Ońtústik óńirdegi «Zamana» gazetine Atyraý oblysynyń Qyzylqoǵa aýdanyna Elmıra esimdi kelinshekten hat keledi. Onda dertine daýa tabamyn dep basy bálege qalǵan áıel tartqan azabyn, kórgen qorlyǵyn búkpesiz baıandap beredi. «Ol em alǵan, dem saldyrǵan jandardyń keıbiri esimi el aýzynda júrgen azamattar. Al hat mátinine sensek, olardyń is-áreketteri shynynda da jaǵańdy ustatady. Biraq keı esimderdi jarıalaýdy jón kórmedik» deıdi zamanalyq áriptesimiz Roza Ordabek. «Emshige barsam, jazylyp ketemin» dep oılaıtyn azamattar qoǵamda barshylyq ekendigin eskere otyryp, azap pen muńǵa toly hatty Qamshy.kz aqparat agenttigi oqyrman nazaryna usynyp otyr.

Boıyńa jyn qonǵan depti

«Men 2001-jyldan beri «Aǵ­za­synda zıandy energıa bar, taza emes» degen dıagnozben aýyramyn. Sodan únemi denem tyrysyp, aıaq-qolym siresip, tamyrlarym tartylyp qalady. Eki tabanym men segizkóz tusy aýyrǵanda júrý muń.

Aýrýym bastalǵan jyldary terapevtke qaralǵanmyn. Ol aıaqta revmatoıdty polıartrıt, al belimde radıkýlıt belgileri bar degen edi. Eki jyl stasıonarlyq em qa­byldadym. Dárigerlerdiń bar aıtqanyn bul­jytpaı oryndasam da be­tim beri qaramady. Qaıta aıaq-qolym odan saıyn tartylyp qalatyn boldy. Janym qınalǵan soń emshi, moldalarǵa kórin­dim.

2003-jyly aýylymyzǵa Bek­murat degen baqsy keldi. Shyǵys Qazaqstannyń týmasy eken, Shópshi áýlıeniń urpaǵy desedi. Ol maǵan emdik duǵalarmen 3 aı em jasady. Qobyz tartyp, 45 mınýt toqtaýsyz duǵa oqyp, dem salatyn. Ol duǵa oqyǵanda aýyrsynýdy basatyn dári ishken sıaqty denem bosańsyp, ózimdi sál jeńil sezine­tinmin. Biraq bári ýaqytsha. Kóp ótpeı-aq eki samaıym qaıtadan solqyldaǵanda dári áser etpeı, basymdy jarǵa soqqym keletin. Aıaq-qol anaý – tartylyp, siresip qal­ǵan. Aýyrǵan adamda qaıdan uıqy bolsyn? Al kózim sál ilinse qara túnekpen arpalysyp júr­gen tús kórip, qara terge túsip, qınalyp oıanýshy edim. Osy kúıimdi jylap otyryp aıtqanda baqsy maǵan:

– Seniń boıyńa erkek jyn kirgen. Deneńniń tok tartqandaı dirildep-selkildeýi sonyń belgisi. Saǵan meniń shamam kelmeıdi. Demi kúshti qary adam tap. Tezdetpeseń múgedek bolyp qalýyń múmkin, – dedi.

Ol kezde úshinshi balama júk­ti edim. Kelesi jyly 6,5 aılyq shala týylǵan ul bosandym. Janymmen arpalysyp júrip, aýrý azabyna shydaı almaı, ulym sál ósken soń taǵy em izdedim. Sol kezde Atyraýda Bekbolat degen kó­ripkel bala shyqty. Oǵan barǵanymda áke-sheshesi:

– Aldynda 700 adam kezekte tur, – dep kirgizbedi. Keıin­gisinde 800 adam bar dedi. Ne kerek, jurt aýzynyń sýy quryp maqtaǵan emshi-kóripkel bala­ǵa tórt ret barsam da joly­ǵa almaı, salym sýǵa ketip qaıt­tym.

