Antı-Poezıa aıar jylandaı tórimizde shalqasynan túsip biraz ýaqyt kerilip jatty da, ıreleńdep, bosaǵadan shyǵyp bara jatty - Muqaǵalıdyń 80 jyldyǵynda... Onyń Allaǵa qaraılap, Alashtan aıaǵyn tarta bastaǵan bir kezi osy-aý deımin.... Sol kúni Qarasazǵa jetkenshe Muqaǵalı álemine júzip barǵandaı boldyq. Taý da, tas ta—Muqaǵalı!
Búgin qazaqty búkil dúnıe tanydy dese de bolady. Tanyǵany óz aldyna, Atyraýdan—Arqa—Alataý—Altaıǵa deıingi ulan-asyr aımaqty alyp jatqan jerine, onyń astyndaǵy, ústindegi qazynaǵa qarap, tamsanyp otyr. Elde joq eren qonaqjaılylyǵyn da kórip, shetinen máz-máıram ózderi... Osy ózimizdiń tósekte basy, tóskeıde maly qosylǵan ormandaı orysty bylaı qoıǵanda, tabaldyryǵymyzdy osydan 20-jyl buryn attap, tórimizde shalqaqtaı bastaǵan shúrshittiń ózi de qazaq halqyna qatysty dúnıeni bes saýsaǵyndaı biledi! Tek bir-aq nárseni bilmeıdi. Ol ne deısiz be? Qazaq poezıasy — qazaqtyń qara óleńi! Álemdik ádebıettiń ortasynan oıyp oryn alsa, adamzattyq rýhanıattyń búgingi bolmys-bitimin 180 gradýsqa buryp jiberetindeı tegerýini bar telegeı-teńiz qundylyqty bilmeıdi! Bilgisi de kelmeıdi! Qazaqtyń ulttyq kody osynda jatyr...
Sol qazaqtyń qara óleńin ǵalamdyq bıiktikke shyǵarǵan tulǵalardyń biri hám biregeıi—Muqaǵalı Maqataev!
Qazaqtyń jyryn, qalǵan dúnıe óz aldyna, qazaqtyń ózi de tarazylaı almaı qalǵandaı ýaqytta ómir súrip jatyrmyz. Sovet ókimeti kezinde kemeline kelgen qazaq ádebıettaný ǵylymy men ádebı syny burnaǵy júrdek júrisinen jańylǵaly qashan. Muqaǵalıtanýdyń ózi Muqaǵalı poezıasynan 20-30 jyl keıin qalyp qoıdy! Mysal aıtaıyn ba? Maqataevtyń—«Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin, shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn» -degen óleńi bar. Aqyn ony nege aıtqan? Sol óleńniń órimin ǵulama fılıologtarymyzdyń ózi áli taratyp aıtqan joq.
Ol ádebıetke kelgen 50-shy jyldardyń aıaǵy, 60-shy jyldardyń basy qazaq óleńinde demánbednyıshyldyqtyń saltanat quryp turǵan zamany edi. Abaı áli óz tuǵyryna qonbaǵan kez. Maǵjan —"qara tizimde...". Qazaq jyryna eýropalyq mádenıet ákelip, ony Qyz Jibekteı qulpyrtyp, Tólegendeı úkilep tórge shyǵarǵan Qasym da ádebı ortasynan, el-jurtynan da óz baǵasyn almaǵan. Óleńdegi lırıkalyq keıipkerleriniń bireýi—partıa, bireýi—Lenın, bireýi—zavod-fabrıka, bireýi—kalhoz-sohoz bolatyn! Qysqasha aıtqanda, —sup-sur surǵult dúnıe! Sol kezde aǵa tolqyn Ábdildá Tájibaev, Syrbaı Máýlenov, Ǵafý Qaıyrbekov, keıingi býyn Qadyr Myrza Áli, Tumanbaı Moldaǵalıev, Jumeken Nájımıdenov bastaǵan qazaq óleńiniń reformatorlary oǵan orystyń ozyq úlgilerin molynan sińistirýge bilek sybana kirisip edi. Stalındik senzýra orys poezıasynyń da alqymynan qysyp turǵan. Biraq olar el ıesi, jer ıesi ǵoı. Partıanyń HH-shy sezinen keıingi «jylymyqty» bizderden buryn tereń sezinip, emin-erkin sóıleýshi edi..
