Ómirdegi eń qorqynyshty da, aıanyshty jaǵdaı — sharasyzdyq pen májbúrlik. Ómirińniń kóz aldyńda zýyldap ótip bara jatqanyn kógildir ekran syrtyndaǵy kórermen sekildi syrttaı baqylap qana qoıyp, ony ózgertýge, jaqsartýǵa qaýqarsyz bolý — mine naǵyz tozaq.

Qazirgi kezde qoǵamda órship turǵan problemalardyń biri — nashaqorlyq. Osy derttiń beleń alýyna baılanysty Qamshy.kz aqparat agenttiginiń tilshisi 30 jyl boıy esirtki qabyldaǵan naýqaspen suhbattasty.

Beısenbi.  Narkologıalyq emdeý ortalyǵynda jarty jyldaı qonaqtaǵan onyń  turaqty emdelýshisi Eriktiń (esimi ózgertildi) búgin  kóńil-kúıi kóterińki.

Bul kezdesýde reńi qaraýytqan, júzi solyńqy, ómirge ókpeli, ókinishi men muńy kóp adamdy kóremin dep kelgenmin.  Orta boıly, basynda sırek qara shashtary ǵana qalǵan, júzi synyq, betin ájim basqan Erikti kórgenimde, aldymda men oılaǵandaı  ómirge ókpesi qara qazan, qorlyq kórgen adam emes, qarapaıym ǵana  er adam turǵandaı kórindi. Biraq, onyń jan-dúnıesindegi alaı-dúleıdi ózinen basqa eshkim sezbesi anyq.

Sharasyzdyqty, senimsizdik pen kúmándi, óz ómirine degen nemquraılylyqty, bolashaǵyna degen úmitsizdikti osy er adam kózinen kórdim. Qarsy aldymda jasy 47-ge kelse de, áli de eseımegen, aqyl toqtatpaǵan er adam otyrdy.

 Jaqsy kóńil kúıde otyrǵan Erikti áńgimege tarttym. Ol maǵan basynan ótken jaǵdaıyn, qalaı nashaqor atanǵanyn aıtyp berdi.

"Jasym 47-de, on segiz jasymnan anasha shektim. Sodan keıin opıýmdy, geroın shyqqan soń, geroındi  kórdim. Qasymda bolǵan adamdardyń kóbi qaıtys bolyp ketti. Ol kezde barlyǵy esirtki shegetin. Qyzyǵýshylyq boldy. Esirtkiniń dámin tatqym keldi".

— Qazir 47-desiz. Sonda jıyrma toǵyz jyl boıy esirtkige áýes boldyńyz ba?

Iá. Sońǵy ýaqyttary geroın paıdalandym. Internet shyqqan soń, esirtkini ınternet arqyly satyp alyp júrdim.

Basynda qyzyq boldy. Eshteńe sezilgen joq. Osydan on bes jyl buryn dárigerlerge qarala bastadym. Kóp jerlerge baryp emdeldim. Osynyń kesirinen otbasym joq. Bitirgen oqýym, mamandyǵym boıynsha jumys ta istep kórmedim.

— Osy ýaqytqa deıin qaıda jumys istedińiz? Nemen aınalystyńyz?

Túrli kompanıalarda jumys istedim. QazUÝ-dy zańgerlik mamandyǵy boıynsha bitirgen bolatynmyn. Alaıda, óz mamandyǵym boıynsha jumys isteý buıyrmady. Áý basta, óz bıznesim boldy. Kólik te, múlik te barlyǵy boldy.

Arnaıy baqsha ósirý, landshaft dızaınyna baılanysty kýrstardy oqyp, osy salada jumys istedim.

— Qazirgi jaǵdaıyńyzda qasyńyzdaǵy jaqynaryńyz qanshalyqty qoldaý kórsetip jatyr?

Anam bar.  Qaryndasym, baýyrlarym bar. Kelip turady. Barlyǵynyń óz otbasylary, problemalary bar. Biraq anda-sanda kelip jaǵdaıymdy bilip turady. Men olarǵa renjimeımin.

— Osy jaǵdaıǵa túsken soń, sizden teris aınalǵandar boldy ma?

 Boldy. Durys istedi dep oılaımyn.

— Otbasyn qurmaǵanyńyzǵa ókinesiz be?

Ókinish bar. Biraq bir jaǵynan otbasyn qurǵanymda, olarda qınalar edi ǵoı  deı oılaımyn. Jalǵyzbastymyn. Sondyqtan, qazir eshkimniń aldynda jaýapkershiligim joq.