2004-jyly qundaqtaǵy balamdy kóterip, Aqtóbedegi Qydyr ataǵa bardym. Ol maǵan «Ne chıstaıa sıla, chernaıa magıa» degen dıagnoz qoıdy. Muraǵatyma saqtap qoıamyn dep test tapsyrtyp, sýretke túsirip aldy.  Odan 7 seans aldym. Bá­ribir jazylmadym.

Moldadan zorlyq kórgen be?

2006-jyly Shymkent qalasynda turatyn bir qary kisige bardym. Ony «Ábjad ilimin meńgergen, dýanyń túıinin she­she­tin emshi-qary», – dep estigen edim. Ol:

– Seni tez qartaısyn dep dýalaǵan. Dýa etińnen ótip, súıegińe túsip ketken. Uzaqtaý emdelesiń, – degende tóbemnen jaı túskendeı boldy.

Ol maǵan birneshe shıpaly duǵalardy jazyp berdi. Olardyń árqaısysyn táspi tarta otyryp, 12, 45, 70, 73 retten oqyp, ózime-ózim dem salýym kerek eken. Osyny oryndasam tez jazylyp ketetinimdi aıtty.

Moldanyń qolyna quran ustap otyrsa da ishinde jymysqy, mysyq­tileý aram oıy bar ekenin qaıdan bi­leıin? Onyń obal-saýapty, sharıǵat jolyn bilmeıtinin, musylmanshylyqtan jurdaı ekenin sol kezde sezbeppin. Surqıa, sumdyq qý da sýyq adam ekenin keıin – óte kesh bildim.

Aýrý azabynan tilim kúrme­tilip, ózim teńselip, kirpigim ázer qımyldap tur­ǵan meni mazaq qyl­ǵandaı, qary birde maǵan:

– Maǵan qyz bala týyp berseń qaı­tedi? Sonda aýrýyńnyń bárinen ózińnen-óziń jazylyp ketesiń. Biz qary adam bolǵan soń ol sen úshin em bolady, – dep, meniń jalǵyz jáne qorǵansyz ekenimdi paıdalandy. Al men molda bolǵan soń ımandy, adamgershiligi mol bolady dep oılaǵanmyn. Sasqalaqtap, zańdy áıeli, sharıǵat – musylman jolyn eske sal­ǵanmyn. Biraq...

2007-jyly sáýir aıynda qyz bosandym. Bir kisiden bala týǵan kezde ke­te­tin sýmen birge áıeldiń boıyndaǵy barlyq zıandar ketedi dep estip edim. Túk te olaı bolǵan joq. Qaıta dýa áser etti me, álde meniń aýrý halim be, qyzym qoıanerin, ári eki aıaǵy jansyz múgedek bolyp týyldy. Mende oǵan qaraıtyn shama joq, aıaq-qolymmen qosa búkil denem tyrysyp-búrisip, tósekten tura almaı jatyp qaldym. Al álgi qary qyzym men meniń densaýlyǵymyzdy túzeýge kómektesken de joq.

Aıtpaqshy, birde ol meni Saryaǵash aýdanynda turatyn bir tájik moldaǵa aparǵan. Sosyn zikirshi bir ózbek kisige 1 aı, 5 kún dem saldyrtty. Zikirge qatys­tym. Áseri bolmady.

Jalpy, men qaı emshi, baqsy, molda, zikirshige barsam da basta emdeımiz dep ábden áýrege salyp, aqshamdy alady da, sońynda emnen áser bolmaı jatqanyn aıtsam:

 – Dýa súıekke sińip ketken, bizdiń kúshimiz jetpeıdi. Jańa bastalǵanda kelseń kómektesetin edik, – deıdi.

Al múgedek qyzymnyń ákesi – shym­kenttik qary:

– Negizi bizde qara dýany ketiretin, jyndy shyǵaratyn emshi joq. Bári alaıaq­tar. Bosqa aldanyp, jem bolasyń, – dep eshkimge jolatpaıdy.