Abaıdyń "dúnıeniń kilti —orysta, sondyqtan onyń tilin bilý kerek "-degeni bar. «Zararynan alys bolarǵa» degenin umytyp kettik. Qazaq poezıasyna orys óleńiniń yrǵaǵy men áýeni, boıaýy ǵana emes, kúlli bolmysy turǵan ornynan tik kóterilip, kóship kele bastaǵan. Mine, osy kezde qazaq jyryna júregin qolyna ustap Muqaǵalı jetti! Qazaqtyń ulttyq eposy men qara óleńinen shyǵyp, orystanyp bara jatqan jyrymyzdy assımılıasıdan aman alyp qalǵan—sol! Qara óleńniń mángi-baqı sarqylmaıtyn múmkindigin jarqyratyp kórsetken Muqaǵalı Maqataev! Onyń «Kúpi kıgen qazaqtyń qara óleńin, shekpen jaýyp ózine qaıtaramyn» deıtini—sodan! Muqaǵalıdy sol kezdegi qalamdastarymen salystyryp, qaıta oqyp shyǵyńyzshy. Qazaqtyń qara óleńiniń «kemeldengen sosıalızm» zamanynda qalaısha túrlenip, jasaryp, jańarǵan sátin kóresiz! Danteniń «Bojestvennaıa komedıasynyń» qazaqshasyna qarańyz: «Táńiriniń tálkegi»! Aty—qandaı?! Zaty qandaı! Muqaǵalı emes—Buqar Jyraý tárjimalap jatqandaı!
Meniń Muqaǵalıym, mine—osy!
Jahandaný zamany esikten kımelep kirgennen beri qazaqtyń ózi sol atadan mura bolyp qalǵan , "jup-jumyr tegis kelgen aınalasy" (Abaı) qasıetti qara óleńine jatyrqap qarap, Batystyń qańsyǵyn tańsyq kóre bastaǵandaı syńaı tanytady. Qazaq qara óleńiniń qasıetin sezinbeı, ony orynsyz byt-shyt qylyp, batystyń týajat aq óleńin tórine shyǵarǵan kúni óziniń Qudaı bergen poetıkalyq dúnıesin qara dúrsin antı-poezıaǵa aınaldyrady!
Qazaq poezıasy — qara óleńimen qasıetti! Basqasyn aıtpaǵanda, halyqtyń qara óleńindegi ǵashyq jigittiń súıgen qyzyna "Syrǵańdy qaıyq qylyp, ótkiz meni..." degen bir joldyń kórkemdik qýatynyń ózi qandaı? Álem ádebıetinde bar ma osy sóz?!. Mundaı sıqyr jyrlar qanshama? Ulttyq jyrymyzǵa eýropalyq óleń mádenıetin sińirgen Abaı da onyń tabıǵı ólsheminen attap ketken joq-ty. Qaıta ony odan saıyn baıytyp, tereńdetip, kemeldendirip ketti. Odan keıingi Maǵjan, İlıas,Qasym, Muqaǵalı, Tumanbaı, Qadyr, Saǵı, Ótejan, Farızalardyń klasıkalyq shyǵarmalarynyń bári de osy qara óleń jelisiniń jemisi!
Dúnıejúzi poezıasyndaǵy óleń ólshemderiniń ishinde eń kemeline kelgen úlgisi de osy bizdiń qazaqtyń qara óleńi. Biraq, ony bizden basqa eshkim bilip jatqan joq. Bilmegeni jaqsy...
Serik Aqsuńqardyń feısbýk paraqshasynan
