Rýhanı-ónegelik tárbıe negizi otbasynan týyndap, otbasynan ári qaraı damıdy. Otbasyndaǵy bas ustaz - ata-ana. Ultymyzda «Uıada ne kórseń, ushqanda sony ilersiń» degen dana sóz bar. «Bala qyran bolý úshin, ony samǵatyp ushyratyn ata nemese áke de qyran bolý kerek» - dep, otbasylyq tárbıege erekshe toqtaǵan. Ár otbasynda ata- ananyń orny bólek. Bala ákeden - aqyl, anadan - meıirim alady. Osy oraıda oraldyq Birjanovtar januıasy týraly sóz qozǵamaqpyz. Bul januıa «Mereıli otbasy» baıqaýynyń qalalyq kezeńinde bas júlde alyp, oblystyq týrda arnaıy atalymǵa qol jetkizgen bolatyn. Otaǵasy Serikjan Birjanov jeti perzenttiń asqar taý ákesi. Ol 1973 jyly Qostanaı qalasynda dúnıege kelgenimen, onyń balalyq shaǵy burynǵy Taıpaq aýdanynyń Óleńti aýylynda ótken. Sondaǵy orta mektepti támamdaǵan. «Naǵashy jurt synshyl, jaqsyńa súıinedi, jamanyńa kúıinedi, árdaıym tilekshi, tileýqor bop júredi» degen ras eken. Naǵashy atasy Áýshet Jumaǵalıevten kóp tálim-tárbıe aldy. «Erte turǵan erkektiń yrysy artyq» degen qaǵıdany ustanǵan atasy eńbekke baýlydy, salaýattylyqty janyna serik etýge daǵdylandyrdy. Aıtar oıyn anyq ta qysqa jetkizýge ári bir sóıleýge mashyqtandy. Jylqy úıretip, at ábzelderin jasap, ulttyq ónerdi, salt-dástúrdi meńgerdi. Munyń bári áskerde de, úlken ómirde de kóp kómegin tıgizdi.
Áskerden kelgen soń aýyldasy Gúlmarjanǵa kózi túsip, artynan ekeýi otaý qurǵan. 90-jyldardyń ortasynda qaladaǵy balabaqshalardyń birinde tárbıeshi bolyp jumys jasap júrgen Gúlmarjan aldaǵy ýaqytta 7 balany dúnıege ákelip, shyn máninde tárbıeshi atanatynyn áste bilgen joq.
— Gúlmarjan shynaıylyǵymen, qarapaıymdylyǵymen unady. Mysaly, otasqanymyzǵa shırek ǵasyrǵa jýyq ýaqyt ótse de onyń áli kúnge deıin boıanǵanyn kórgen emespin. Úılenbesten buryn oǵan betke jaǵatyn qymbat boıaý alyp bergenim esimde. Sol aqyry paıdalanylmaı qaldy. Jan dúnıesi de taza ári baı. Sosyn kópshil adam. Úıge bir kún qonaq kelmese, birtúrli bolamyz. Bizdiń shańyraq kótergen kezimiz el táýelsizdiginiń eleń-alań shaǵy, qıyn ýaqyt qoı. Aýyldaǵy jaǵdaıymyz múshkildenip ketkesin, amalsyz Oralǵa kóshtik. Alǵashynda bazarda júk tıeýshi boldym. Men sekildi jigitter kóp, bárimizge birdeı jumys bola bermeıdi. Keıde qurqol qaıtasyń. Al úıimizden kelimdi-ketimdi kisi arylmaıdy. Sondaı kezde bir qabaq shytpady ǵoı. Ómir jolymyzda kezdesken túrli qıyndyqtarǵa moıymady. Eń bastysy, meniń tik minezime áli kúnge deıin shydap keledi. Adam eseıe kele minezi jumsarady eken. Óz-ózińdi tárbıeleı bastaısyń. Buǵan zaıybymnyń da qosqan úlesi bar. Marqum qaıyn atam Amangeldi Shúıinishqalıev kópti kórgen erekshe jan edi. Onyń da tárbıesin aldyq. Máselen, bir qateligińdi kórse, tike betińe aıtpaıdy. Bireýdi mysalǵa alyp, sonyń qylyǵy men isin áńgimelegen bolyp jetkizedi. Sol kezde aǵattyǵyńdy túsinesiń. Mine, osyndaı ómir kórgen, aýyzynda ataly sózi bar jandardan kóbirek tálim alýǵa tyrystym. Osyndaı kórgen-bilgenderimdi, oqyǵan-toqyǵandarymdy endi balalaryma aıtyp otyramyn. Qur aıtý azdyq etedi ǵoı, ispen de kórsetýge tyrysamyz. Naqtylap aıtsam, otbasymyzda barynsha ulttyq salt-dástúrimizdi ustanamyz. Balalarymmen birge kitap, gazet-jýrnal oqımyz. Mysaly ózim Muqaǵalıdyń, Muhtardyń óleńderin jıi-jıi oqýǵa tyrysamyn. Úlken balalarym «Abaı jolyn» oqýda. Balanyń ınternetti bilgeni jaqsy, biraq ol kitap pen gazettiń ornyn bas almaıtyny anyq. Balalarymnyń sózdik qory mol, rýhanı turǵydan baı bolǵanyn qalaımyn. Sol sebepti olardy kitaphanalarǵa aparyp turamyn. Jalpy meniń depozıtim de, ınvestısıam da — balalarym. Qarjy tússe, ony oılanbastan balalarymnyń qosymsha bilim alýyna, shyńdalýyna jumsap otyramyn.