Ol úsh jasynda múgedektik taǵaıyndalǵan qyzymnyń ernine  ota jasatyp, tiktirýge, onyń dári-dármegine, ekeý­miz­diń jol shyǵynymyzǵa kómek úshin 90 myń teńge aýdaramyn degen. Qyzym úshin tıyndap jınap jatyrmyn, qańtar aıynyń sońynda salamyn degen qary aqpan aıynyń 10-y kúni 10 myń teńge ǵana berdi. Al meniń densaýlyǵym joq, jumys isteýge jaramaımyn. Múgedek qyzǵa tólenetin járdemaqymen kúnimdi áreń kórip otyrmyn. Azyq-túlik, kıim-keshek úshin dúkenge 70 myń teńge qaryzbyn.

Birde kún óte sýyq – 40 gradýs jáne aıaz, tartylǵan aıaqtarymmmen múgedek qyzdy ázer kóterip, táltirektep úıiniń qaqpasynyń aldynda kómek surap tur­dym. Ózimdi emdeıtin, dýany ketiretin adam taýyp berýin, qyzymnyń tamaǵyna qarjylaı kómektesýin surap jalyndym. Qyzym shyrqyrap jylap turdy. Obal men saýapty aıttym. «Eshkimge kórinbeı tez ket!» – dep azar da bezer boldy ol. Artynsha tótenshe jaǵdaıdyń adamdary kelip, «Almaty – Atyraý» poıyzyna bılet alyp berip, qaıtaryp jiberdi.

Kúıeýim ketip qaldy

Aýyldyq jerde turǵanmen mal ustap, baý-baqsha egýge múmkindigim joq. Sebebi belgili: tórt dýalǵa qamalyp otyrmyn. 1992 jyly turmys quryp, eki jyldan keıin bólek shyqqanbyz. Sodan beri ár jerde páter jaldap júrip jatyrmyz. 2007-jyldyń qarasha aıynda joldasym:

– Jazylyp bolmadyń. Emshige baryp kelesiń de aýyramyn deı beresiń. Meniń shydamym taýsyldy. Budan ári tóze almaımyn. Baldaryma alıment tó­leımin. Emshi jaǵalap tapqan balańa ózimdiki emes ekenin bile tura tegimdi berdim. Oǵan da alıment tóleımin, – dep, jaldap otyrǵan páterime tastap, bar jaýapkershilikten qutylyp, qıynshylyqtyń bárin bir ózime qaldyryp, bizdi tastap ketip qaldy.

Qazir ol ózge áıelge úılenip alǵan. Balaly boldy. Men sóıtip 6 jáne 4 synypta oqıtyn, sosyn 3 jastaǵy jáne 5 aılyq besiktegi qyzylshaqa balamen 62 tamyrym tartylyp, qala berdim. Jylý, gaz tartylmaǵan, ot jaǵatyn eski úılerdi 15-50 myń teńge aralyǵyndaǵy aqyǵa jaldap, qaryzǵa batyp, áli kóship-qonyp júrmiz. Qysta – 2, jazda 2 ret páter aýystyramyz...

Peri ustaǵan qyzdyń úıindegi tylsym

2009-jyly kúzde «Peri ustaǵan áý­lıe qyz» atanǵan Araılym degen emshige barǵanmyn. Quran kitabyn ash­qan ol birden:

– Shashy aǵaryp, qartaı­ǵan erkek jyn jatqan jerdi basyp ketkensiń. Sol aıaqtan jabys­qan, – dedi.

