Sońǵy kezderi «Din týraly» zań jobasy tóńireginde qoǵam arasynda ásirese oramalǵa, saqalǵa, qysqa balaqqa, memlekettik qyzmetkerlerdiń namaz oqýy jáne eldegi keıbir namazhanalardyń jabyla bastaýy jıi talqyǵa túsip, halyq arasynda memlekettiń sheshimine razy emes toptar paıda bola bastady. Atap aıtqanda, «Din ister mınıstrligi saqalǵa tyıym salady», «Memleket eldegi namazhandarǵa qysym kórsetýde», «Musylmandardy memlekettik qyzmetten qýyp jatyr», «Memleket oramalǵa ruqsat bermeı, Qurannyń buıryǵyna qarsy shyǵyp otyr», «Namazhanalardy jabýda» jáne osylarǵa uqsas syńarjaq ári ádeıi uıymdastyrylǵan arandatýshy pikirler el ishine iritki týdyrýda. Munyń barlyǵy din salasyndaǵy atqarýshy organdar men dindarlar arasynda ózara túsinise almaýynan shyǵyp otyr. Baıqasańyz, eki jaqtyń da aıtar óz ýájderi men dálelderi bar. Biraq birin-biri uǵynýy qıynǵa soǵýda. Negizinde, kózi ashyq, kókiregi oıaý adam aınalasynda bolyp jatqan dúnıelerge zer salyp qaraıtyn bolsa, bul jerdegi jaǵdaıdy da túsiner edi.
Memleket eldegi namazhanalardy túbegeıli jaýyp jatqan joq. Jáne osy namazhanalarǵa baılanysty 2011 jylǵa deıin elimizde kóptegen namazhanalar halyqqa qyzmet kórsetip keldi. Bir jaǵynan qaraǵanda, keıbir namazhanalarda kez kelgen adam óziniń Qudaı aldyndaǵy paryzyn ótep, ary qaraı óz jónimen ketip jatty. Ekinshi jaǵynan qaraǵanda, dál osy namazhanaǵa kelgen jamaǵatty arnaıy ýaǵyzǵa shaqyrý, túrli dinı taqyrypta talasyp-tartysý ahýaldary oryn alyp jatty. Kóp jaǵdaıda mundaı dinı talas-tartystyń oshaǵyna aınalǵan namazhanalardy memleket pen Qazaqstan musylmandary dinı basqarmasy tarapynan tolyqtaı baqylaýda ustaýǵa múmkin bolmady. Ári sol kezderi kóptegen namazhanalar túrli jamaǵattyń yqpalymen ashylyp, ishindegi kitap sóreleri arnaıy saraptaýdan ótpegen kúmándi kitaptarǵa toly bolatyn. Qazir munyń barlyǵy birshama rettelýde. Sońǵy kezderi din salasynda daý týdyryp júrgen taqyryptardyń biregeıi – hıdjab máselesi. Jalpy, bul – sońǵy júz jyldyqta naqty sheshimin taba almaı kele jatqan taqyryptardyń qatarynda. Dál osy máselede tolassyz júrip jatqan bitpeıtin daýlar musylmandar arasyna iritki salyp, túrli soraqy isterge apardy. Onyń ústine, onsyz da ýshyǵyp turǵan problemany túrli BAQ ókilderi «otqa maı quıǵandaı» urandatyp, máseleni odan saıyn ýshyqtyrýda. Máselen, jýyrda ǵana bir baspasózde «Biryńǵaı mektep formasy bekitildi» degen taqyryppen materıal jarıalanyp, oǵan tyltıǵan ıýbka kıgen qyzdyń fotosyn ádeıi qystyryp qoıypty. Ol fotonyń biryńǵaı mektep formasyna múldem qatysy joq. Mundaı kıimdi musylmandar túgili, ózge din ókilderi de, tipti, ateıser de qoldamaıtyndyǵyna kepil bere alamyn. Munyń bári eldegi musylmandardyń qytyǵyna tıý úshin ádeıi jasalyp otyr. Tipti, syrtqy kúshterdiń yqpalyndaǵy is bolýy da kádik. Onyń ústine qazir qoǵamda ıslamofobıa júrip jatyr. BAQ betteri álemde bolyp jatqan túrli terraktilerge qatysy bolsyn-bolmasyn saqaldy er adamdy nemese basynda oramaly bar áıeldi ádeıi kórsetip jatady. Bul kórinisti birneshe ret kórgen kisiniń sanasynda saqaldy nemese oramal taqqan áıelge degen senimsizdigi eriksiz túrde paıda bola bastaıdy. Shyndyǵynda, memleket eshqashan bireýdiń basyndaǵy oramalyn sheship almaıdy. Qazir basynda oramaly bar kóptegen kelinshekter túrli memlekettik mekemelerde áp-ádemi qyzmetterin jalǵastyrýda. Alaıda, keıbir mekeme basshylary men oramal taqqan kelinshekter arasynda túsinispeýshilikter oryn alýda. Sanasyna joǵaryda aıtyp ótken qorqynyshty sińirgen keıbir basshylar máseleniń baıybyna barmaı oramal taqqan kelinshekti jumystan shettetkisi keletini belgili jaıt. Bul másele ýaqyt óte kele saýatty túsindirý jumystary arqyly óz sheshimin tabady dep oılaımyn. Dál qazirgideı almaǵaıyp ýaqytta naǵyz musylman óziniń musylmandyǵyn tek syrtqy formalarymen ǵana emes, ishki mazmunymen, ıaǵnı, kórkem minezimen