— Nege ókinesiz?

Otbasyly bolýǵa kesh sıaqty. Osy bólimshede emdelip jatqanyma tórt aı boldy. Emdelýge óz erkimmen baratynmyn. Sońǵy jyldary májbúrli túrde emdeıtin bólimdemin. Esirtki paıdalanǵanyma ókinemin...

— Emdelý prosesi qalaı ótip jatyr?  Qalaı sezinesiz ózińizdi?

Jaqsy. Em tolyq kómektesip jatyr dep aıta almaımyn. Árıne, barlyǵy ózińe baılanysty. Osynyń aldynda aqyly bólimderde de emdeldim.

— Qandaı armandaryńyz, josparlaryńyz  bar?

Basty armanym — esirtkini tastaý. Sonda bári jaqsy bolady. Bir jyldary birneshe ýaqyt boıy esirtkini paıdalanbaı ketkenmin. Bir ret qana paıdalanam dep oılaısyń, biraq odan keıin ózińdi toqtata almaı qalasyń.

— Nashaqorlyqtan bir jolata qutylýǵa bolmaıdy degen pikir bar. Jazylatynyńyzǵa senesiz be?

Senemin. Keıde saýyqqandaı bolamyn, keıde kerisinshe ózgerip ketemin. Jas ta emespin. Anamdy, qaryndasymdy aıaımyn. Esirtkini qatty qalaǵan kezde (lomka) otyrsań otyra almaısyń, jatsań jata almaısyń, kirerge tesik tappaı ketemin. Amal joq,  dári iship uıyqtaısyń.

— Qandaı qyzyǵýshylyqtaryńyz bar?

Ósimdik, gúlder unaıdy.  Bólmemde birneshe gúlim bar. Landshaft dızaınymen aınalysqym keledi.

— Dál osyndaı jaǵdaıǵa tap bolǵan jastarǵa qandaı keńes berer edińiz?

Múldem jaqyndamaýǵa keńes beremin. Ómirlerine balta shabady. Onyń qyzyq eshteńesi joq. Qazir zaman ózgerdi. Jastarǵa qyzyǵatyn nárse kóp. Qazirgi jastar aqyldyraq qoı. Qyzyǵýshylaqtary da kóp. Sportpen aınalysqandary durys.

— Siz qudaıǵa senesiz be? Qıyn jaǵdaıǵa tap bolǵan adamdardyń kópshiligi dinge, senimge, qudaıǵa bet burady.

Dindi, ıslamdy ustaný úshin araqty, esirtkini paıdalanbaýyń kerek. Men adamdarǵa senbeımin. Búgin namaz oqyp, erteń kórseń araq iship otyrady. Ondaılardyń talaıyn kórdim.

Men jeke basym ateıspin. Ózime ǵana, óz kúshime ǵana senemin. Anam qajyǵa barǵan kisi. Maǵan dinı kitaptar beredi. Biraq  olar maǵan qyzyq emes. Senbeımin. Múmkin senimge áli daıyn emes shyǵarmyn.

— Sharshaǵan joqsyz ba?

Árıne, sharshadym.  Biraq óz ózińdi ustaý úshin erik-jiger kerek. Álsizbin...

Almaty qalalyq narkologıalyq medısınalyq áleýmettik túzetý ortalyǵynyń №8 bólimniń meńgerýshisi Danıar Saparuly  12 jyldan beri nashaqorlardy, maskúnemderdi  emdeıdi. Tájirıbeli maman esirtkige táýeldi emdelýshilerdiń  kóp jaǵdaıda dertterin asqyndyryp keletinin aıtady, sebebi olar ózderiniń  dertke shaldyqqanyn moıyndamaıdy. 

Esirtkini tutynǵan adamnyń psıhıkasynda aýytqýlar bolady. Naýqastardy   emdeý kezinde olardyń óz dertteriniń zardabyn túsinbeýi-olarmen jumys isteýdi qıyndatady. Emdeý kezinde táýeldilik dertiniń adam aǵzasyn, sanasyn  bılep-tósteıtin, onyń shyrmaýynan qutylatyn bir ǵana joly – em qabyldaý ekenin aıtyp túsindiremiz. Keńes beremiz.  Mysaly, basqa dárigerlerge  naýqas ózi kómek izdep kelýge qaýqarly. Emdelýshi ózi talpynady, ózi izdenedi. Al esirtkige áýes adam eshqandaı em qabyldaýdyń qajeti joq dep esepteıdi. Sondyqtan dáriger-narkologtar úshin naýqasqa dertke shaldyqqanyn túsindirý, ony emdeý kerek ekenin jetkizý qıyn, — deıdi maman.