Araılym meni ózine qasıet qonǵan atasynyń jatqan jerine aparyp zıarat etkizip, sol jerdiń bir ýys seker sıaq­ty qum-topyraǵyn shúberekke túıip berdi. Sosyn arabsha ishirtki jazdy. Aıtýy boıynsha, bes kún álgi qumnan bir shym-shym alyp, bir stakan qaınaǵan sýǵa salyp, tundyryp, sýyn ashqarynǵa iship júrdim. Al topyraqty eki tabanym men segiz­kózime jaqtym. Sosyn jyndy qýý úshin Araılymnyń janynda, bir bólmede túnep shyqtym. Uıqy aldynda ol:

– Túnniń bir ýaǵynda saǵan jyn-periler belgi berýi kerek. Qandaı da bir dybys estısiń. Olar seniń maǵan kelgenińnen qorqady. Meniń periniń tilin biletinimdi sezip, sen arqyly dóń-aıbat – ses kórsetedi. Sen odan qoryqpa. Meni oıatyp, qandaı dybys estigenińdi aıt. Men olardy ıisinen bilemin. Jańaǵy zıarat etip barǵan atam periniń tilin bilgen. Peri soqqandardy emdegen. Sol qasıe­tinen basyndaǵy topyraǵy tátti bolyp, «Seker qum» atalyp ketken. Zıarat etip barǵandardyń barlyǵy da seker qumdy shúberekke túıip alady. Sol topyraq óte kúshti em. Al atamdaǵy perini qýatyn qasıet endi maǵan qondy, – dedi.

Túngi saǵat  3 pen 4 arasynda tóse­gimniń astynan edendi bireý judyryǵymen dúńk-dúńk etkizip urdy. Araılymdy oıatyp:

– Osy bólmeniń astynda «podval» bar ma? – dep suradym. – Qazir ǵana tósegimniń astynan dúń­kildetip bireý qaqty.

– Seniń maǵan kelgenińdi bilip, óz­derine tyqyr taıanǵan soń kórsetken dóń-aıbaty ǵoı. Aıttym ǵoı, sen ar­qyly bir belgisi bolady dep. Jata ber, eshteńe etpeıdi, endi qaıtalamaıdy. Bul bólmede «podval» joq. Ózińniń ishińdegi jynyń, ózińe ǵana solaı estilip tur. Sen bólmege kirip kelgende boıyńda jyn bar ekenin birden bilgenmin. Sebebi ıisi shyǵyp turdy, – dep jaýap berdi ol.

Biraq Araılymnyń meni emdeýge kúshi jetpedi.

Túsiniksiz de tylsym túster

Osy túsiniksiz aýrý jabys­qaly men únemi tylsymǵa toly tús kóremin. Birde kıng-kong sıaqty dáý qara ibilispen, úlken órmekshimen arpalyssam, keıde bult ústinde qalyqtap ushyp júremin. Bul jumbaqtyń jaýaby – sheshýi bolýy tıis ekenin sezemin. Sondyqtan tús­terimdi nómirlep, qaı kúni kórgenime deıin bir dápterge jazyp júrmin.

Mysaly, 2009-jyly bir názik úl­biregen daýys: «Seni Reıdýannyń ózi qorǵaıdy», – dedi. Aýyra bergen soń dinı kitaptardy kóp oqıtyn bolǵanmyn. Sonda «Islam taǵylymy» degen kitap­tan «Reıdýan – jumaq perishtesi» degendi oqyp, kóńilim bosap, kózime jas keldi. Al qınalsam ákem túsime kirip: «Fatıha men yqylasty úzbeı oqyp júr», – dep tapsyrady.

Birde túsimde bıikke ushyp, aıaǵym jerge tımeı,  Mekkege bardym. Arab sheıhynan syılyq aldym. Aq shapanyn kıip, appaq asataıaǵyn ustaǵan Amantaı qajymen birge jaıaýlatyp kese­nelerdi aralap, duǵa oqyp júrdik. Sol kezde tóbemnen tómen qaraı appaq sáýle quıyldy. Aldymda aq, jasyl sálde kıgen sahabalar ótip jatty. Maǵan jáne janymda turǵan N. Tólendıevke bir qarap óte berdi.

