Qazirgi qazaq ǵalymdary men tarıhshylarynyń basty kemshiligi ejelgi birtutas qazaqty júz, rý-taıpalarǵa bólip, jeke-jeke zertteýleri bolyp tabylady. Bul baǵytpen kete bersek, shyndyqtyń túbine tipti de jete almaımyz. «Tegin bilmegen teksiz», «Jeti atasyn bilmegen jetesiz» dep ata-babalarymyz aıtqandaı shyqqan tegimizdi umytyp bólshektengen saıyn shyndyqtyń aýylynan alshaqtaı beretin bolamyz.
Shejire – bul qazaq halqynyń Ata teginiń bastaýyn, taralýyn jáne olardyń búgingi urpaqtarynyń kimder ekendigin aıǵaqtaıtyn asa senimdi aqıqat jol. Shejireniń qaınar bulaǵy Qazaqtyń Ana tili, dástúrli dini, rýlyq shejiresi, shejire-dastandary, epostyq jyrlary, maqaldary men mátelderi, tıanaqtap túıindelgen bir aýyz sózi, urpaqtan urpaqqa aýyzsha beriletin qanatty sózderi, ósıetteri, salty men dástúrleri, ádeti men ǵuryptary, jer-sý, taý, eldi meken sıaqty toponomıkalyq ataýlar. Shejirelik derekterdiń aýqymy óte keń jáne olardyń bári birtutas dúnıe bolýyna baılanysty aralaryna shekara qoıylmaǵan. Shejire Atadan balaǵa júrek pen qan arqyly jalǵasyp kele jatqan dúnıe bolǵandyqtan, arasynda eshqandaı jalǵan sóz bolmaıdy. Uly dalanyń dana qarıalary óz urpaqtarynyń qamy úshin eshqashan ótirik aıtpaǵan. Aǵyn aq, qarasyn qara dep, jamandyq ataýlydan qalaı qorǵaný, qalaı aldyn alý joldaryn óz tájrıbeleri arqyly eskertip otyrǵan. Myna meniń jazyp júrgen dúnıelerimde sol uly joldyń jalǵasy dep bilgeısizder.
Qazirgi tarıh ǵylymy munyń birde-birin moıyndamaıdy. «Tar» dep túbiri aıtyp turǵandaı, tarıh ǵylymynyń zertteý men zerdeleý aýqymy da tar. Sonyń saldarynan, qazirgi tarıh búkil eldi orys aıtty, orman aıtty, qyrym aıtty, qytaı aıtty, arap aıtty, parsy aıtty dep ábden shatastyryp bitti. Týra bir qazaqtyń tańy solarsyz atyp, taýyǵy shaqyrmaǵan sıaqty. Olardyń bar zertteý taqyryby únemi soǵysty jarnamalap, kimniń kimmen soǵysqany, kimdi kimniń óltirgeni, tarıhı tulǵalardyń qashan týyp, qashan ólgeni sıaqty adam balasyna kók tıynda paıdasy joq dúnıeler. Qazirgi tarıh oqýlyqtaryn oqyp otyrsań adam balasy myna dúnıege tek qana soǵysyp ólý úshin kelgendeı bolyp sezineri haq. Rýlyq shejire de soǵys aýyzǵa alynbaı, ótkenge salaýat aıtylady. Al, tarıhshylar únemi soǵys jaıly tynbaı jazyp, «ýaqyt (ýaqyt bárine emshi)» degen em arqyly bitip kele jatqan jaranyń aýzyn tyrnap qanata beredi. Shejireni jadyna toqyp ósken adamnyń (rýdyń, eldiń) arasyna eshkim eshqashan, eshqandaı jik sala almaıdy. Al, tarıh oqyp óskenderdiń basy eshqashan birikpeıdi jáne olardyń kózi aqıqatqa eshqashan jetpeıtin bolady. Bir qyzyǵy tarıhshylardyń ózi muny sezbeıdi. Mysaly, kásibı tarıh ǵylymy mektep oqýlyqtarynan adamzat maımyldan jaratylǵan, adamzattyń Atasy maımyl (aıýan) degen jalǵan ilimdi alyp tastaýǵa; barlyq bolmysy, aty-jóni, rýlyq quramy, dini, tili, salty men dástúri, ádetteri men ǵuryptary túgeldeı hattalyp jazýly turǵan kúni keshegi Shyńǵys qaǵan atamyzdyń Qazaq ekendigin zerdelep jarıalaýǵa da dármenderi jetpeı otyr. Sondyqtan kásibı tarıh ǵylymyna óz baǵyttaryn 180 gradýska ózgertip, elimizde qazaqtyń rýlyq shejiresi men shejire-dastandaryn zertteıtin arnaıy ǵylym ortalyǵyn ashý qajet.
Shejire men tarıhtyń asa aıryqsha aıyrmashylyǵy shejireni eshkim burmalap jeke bir toptyń "qoljaýlyǵy" jasaı almaıdy. Shejire tek qana Qazaq ultynyń bolashaǵyna qyzmet etedi. Ártúrli jaǵdaılarmen aralary ashylyp ketken rý, taıpalardy da op-ońaı qaıta qosa alady. Al, tarıh joǵaryda aıtqanymdaı, bıleýshi top qalaı burmalasa solaı burmalanyp kete beredi.
Tarıhatqa (Sopylyq ilimge) negizdelgen shejire-tarıhymyzdy zertteý barysynda Qazaq danalyǵynyń shegi joq ekendigine kózim aıqyn jetti. Qolymdy júregime qoıyp otyryp málimdeımin, qazaq tarıhynda Biz uıalatyndaı eshteńe joq. Qazaqtyń ótkenine tereńirek úńilgen saıyn olardyń álemge úlgi bolǵan Uly mádenıetin kórdim. Sondyqtan qazaq tarıhshylaryna ózge elderdiń qalamgerlerindeı (mysaly, batys (orys) elderi sıaqty) tarıhty burmalaýdyń túkke de qajeti joq. Bar-joǵy Ata tarıhty óz sózinen izdeseń boldy. Qazaq tarıhyna tereńdegen saıyn qazaq bolyp týǵanyńa qýanasyń, marqaıasyń, shattanasyń. Uly Atalarymyzdyń urpaǵy úshin jasaǵan jankeshti uly isterine tánti bolasyń. Arýaǵy aldynda bas ıesiń. Al, Bizder she? Urpaǵymyz Biz úshin dál osylaı maqtana ala ma? Qurmetti oqyrmanym! Bul suraqtyń jaýabyn ózderińizge qaldyrdym.
Qojyrbaıuly Muhambetkárim
