"Qytaıǵa shaqyrtyp alyp, qamap qoıdy"

Qytaı azamaty 31 jastaǵy Nazgúl Murat (aty-jóni ózgertildi – Red.) Qytaıdyń Shyńjań-Uıǵyr avtonomıalyq ólkesi (budan ary Shyńjań) İle Qazaq avtonomıalyq oblysyna qarasty Tekes aýdanynda týyp-ósken. 2013 jyly otbasymen Qazaqstanǵa Qytaıdan qonys aýdarǵan. Keıin jubaıynan ajyrasqan áıeldiń tórt balasynyń ekeýi qazir ózimen birge, ekeýi ákeleriniń qolynda turady.

Nazgúl Murattyń aıtýynsha, 2017 jyly tamyzda Qazaqstan men Qytaı shekarasyndaǵy "Qorǵas" keden beketinde saýda jasap, Shyńjańda turatyn anasynyń atyna tirkelgen telefon nómirin paıdalanyp júrgen oǵan Tekes aýdandyq polısıa bóliminen habarlasyp, jedel kelip ketýin suraǵan. Polısıada ony sýretke túsirip, saýsaq tańbalaryn alǵan soń bosatqan. Al 2017 jyly qazannyń 13-i kúni Qazaqstanda júrgende taǵy da shaqyrtý alǵan Nazgúl eki kúnnen keıin Tekes aýdanyna barǵan. "Bul joly birden túrmege apardy",— deıdi ol.

Barǵan kúnniń erteńinde meni bir jerge alyp bardy. Esik aldyna kelip túsip jatqanymda "Tekes aýdandyq qamaqhanasy" degen jazýdy oqydym. "Osynda suraq-jaýap alady eken ǵoı" dep oıladym. Biraq ishke kirgenimde shash býǵyshymdy, syrǵa, saqına-júzikterimdi túgel alyp, basqa kıim kıgizdi de, qolyma kisen, basyma qara qap salyp, jetektep alyp júrdi. Qamaqhanada 23 áıel bar eken. Men ishke kirgende olar qoldaryn jelkelerine qoıyp teris qarap otyrdy. Qatty qoryqtym, jyladym. Arada biraz ýaqyt ótkennen keıin bir qyz ornynan turyp, "kel, otyr" dedi. Eki-úsheýi qazaq eken. Shamamen bir saǵattan keıin túski as dep qaınaǵan sý men bir-bir japyraq nan berdi. Odan keıin sýǵa qaınatylǵan kapýsta ákeldi. Biraq ony ishý múmkin emes edi. Qatty qoryqqanymnan bolar, sol jerde esimnen tanyp qalyppyn,— deıdi ol.

"Ol jerde tek qytaı tilinde ǵana sóıleısiń"

Nazgúl Murattyń sózinshe, ony sol kúni túrmeden aýdandyq aýrýhanaǵa jetkizgen. Keıin aýrýhanadan úıqamaqqa aýystyrǵan. Eki aıdan keıin, 2017 jyly jeltoqsanda Tekes aýdanyndaǵy "saıası úırený ortalyǵyna" aparǵan. "Men ol jerge onynshy adam bolyp kirdim" dep eske alady ózi.

- Eki qazaq, bir qyrǵyz, qalǵany uıǵyrlar bolatyn. Biraq keıin adam sany kúrt kóbeıdi. Keı kúnderi tańerteń ornymyzdan turǵanda 30-40 adamdy bir-aq ákelgenin kóretin edik. Men shyǵatyn kezde 600-ge jýyq adam boldy. On eki kisilik bólmede 30 adam turdyq. Kúnine segiz saǵat oqytady. Tańerteń tórt saǵat sabaq, onan keıin bes mınýt as ishýge ýaqyt beredi. Onan keıin eki saǵat úzilis jasaıdy da qaıtadan sabaqqa kirgizedi. Ol jerde tek qytaı tilin jáne Qytaı zańdaryn oqytady. Sabaqtan keıin tórt saǵatqa jýyq ýaqyt oryndyqta qozǵalmaı otyryp jańalyq tyńdaımyz. Qaı arnada jańalyq berip jatyr, izdep otyryp soǵan qoıady. Túngi saǵat on ekiden tańǵy altyǵa deıin ár eki saǵat saıyn eki adamnan kezekshilikke turamyz. Iaǵnı, "ıdeıasy durys emes" adamdardyń ózine-ózi qol salmaýyn baqylaımyz. Turyp jatqan jerimizdiń aınalasynda túgel baqylaý kamerasy ornatylǵan. Bir-birimizben sóılese almaımyz jáne ana tilińde de sóıleı almaısyń, tek qytaı tilinde sóıleýiń kerek. Onda da tek sabaq týraly. Basqa áńgime aıtýǵa bolmaıdy, - deıdi Nazgúl Murat.

Óz aıtýynsha, ortalyqta bılik ókilderi oǵan "sen munda WhatsApp messendjerin paıdalanǵanyń úshin otyrsyń" dep túsindirgen. Tipti "eger joǵary jaqtan kelgender "Qylmysyń ne?" dep surasa, WhatsApp-ty paıdalanǵam deısiń" dep úıretken.