Men osy aýrýymnan áli jazyla almaı kelemin. Júris-turysym qıyndap ketti, múgedekke aınaldym. Óıtkeni aıaq-qolym búrisip, baltyrymnyń bul­shyq etteri tastaı qatty bolyp siresip qalǵan. Tizem óz denemdi kótermeıdi. Bel búgilmeıdi. İshim 7-8 aılyq balasy bar áıeldiń qarnyndaı qampaıǵan. Aýzymda 4-aq tis qaldy. Protez saldyrýǵa aqsha joq. ÝZI ótimde 20 tas, búırekte usaq tastar men tuzdar kóp degen. Dýa-zıannan ba, denem isik, salmaǵyn 103 kıloǵa jetti. Aýyrǵan­ǵa deıin salmaǵym 70 kılodan asyp kórmegen edi...

2011-jyly oń aıaǵymnyń asyq jiligi tobyq tusynan taıyp, shyǵyp ketken. Sodan beri qysyp baılap júrmin. Júr­gende syrqyrap aýyrady. Saldyraıyn desem júrý muń, úıden shyǵa almaı otyrǵan joqpyn ba?

Aýylda jaǵdaıymdy aıtyp, emdelýge qarajat suramaǵan mekeme qalǵan joq. Kóshege de jazyp, japsyryp qoıdym. Bógde túgili, bir kóshede turatyn týǵan baýyrlarym kómektespeı otyr. Qysta men ashtan otyr­ǵanda olar jiliktep et asyp jese de, qol ushyn soz­ǵan joq. Qaıta bóten eki kásipker bir qoı soıyp ákelip berip, jan baqtyq.

Ony kim dýalaǵan?

Meniń taǵy bir ýaıymym – 21 jastaǵy ulym ótken jyldyń mamyr aıynan beri kúndiz-túni óz-ózinen sóılep, 4 ret aǵashpen, shegesi soıaýdaı kafelka taspen, temir trýbamen, judyryqtap, ústimdi kókala qoıdaı qan-josa etip sabap tastaıdy. Úıdi de qıratyp tastady. Álgi qary kisige habarlasyp, balamnyń aty-jóni, týǵan kún-aıyn aıtyp edim, Quran ashyp, Ábjad ilimimen eseptep kórgen ol:

– Ony bala kezinde dýalaǵan. Ábden aǵzasyna sińip, júıkesine áser etip tur. Zıan-dýasy ketkenshe moldaǵa dem saldyryp oqytyp, sodan keıin nevropatolog pen psıhoterapevtke kórset, – dedi. Biraq oǵan meniń múm­kindigim joq.

Meniń osylaı ne óliniń, ne tiriniń arasynda joq, tirileı tozaqta ómir súrýime dýalaǵan adamdar kináli. Juma namazyn oqyǵan saıyn qubylaǵa qarap: «Alla maǵan istegen zulymdyqtaryn ózderiniń, urpaqtarynyń aldyna kel­tirsin», – dep ishimnen qarǵap otyramyn.

Men bul aýrýǵa 2001-jyly 30 jasymda shaldyqtym. Qazir jasym 47-de. Óte qatty azap shegip júrmin. Eseptesem, em úshin dep emshi-moldalarǵa bergen aqsham 500 myń teńgeden asypty. Sýretke qarap dem salamyn degenderge 200 myń teńgem ketti. Janyma bat­qan soń birinen bolmasa ekinshisinen jazylarmyn degen úmitpen bardym, suraǵandaryn taýyp berdim.

Meni dýalaǵandar týǵan aǵa, apa, jezde, jáne kelin bolyp túsken jerimniń qatysy bar ekenin túsimde aıan berip kórsetti. Áıteýir olar da meni jek kórip, ala kózderimen qarap, jekip jáne keketip sóıleıdi. Bul aýyldan kóship ketkim keledi, qaıteıin...