Jeti perzentimniń úsheýi ul bala. Áke retinde olardyń tárbıesine de kóńil bólip turamyn. Er bala fızıkalyq turǵydan myqty, shymyr bolýy kerek dep esepteımin. Erteń olar otbasyn, Otandy qorǵaýǵa qabiletti bolýǵa tıis. Soǵan oraı Tımýr, Rýstam, Ámirsultannyń qol eńbegimen, sportpen aınalysýyn qadaǵalap júremin, — deıdi Serikjan.
Osy áńgime barysynda uqqanymyz, Birjanovtar otbasyn naryqtyń qyspaǵynan saýda qutqarypty. Bastapqyda bazarǵa shyǵyp kókónis satty. Saýdaǵa shyǵaratyn ónimderdi qol arbamen ákelip júrgen. Keıin velosıpedpen tasydy. Artynan kólik aldy. Tıynnan tıyn qurap, ózderi shaǵyn dúken saldy. Osylaısha jeke kásipker atandy. Qazir Serikjan shaǵyn seriktestik ashyp, qurylys salasynda qyzmet etýde.
Bul januıanyń 1997 jyly ekinshi perzentteri dúnıege keledi. Esimin kim qoıamyz dep jatqanda dostary «Bankrotbek dese qalaı?» dep ázildemesi bar ma? Serikjan oǵan namystanyp «bul balam bizdi de, eldi de bankrot qylatyn emes, jarylqaıtyn azamat bolady áli» dep atyn Tımýr qoıypty. Artynan dúkenine osy ataýdy bergen eken. Shúkir, sol Tımýr bıyl Qurmanǵazy atyndaǵy saz kolejin ınterer dızaıneri mamandyǵy boıynsha bitirip, endi BQMÝ-da joǵary bilim alýda.
Al tuńǵyshtary Nazerke bıyl BQMÝ-dyń pedagogıka fakúltetin úzdik bitirip, magıstratýrada oqyp jatyr. «Negizi meniń minezim ákeme tartqan, sol sebepti áskerı salanyń mamany bolýdy oılaǵanmyn áli de armandaımyn. Biraq ata-anam qyz balaǵa muǵalimdik qolaıly ǵoı degesin gýmanıtarlyq salaǵa betburdym, — deıdi Nazerke. — Ózim ákemdi úlgi tutamyn. Boıynda burynǵy qazaq batyrlarynyń minezi baryna qýanamyn. Osy minezine oraı ony kópshilik syılaıdy, keıbireýler júreksinip syrt aınalyp júredi. Eger ákem oqyǵan bolsa, ol saıasatker bolar edi dep oılaımyn. Sebebi, saıası saýatty, ár nárseniń artyn bilip, boljap otyrady, oıyn adamnyń júregine deıin jetkize biledi. Eń bastysy ol adamdy sendire alady. Mysaly úshin bıyl bizge magıstratýraǵa túsýge 3 grant bólindi. Oǵan 8 adam talastyq. Ýnıversıtette júrip granttardyń bári satylyp ketti, esh múmkindik joq dep estip ýaıymdap júrgenbiz. Ákem basynan-aq ýaıymdama bir grant seniki dedi. Eger satylyp ketse, ne basqa jaǵdaı bolsa, qarap qalmaı, ádildik úshin kúresetinin aıtty. Nátıjesi ákem aıtqandaı boldy. Bir grattyń ıesi atandym».
Bul januıadaǵy balalardyń laqap attaryn estip tańqaldyq. Máselen, Nazerke – mınıstr, Tımýr – sáýletshi, Rýstam – botanık, Dilnaz — aktrısa, Ámirsultan – general (Asylym men Medına balabaqsha qabyrǵasynda júrgendikten ázirge kúlimkóz ben aqqulynshaq atanyp júr). Ákeleri qoıǵan bul búrkenshik at balalardyń ózderine degen senimderin qalyptastyrýda. Urpaǵynyń boıyna ulttyń salıqaly salt-sanasyn sińirip, ulyn ımandylyqqa, qyzyn ınabattylyqqa tárbıelep, aq adal eńbegimen el-jurtqa elenip otyrǵan Birjanovtar otbasy berekeli shańyraq retinde osyndaı bedelge ıe.
Gúlim AQAP,
Batys Qazaqstan oblysy