hám is-áreketimen kórsetýi tıis. Ózine júktelgen isterdi jaýapty ári sapaly etip ýaqytynda oryndap, ózgelerge árdaıym úlgi bola bilse ǵana, ol – shynaıy kemel musylman. Bolmaıtyn nárselerdi syltaý etip jumystan qashqaqtap, ózgelermen ónbeıtin taqyrypta sóz talastyryp, Allanyń sanaly is jasaýǵa bergen sanaýly ýaqytyn qur bekerge ótkizý – musylmanǵa tán emes. Jýyrda Eýropa elderiniń birinde aeroporttaǵy kedenniń baqylaý qyzmetinde nıqab (tek kózi ǵana ashyq, qalǵan jerleri jabyq qara tústi kıim) kıgen áıelden qaýipsizdik maqsatynda tek túrin (betin ǵana) kórsetip ótýdi talap etedi. Jańaǵy áıel oǵan baǵynbaıdy. Aqyry, keden qyzmetkerleriniń talaby oryndalǵannan keıin ǵana jańaǵy áıel shekaradan ótedi. Osy oqıǵadan keıin álemdik deńgeıdegi túrli BAQ betterinde «musylman áıeldi májbúrlep sheshindirdi», «musylman áıelderi jábir kórýde» syndy arandatýshy taqyryptarda materıaldar jaryq kóre bastady. Nátıjesinde, qanshama musylman máseleniń baıybyna barmaı bir-birine ǵaıbat aıtyp, úlken kúnálarǵa batty. Islam dininde ǵaıbat aıtý Allaǵa serik qosýdan keıingi ekinshi úlken kúnáǵa jatady. Islamda bireýdiń syrtynan ǵaıbat aıtý – haram sanalǵan isterdiń qatarynda. Islam ǵulamalarynyń aıtýynsha, ǵaıbat aıtýshy adam, óz isine ókinip, qaıta táýbe etpese, musylmanshylyqtan shyǵady. Sonymen qatar, únemi ǵaıbat aıtýmen shuǵyldanǵan musylmannyń syrtqy kelbeti musylman bolǵanymen, ishki dúnıesi ishtarlyqqa tolyp, júregi qaraıyp, shynaıy musylmandyq qalybyn joǵaltady. Búginde «DAISH» quramynda bolǵan sodyrlardyń nıqab kıip alyp bosqyndarmen ilesip qashyp jatqandyǵyn BAQ jarysa jazyp jatyr. Olardyń kópshiligi ustalyp, masqaralary shyqqany belgili. Jalpy kez kelgen memleket óz shekarasyna kirgisi keletin adamnyń túrine qarap, arnaıy qurylǵylar arqyly onyń qylmysqa qatysynyń bar-joǵyn anyqtaıdy. Bul talap musylman elderiniń barlyǵynda bar. Máselen, memleket úlken keme sıaqty. Sol kemeniń belgili bir baǵytqa júrýi úshin ondaǵy tártipti qadaǵalaýshy kapıtany bolady. Kóp jaǵdaıda kapıtan kemeni túrli daýyldardan saqtandyrý maqsatynda belgili bir sheshimder qabyldap, qaýipsizdiktiń aldyn alyp jatady. Aınalany dúrbimen sholyp, ózge de qaterlerdi baqylaıdy. Sol sátte kemedegilerdiń barlyǵy tártipke baǵynyp, kapıtannyń nusqaýymen júrse, qalaǵan jerlerine jete alady.
Al kerisinshe kemedegi ózge adamdar kapıtannyń aıtqanyn istemeı, árkim ózim bilemdikke salynsa, keme eshqaıda jyljymaı bir orynda tura berýi múmkin. Mundaı jaǵdaıda kemede qaýipti ahýal oryn alyp, jurtty úreı men úmitsizdik jaılap beıberekesizdik bolady. Nátıjesindegi talas-tartys kemeni tuńǵıyqqa batyryp bir-aq tynady. Aınalyp kelgende, munyń bári el ıgiligi úshin jasalyp jatqan is. Ne sebepti memleket mundaı jaǵdaıǵa barýda? Árıne qaýipsizdik máselesi qazir qoǵamda birinshi oryndaǵy túıtkildi taqyrypqa aınaldy. Onyń ústine buǵan deıin Aqtóbede oryn alǵan lańkestik aktiler dinı aǵym ókilderiniń qolymen jasaldy degen faktiler rastalǵannan keıin, memleket eldegi dindarlarǵa degen qysymdy kúsheıtip jatyr. Buǵan deıin de dinı aǵym ókilderiniń elimizge ákelgen zıany men zalaly ushan-teńiz. Atap aıtqanda, 2011-2012 jyldary Aqtóbede, Shubarshıde, Astanada, Atyraýda, Tarazda, Almatyda, Almaty mańyndaǵy Taý samaly jáne Boraldaı eldi mekenderinde bolǵan teraktiler men qarýly qaqtyǵystar osy teris dinı aǵym ókilderiniń yqpalymen oryndalǵany aqıqat. Sondyqtan qabyldanǵan sharalarǵa túsinistikpen qarap, zań talaptaryna qoldaý bildirsek, asyl dinimizdiń alasarmaýyna qosqan úlken úlesimiz bolar edi. Nıeti túzý musylman basshyǵa baǵynyp, teris ahýaldyń túzelýin tileıdi. Peıili jat aǵymdyqtar máseleni ýshyqtyryp, birligimizdiń buzylýyn kózdeıdi. Endeshe tatýlyǵymyzdy tarydaı shashpaı, eldigimizdi qoldaýymyzben tanytsaq, ıgi.
Baqytjan Satershınov
QR dintanýshylar kongresiniń tóraǵasy, f.ǵ.d., profesor
