Eske alyp otyrsam, kásipkerlik joldy 13 jasymda tańdappyn. Sol jasta-aq áke-sheshemizge qol ushyn sozyp, tıyn-teben tabatyn edim. Soǵan bir marqaıyp, kásipkerlikte ózimdi shyńdaý nıeti oıandy, jańa tabys kózderin izdep, eńbek etýge talpyna bastadym.

Alǵash ret jeke óz kásibimdi 10 synypta ashtym, onyń ústine bireý emes, ekeýin birden táýekelge bel býyp ashtym. Kúndiz bazarda un satýmen, al túnde nan pisirýmen aınalystym. Birden paıdaǵa keńele bastadym, jemisin bere bastaǵan bul kásipterdiń dámi tátti bolǵany sonshalyq, tipti bar boıymmen kásipkerlik atty álemge dendeı berdim.

Endi tek osy ǵana emes, basqa istiń de basyn dóńgelete bastadyq. Bulardyń barlyǵy kishi kásip bolǵandyqtan, ol kezde dollar baǵamyn qaramaıtynbyz, ol týraly tipti oılanbaıtynbyz da. Biraq, sol 1993 jyly 1 dollarǵa 4,7 teńgeden kelse, nebári bir jyldan keıin, ıaǵnı, 1994 jyly ol 45 teńgege deıin jetti. Bul eldegi daǵdarystyń ýshyǵyp, kórsetkishtiń 10 esege óskenin kórsetedi. Alaıda, men kásibimdi esh ýaqytta toqtatqan emespin. Osy jolda ne de bolsa nátıjege jetýge tyrystym.

2000 jyldyń basynda úlken bızneske jol tarttyq, sol jaqqa qaraı úlken senimmen bettedik. Bálkim, bireýge úlken bıznes bolyp kóriner, al basqasyna kishkentaı bolar. Men úshin bul bastama aýyr ári jańa edi, qıyn da qyzyǵy mol beles bolǵany da xaq. Eń bastysy, kásipti dóńgelete bastadyq, alǵashqy jemisin de kóp uzamaı kórdik. Al 2005 jyly 1 jyldyq aınalym 1 mıllıon dollarǵa deıin jetti. Ári qaraı tipti odan da beter arta berdi. Demek, bul kezde biz kásipkerliktiń kelesi shyńyna shyqtyq, shyǵynynan tabysy mol kezeńge dóp tústik.

2008 jyly men jańa 4 bıznesimdi ashyp, olardy damytý maqsatynda kóp qarajat jumsadym. Myqty da bilikti top uıymdastyryp, kásipterdi solardyń baqylaýyna qaldyrdym da, ózim bilimdi izdep, ǵylymdy kózdep, 2008 jyldyń jeltoqsan aıynda Kembrıdjge oqýǵa kettim. Artynsha ol jaqtan Londanǵa aýystym. Dál sol kezde dollar quny bir-aq sátte 147 teńgege kóterildi. Keıinnen shıkizaty bar, ózgesi bar - bári birdeı qymbattaı bastady. Onyń ústine klıentter mólsheri kúrt azaıyp, 4 kásiptiń jaǵdaıy qıyndap, múshkil xalge deıin jetti. Qurdymǵa ketýdiń shaq aldynda turdyq desem de artyq etpes. Degenmen, keıinnen úsh jyl boıǵy kúndelikti tynymsyz da úzdiksiz jumystyń arqasynda 2012 jyly jaǵdaı túzeldi, qanshama kúsh pen eńbektiń arqasynda kásibimiz qaıta jandana bastady. Bıznesterimiz turaqty túrde birinen soń biri damyp kele jatty.

2015 jyly men taǵy da bilim alamyn degen sheshim qabyldadym da, Máskeý basqarý mektebi Skolkovoǵa oqýǵa tústim. Al bıznesti basqarýdy senimdi seriktesterime tapsyryp, sáýir aıynda Máskeýge jol tarttym. Osy ýaqytta qońyr kúz mezgiliniń bir aıynda dollar baǵamy qaıtadan eki ese kóterildi. Kásibime taǵy da soqqy bolyp, úlken daǵdarysqa ushyraǵanymyzdy túsindim. Kúndiz kúlkiden, túnde uıqydan aıryldym desem de bolady. Boıdy ashý-yza bılep, aıqaı-shýdyń kúndelikti qalypty jaǵdaıǵa aınalýyna sál qaldy. Óıtkeni, kredıttik portfel, jańa tapsyrystar máselesi esti ketirdi, al ózim jaǵdaıdy qalaı túzerimdi bilmeı, del-sal kúıge endim. Sol kezde eń birinshi ret optımızasıa jasaýǵa kóshtim. Kóptegen óz salalaryn jetik meńgergen bilikti mamandardan aıryldym. Shyny kerek, ol meniń psıxologıama da, densaýlyǵyma da áser etpeı qoımady. Endigi kezekte kórmegen qıynshylyqqa tap bolyp, kúızeliske ushyradym. Bir jaǵynan, oqýdy tastap kete de almadym. Eki ottyń ortasynda qalý degen osy shyǵar, bálkim.

Sodan ózge amal bar ma, jańa demmen, tyń kózqaraspen ózge jobalardy qaraı bastadym, olardy damytýdyń basqa joldaryn izdestirýge kiristim. 2016 jyldan bastap jańa strategıa qabyldap, kásibimizdi kótere bastadyq. Sóıtip, endi qaıta jańa da tabysty jolǵa bet burǵanda, búgin dollar baǵamy taǵy da kúrt ósti. Bul bitpeıtin "teńge-dollar" jyry osymen toqtaı ma?

Dollar baǵamyn 350 teńgeden artyq kóterýge bolmaıdy. Eger de ol 400 teńgege deıin jetetin bolsa, onda orta-shaǵyn kásipkerlerdiń bári jappaı daǵdarysqa ushyraıtyny anyq. Dollar qaıta kóterilgen jaǵdaıda meniń de qatty kúızeliske tap bolatynym sózsiz. Sebebi, kásibiń - balań sekildi, janyńdy berip, bar ynta-jigerińmen jumys isteısiń, al ol bir-aq kúnde "dollar men teńgeniń" shaıqasynyń kesirinen qurdymǵa ketedi. Bar eńbegiń dalaǵa ushyp, qý tizeńdi qushaqtap qalasyń.

Al, otbasylaryn asyrap, azyǵyn osy kásipten taýyp júrgen jumyskerlerimizdiń jaǵdaıy qalaı bolmaq? Onyń ústine bir rettik qubylys bolsa eken, jaǵdaı únemi qaıtalanyp otyrady, alaıda onyń aldyn alý, onymen kúresý sharalary múldem júrgizilmeıdi. Oǵan tótep berý úshin ishki óndiristi damytý qajettiligi qansha ret aıtylsa da, bıliktegilerdiń ishinen qulaq asatyn jan tabylmady.

Qalaı bolsa da, memleketke biz kerekpiz dep oılaımyn!

Azamathan Ámirtaı