— Abstınenttik sındrom (lomka) kezinde nashaqorlardy qalaı tynyshtandyrasyzdar? 

   Abstınenttik sındrom kezinde (lomka)  narkologıalyq emdeý  standarttaryna sáıkes naýqasqa ózine kerekti emdi kórsetemiz. Ony dárilerdiń kómegimen osy jaǵdaıdan shyǵara alamyz.

Jalpy, nashaqorlyq  derti eki deńgeıden turady: psıhıkalyq jáne fızıkalyq táýeldilik. Joǵaryda aıtylyp otyrǵan «lomka» fızıkalyq táýeldiliktiń belgisi. Bul jaǵdaıda dárilerdiń kómegimen standartta kórsetilgen em arqyly kómek kórsete alamyz, al psıhıkalyq táýeldilik, qarapaıym tilmen aıtqanda, esirtkige áýestik uzaq ýaqyt boıy emdeýdi talap etetin patologıalyq jaǵdaı.

 — Emdelýge qansha ýaqyt kerek?

Fızıkalyq táýeldilikten  ortasha eseppen 7-14 kúnde aıyǵýǵa bolady. Al psıhıkalyq táýeldilik, ıaǵnı patologıalyq áýestik uzaqqa sozylatyn proses jáne odan aıyǵý úshin jyldar qajet. Júıeli túrde, tolyqqandy jáne úzdiksiz em qabyldasa ǵana nátıjege jetýge bolady. Dertten aıyǵý úshin naýqas birinshiden, óziniń aýrýǵa shaldyqqanyn moıyndaý qajet, ekinshiden emdelemin degen nıeti men qalaýy bolýy tıis. Máselen, kóp jaǵdaıda nashaqorlardy em qabyldaýǵa týysqandary jiberip jatady. Naýqastyń qulan-taza aıyǵyp ketýine járdemdesetin onyń ózi ekenin eskerý kerek. Ortalyqta dáriger-narkologtar, psıhologtar birge emdelýshini dertten aıyǵýy úshin kóptegen em-sharalar júrgizedi.

Em birneshe bólimnen turady: abstınenttik sndromnan 7-14 kúnde aıyǵýǵa bolsa, al psıhıkalyq táýeldilikti emdeý úshin, patologıalyq áýestikti joıý úshin birneshe satydan turatyn emdi qabyldaý kerek. Iaǵnı, reabılıtasıalyq, ambýlatorlyq terapıa (onyń ishine psıhologıalyq, psıhoterapevtik emder kiredi) qabyldaýy kerek. Bul em — aılap, jyldap júrgizilýi múmkin.

 — Osy ýaqyt aralyǵynda nashaqorlyqtan bir jolata jazylyp ketkender boldy ma? 

  Árıne. Ortalyqta májbúrli túrde emdelip, dáriger-narkologtar men psıhologtardyń em-domyn júıeli, keshendi túrde qabyldaǵan naýqastar táýeldilik tuzaǵynan qutylady. Nátıjege qol jetkizedi. Esirtkini tutynýdan bas tartqan emdelýshiler de bar. Ortalyqtan shyqqannan keıin emdelýshiniń týystary da onyń qulan-taza aıyǵyp ketýine kómektesýi kerek.  Ókinishke qaraı, olar  nashaqorlyqqa qumarlyqtan birden jáne tez jazylyp ketkenin qalaıdy. Sondyqtan ortalyqta  aptasyna bir ret qoǵamdyq uıymdar, ortalyqtyń psıhologtary emdelýshiniń týysqandarymen túrli semınar-trenıngter uıymdastyrylady.   Dárigerlerdiń kómegi , týystarynyń qoldaýy jáne emdelýshiniń erik-jigeri bolǵan jaǵdaıda  táýeldilik keselin jeńýge múmkindik bar. 

— Ortalyqqa birneshe márte túskender boldy ma? 

Naýqas aıyǵyp ketýi úshin óz-ózine kómektespeı, tolyq emdelýden bas tartsa, emdeý proses buzylady. Osy oraıda nashaqordyń eski ádetine salynyp, esirtkini qaıta qabyldap ketýi múmkin.

