıin daǵdarystyń kesirinen be, ulttyq qundylyǵymyzdy dáripteıtin serıaldy qarjylandyrý toqtap qalǵan. Sóıtip kraýdfandıng ádisi arqyly halyqtan 101 mln. teńge jınalyp, serıaldy túsirý bastalyp ketken. Odan ózge de qazaqtyń tarıhyn dáripteıtin fılmderdi túsirýde týyndaıtyn qıyndyqtar jetkilikti. Rejıserler men avtorlar sol fılmderdi ózderi úshin túsirip júrgendeı, halyqtan kómek surap júrgeni qanshalyqty durys?! Kerisinshe, qazaqtyń ár azamaty óz tarıhyn bilip júrsin, qazaq ultynyń mádenıeti dáriptelsin degen maqsatpen bılik ataýly árdaıym qoldaý kórsetip tursa, ulttyq qundylyǵymyz óshpek emes.

Al qazaqtyń búgingi ómirin beıneleıtin XXI ǵasyrdyń fılmderi men serıaldaryna qandaı baǵa berer edińiz? Bir apamyz otandyq «Syrǵalym» teleserıalyn kórip otyryp, «Mynaýyńdy túriktiń fılmderine uqsatyp túsire salǵan ǵoı?!» degen edi. Iá, kelispeske bolmas... Dál sol ýaqytqa deıin tek túrik pen úndiniń serıaldaryn tamashalap úırenip qalǵan qazaq ózimizdiń otandyq týyndydan eshqandaı erekshelik kóre almaǵany baıqaldy. Kópke topyraq shashýdan aýlaqpyn, alaıda qazaqtyń búgingi kınosy ulttyq qundylyqtan alshaqtap qalǵany ókinishti. Til máselesi bólek áńgime... Qazaqshasy men orysshasy shubarlanǵan, eýropalyq daǵdyǵa oıysqan qazaqstandyq fılmderden qanshalyqty tárbıe, úlgi-ónege alyp jatyrmyz?

Ózbek kınolarynyń arasynda sapasyzdary da kezdesip jatady. Biraq qaı kınosyn alyp qaramasaq ta, ózbektiń ıisi múńkip turady, «E-e-e, ózbekter me?» deımiz fılmderin kórgen boıda. Sebebi qundylyqtan aspaıdy, ádepten ozbaıdy. 1 saǵattyq fılmderiniń ózinde ózbek halqynyń mádenıetimen tanysyp shyǵamyz. Onyń ústine Ózbekstanda ózbek televıdenıesinen ulttyq qundylyqqa jat, halyqty teris tárbıeleıtin kereǵar dúnıelerdi kórsetýge tyıym salý týraly zań shyqqan edi. Búginde búkil álemdi jaýlaǵan +18 bolatyn baǵdarlamalardy múldem joıdy. Kınolary bolsyn, beıneklıpteri bolsyn, ózbektiń naǵyz qundylyǵyn aıqyndap turatyn týyndylarǵa tolyqty. Sebebi bılik ózbek televıdenıesine de asa mán bergen. Halqy ne kórip jatyr, neden tálim-tárbıe alýda, bári de bıliktiń kóz aldynda.

Eriksiz rıza bolasyń... Sóıtip, Qazaqstan televıdenıesin bir sholyp shyǵasyń. Sholısyń da, kúrsinesiń... Nege? Ánshi Meırambek Bespaev aǵamyz bir suhbatynda aıtqandaı: «Gákký arnasy alǵashynda qazaqtyń ulttyq ónerin dáripteıtindeı kórinip edi, búginde nebir saıqy-mazaqqa tolyp ketken». Iá, ashyq-shashyq kıingen arýlarymyz ben qulaqtaryn tesip, shashtaryn boıaǵan erlerimizden áýezdi «Gákký» arnasy bosar emes.

Kez-kelgen ultty ult retinde tanytatyn qundylyqtardyń biri – televıdenıe salasy. Onda ne kórsetilip, ne aıtylyp jatqanyn baqylap otyrý sol baıaǵy bılik ataýlyǵa tán emes pe?! Qazaqtyń salty men mádenıetin ózge úshin emes, eń aldymen óz urpaǵymyz úshin jóndi dáripteı bilsek, Qazaqstannyń bolashaǵy da jarqyn. Sebebi, ulttyq qundylyqty boıyna sińirip ósken bala erteńgi kúni óz elin odan ári órkendetý úshin eńbektenetin bolady, ultyn súıip ósedi. Al buǵan qazaq televıdenıesiniń, qazaq kınosynyń qosar úlesi mol.

Onyń ústine, qazaqstandyq fılmder Ózbekstan prezıdenti óz baqylaýyna alǵan ózbek fılmderiniń tasasynda qalyp qalmaı ma degen de oı keledi. Bir ǵana rejıser, jalǵyz prodúser aýqymdy dúnıeni jasaı almaıdy. Olarǵa qoldaý kerek, ol qoldaý bılik tarapynan bolsa, nur ústine nur emes pe?! Qoldaýdan keıin keregi – halyqtyń senimi. Moıyndaýymyz kerek, qazaq halqy qashan da synaýǵa daıyn turamyz. Qazaqtyń kınosynan ózbektiń kınosy artyq deımiz de, alashapandylardy tamashalap otyryp alamyz. Kerisinshe, ózimiz qazaqtyń ulttyq qundylyǵyn dáripteıtindeı fılmderdiń kóbirek túsirilýin rejıserlar men avtorlardan nege suramaımyz, nege talap etpeımiz?! Úlkenderimiz bar bilgenin aıtyp, aqylyn qosyp, kishisi senim bildirse, qazaq rejıserlary úshin de alynbas qamal joq. Olardyń sheteldik rejıserlardan qaı jeri kem? Talap eteıik, seneıik, qazaqtyń tól týyndylaryn qoldaıyq!

Gúlim JAQAN