"Úsh ret synaq tapsyrdym"

Buǵan deıin Qytaıdaǵy "saıası úırený ortalyǵynda" basynan keshkenderin baıandaǵan keıipkerlerden Nazgúl Murattyń ózgesheligi – ol kásip úırenip, sporttyq jarystarǵa, tipti ashyq sot otyrysyna da qatysqan.

"Saıası úırený ortalyǵynda" bolǵan Araı degen qazaq kelinshegin bes jylǵa sottady. Onyń jazyǵy - hıdjab kıip, bes ýaqyt namazǵa jyǵylǵany edi. Ortalyqta Araı men kúıeýi Kádirjannyń ashyq soty ótti. Kúıeýi jergilikti jerde ımam bolǵan jáne bala oqytqan. Sol "qylmysy" úshin ony 17 jylǵa sottady. Kámelettik jasqa tolmaǵan eki balasyn balalar úıine ótkizdi, - deıdi Nazgúl Murat.

Ol Shyńjańda ózi kórgen "saıası úırený ortalyǵynda" adamdarǵa qandaı talaptar qoıylatyny týraly aıtyp berdi.

- "Saıası úırený ortalyǵyna" alǵash ret túskende sizge 1000 bal beredi. Ol baldardy joǵaltpaýyńyz kerek. Iaǵnı aı saıyn synaq tapsyrǵan kezde súrinbeýińiz kerek. Mysaly, jınaǵan balyńyz 500-den tómen bolsa, ortalyqtaǵy merzimińiz uzara túsedi, - deıdi ol.

Qytaı bıligi osy ýaqytqa deıin elde osyndaı ortalyqtardyń bar ekenin moıyndaǵanymen, olardy túrli kásipke baýlıtyn oryndar dep kórsetip keledi. Qytaı memlekettik aqparat quraldarynyń jazýynsha, mundaı ortalyqtar "radıkaldy dinı aǵymdardyń jetegine ilingen azamattardy túzep, qoǵamǵa qaıta qosý" maqsatymen ashylǵan.

Bılik ony eldegi "ekstremızm men terorızmge qarsy kúres sharalarynyń bir bóligi" dep ataıdy. Buǵan deıin álgindeı ortalyqtaǵy adamdardyń sport jarystaryna qatysyp jatqan sáti beınelengen vıdeolar da jarıalanǵan. Nazgúl Murat sporttyq jarystar týraly da aıtyp berdi. 

- Iá, saıası úırený ortalyǵynda sporttyq jarystar bolyp turady. Jıi emes, tek mereke kúnderi. Mysaly, Qytaı kúntizbesi boıynsha jańa jyl, shildeniń 1-inde (Qytaı kompartıasy qurylǵan kún) jáne qazannyń 1-inde (Qytaı halyq respýblıkasy jarıalanǵan kún) sporttyq jarystar uıymdastyrady, - dedi ol.

Nazgúl Murat "saıası úırený ortalyǵynan" shyqpas buryn úsh márte ıdeologıalyq bilim deńgeıin tekseretin synaq tapsyryp, onyń ekeýinen óte almaı qalǵanyn aıtady.

- Ortalyqqa túskenge deıin "úsh túrli kúsh", "ekibetkeıler" degendi túsinbeıtinmin. Tek ortalyqtaǵy sabaqtarǵa qatysqannan keıin "teris aǵymdaǵy dinı kózqaras", "ultaralyq arazdyqty qozdyrýshy", "satqyndar" degendi bildiretinin túsindim. "Solardyń tarapynan ulttyq sıpatqa baılanysty bólshekteýshilik, zorlyq-zombylyq, lańkestik áreketteri boldy" dep eriksiz jazyp berdim, - deıdi ol.

Úshinshi ret synaq tapsyryp, suraqtarǵa ıdeologıalyq turǵydan "durys" jaýap bergen soń Nazgúl Muratty basqa jerge aýystyrǵan.

- 2018 jyly sáýirdiń 5-i kúni meni basqa bir ortalyqqa apardy. Ózderi "partıa mektebi" dep ataıtyn ol jerde negizinen mal dárigeri, tiginshi, shashtaraz, aspaz, kúzetshi tárizdi mamandyqtarǵa úıretedi eken. Men shashtaraz dıplomyn alyp shyqtym. Biraq "saıası úırený ortalyǵyna" qaraǵanda ondaǵy jaǵdaı sál erkindeý edi. Ol jerde shamamen 150-ge jýyq qyz-kelinshek boldyq. Kúnine bir ýaqyt syrtqa serýendeýge shyǵaratyn, - dep eske alady ol.

Nazgúl Murat 2018 jyldyń tamyzynda "saıası úırený ortalyǵynan" bosaǵan soń eki aı úıqamaqta, sosyn taǵy eki aı jergilikti polısıanyń syrttaı baqylaýynda bolyp, 2018 jyly jeltoqsan aıynyń 23-i kúni Qazaqstanǵa oralǵanyn aıtady.