— Emdelip jatqandardyń deni qanshada?

Jastar da bar, orta jastaǵy adamdar da bar. Er adamdar kóbirek áıelderge qaraǵanda.

— Qandaı belgiler boıynsha ata-ana balasynyń  esirtkige salynǵanyn ańǵara alady?

    Árıne, naqty jaýap berý qıyn. Alaıda, kez kelgen ata-ana balasynyń bala kezden qandaı ekenin, minez-qulqyn biledi. Minez-qulqynyń, júris turysynyń kúrt ózgerip ketýi men agresıanyń paıda bolýy, balasynyń ózine tán emes minez kórsetýi sıaqty belgiler bolsa kúdiktenýge, kúmándanýǵa bolady. Nashaqorlyq dertiniń alǵashqy belgileriniń biri — adamnyń ózin-ózi  ustaýy men júris–turysy  ózgeredi. Ony birden baıqaý qıyn. Osyndaı ózgeristerdi baıqaǵan ata-ana  óz balasyn narkolog dárigerdiń qabyldaýyna ákelýine bolady. Bizdiń ortalyq emhanasynda  jasóspirimderdi emdeıtin narkolog dárigerler jumys isteıdi. Olar nashaqorlyq pen maskúnemdik dertiniń aldyn-alý maqsatynda mektepter men kolejderde jasóspirimder arasynda jaǵymsyz ádetterden aýlaq bolýdy nasıhattaıtyn semınar–trenıńter ótkizedi. Ata-analar  men ustazdar da osyndaı jıyndarǵa qatysady. 

— Qalalyq narkologıalyq medısınalyq áleýmettik túzetý ortalyǵynda kimder emdele alady?

Almaty qalasynyń barlyq turǵyndary tegin emdele alady.

— Óz erkimen kelip emdelýshiler bar ma?

   Árıne, ortalyǵymyzǵa kóbinese naýqastar óz erkimen kelip emdelip jatady. Alaıda óz erkinen tys májbúrli túrde em qabyldaıtyndar da jetkilikti.

Májbúrli túrde emdeý nashaqorlyq dertine shaldyqqan naýqas óz betimen emdelgisi kelmese, óz boıyndaǵy derttiń bar ekenin moıyndamasa, túsinbese, januıasynda buzaqylyq jasap, mazalaǵan jaǵdaıda týystary polısıa qyzmetkerlerine shaǵym jazady. Keıin ol shaǵymdy sot qaraıdy. Buǵan árıne narkolog-dárigerler qatysady. Sottyń sheshimimen sonda kórsetilgen merzim boıynsha naýqas májbúrli túrde ortalyqta emdeledi.

— Emdelip shyqqan naýqastarmen keri baılanys ornatasyzdar ma?

  Ortalyqta emdelýshilermen narkolog dárigerler, psıhologtar jáne  áleýmettik qyzmetkerler jumys isteıdi. Almaty qalalyq narkologıalyq medıko-áleýmettik túzetý ortalyǵy Qalalyq Jumyspen qamtý jáne áleýmettik baǵdarlamalar basqarmasymen tyǵyz qarym-qatynas ornatqan.

Bizdiń maqsatymyz — naýqastyń emdelýine jaǵdaı jasaý ǵana emes, onyń týystary men jaqyndaryna naýqaspen  durys qarym-qatynasty jaqsartýyna yqpal etý, sony túsindirý. Nashaqor adamnyń dertinen aıyǵýyna, ózin jaqsy sezinýine áser etetin birden-bir faktor — qasyndaǵy adamdardyń oǵan degen qarym-qatynasy.

Naýqastarmen birneshe jyldar boıy úzdiksiz qarym - qatynasta bolamyz. Áleýmettik, psıhologıalyq  kómek kórsetiledi. 

Táýeldilik ataýlysynyń barlyǵy da - qaýipti ári qorqynyshty. Mamannyń aıtýynsha, nashaqorlyqqa táýeldilikti jeńý úshin kúsh-jiger qajet. Bizdiń keıipkerimizdiń bul dertti jeńýge kúsh jigeri, senimi jeter me eken?

Qoshtasarda: «Jazylyp ketińiz! Jazylyp ketetinińizge senińiz dedim». Tyrysamyn dep qoıady... Alaıda, men onyń kózderinen ómirine degen ókinishti de, bolashaqqa degen úmit ushqynyn da baıqamadym..

Nazerke MUSA